Արդեն ցուրտ է, շատ ցուրտ: Ես դեռ սեպտեմբերյան կոշիկներով ու վերարկուով եմ, թեև ձմեռային տաք կոշիկներս պահարանում տեղը տեղին փոշի են ուտում, իսկ վերարկուս համակերպվել է կախիչից երբեք ցած չիջնելու ոչ այնքան դուրեկան մտքին:
Նոյեմբերը կամաց-կամաց չորանում է . մի քիչ էլ ու կկտրվի աշնան ծառից Սեպտեմբերը, հոկտեմբերն ու նոյեմբերը իրարից այնքա՜ն տարբեր են, իրենց միակ ընդհանրությունն այն է, որ երեքն էլ աշնանն են պատկանում: Է հետ՞ո: Դու էլ ես պատկանում մարդկությանը, ինչպես մյուսները, բայց դու բոլորի պես չես, արտասովոր չես, ուղղակի քեզ նմանը կամ չկա, կամ էլ չի համարձակվում համեմատվել քեզ հետ: Դու միայն քեզ ես նման, դրա համար էլ ոչ ոք քեզ նման չէ, դու էլ ոչ ոքի նման չես:
Սեպտեմբերը ինչ-որ բանի սկիզբն է` աշնան, քամու, տերևաթափի, քո: Այդ ժամանակ նոր-նոր սկսում ես փշաքաղվել ու երբեմն-երբեմն ծակոցներ զգալ: Արևն այնպես անուշ է շողում սեպտեմբերին, այնպես հաճելի: Քեզ սկսում է թվալ, որ ներաշխարհիդ ճայերը ուզում են թռչել ու դու նրանց ազատություն ես տալիս:
Եթե սեպտեմբերը տերևային գույների ներդաշնակությամբ է սկսվել, դեռ չի նշանակում, որ հոկտեմբերը չի կարող երկնաքերի նմանվող զարկերակի տեսք ստանալ: Հոկտեմբերին սկսում ես շնչել ու հասկանալ դրա իմաստը: Դու չես շնչում ինչ որ մեկի հետ, ինչ-որ մեկով, կամ ինչ-որ մեկի համար, ուղղակի սկսում ես շնչել ինչ-որ մեկին` ոտքից գլուխ, դրսից ու ներսից: Ուժերիդ ներածին չափով ու երբեմն էլ դրանցից առավել շնչում ես քո և նրա աշխարհների թթվածինը, շնչում ես հանգիստ, երբեմն փոքր ինչ-դժվարությամբ, երբեմն էլ քեզ թվում է, թե ուր որ է կխեղդվես` թթվածնի մաքրությունից:
Հոկտեմբերի կեսերից սկսում ես կախվածության մեջ ընկնել այդ շունչ կոչվածից: Սեպտեմբերին քեզ թվում էր, որ թթվածինն այնքա՜ն շատ էր, որ կարող էիր կիսել այն ցանկացած մեկի հետ, կամ էլ պարտքով տալ, ու միայն հիմա ես հասկանում, որ ծայրաստիճան խանդում ես այդ թթվածին կոչվածին և, որ այդ կարգի բառակապակցությունների «ցանկացած» -ներն ու «ինչ-որ» -ները ավելորդ են, ու դրանց պիտի փոխարինի «միայն» -ը: Քեզ թվում է, որ միայն դու կարող ես այդպես շնչել նրան, միայն դու ու էլ ոչ ոք:
Շնչում ես ձեռքերի անաղարտ նրբությունը, որ ասես մարմարից լինեն` երբեք չշոյված, քնքշանքի կարոտ: Շնչում ես թվացյալ հպարտությունը, որն իրականում ամենասովորական ու ամենագեղեցիկ ինքնապաշտպանությունն է: Շնչում ես նրա աշխարհի փակ դռներից եկող սառը քամին, ու քեզ բանալի հարկավոր չէ նրան հասկանալու համար: Շնչում ես նրա անկախությունը, ազատությունն ումիայնությունը, որ ոչ ոք չի նկատում: Երբեմն քեզ թվում է, որ, եթե մոտենաս ու ամուր գրկես նրան` իրեն ավելի մենակ կզգա: Կանգնած, լուռ նայում ես նրա խոսող աչքերին ու փորձում լկարդալ ասելիքը, հասկանալ, ինքդ քո մեջ ուժ գտնել ու գրկել նրան, որ էլ ոչ մի կաթիլ չմրսի, որ անձայն չդողա, որ էլ քո կողքին չլռի կամ միասին կիսեք լռությունը, որ էլ սառնություն չզգա` երբեք չզգա: Աշխարհից ու մարդկանցից նրա փախուստն ես շնչում: Ուզում ես խնդրել, որ քեզ էլ մի տոմս տա, բայց չես համարձակվում, որովհետև գիտես, որ դրա իրավունքը չունես . լավագույն տարբերակը տարբեր ճանապարհներով փախուստն է` խաչմերուկի ակնկալիքով: Հայացքն ես շնչում.որ երբեմն կարող է անասելի խորությունից մակերեսային թվալ, որ երբեմն խայթում է, երբեմն` հեգնում, երբեմն` հիասթափվում, երբեմն` հուզվում, երբեմն` ծփում, երբեմն` թաքնվում, երբեմն էլ գրողի ծոցն ուղարկում բոլորին ու դառնում հայելային` առանց շրջանակների, այնպես ինչպես կա: Նրա` սառույցի շերտով պատված, տաքությունն ես շնչում: Վախենում ես ինքդ քեզ խոստովանլ, որ զգում ես այն ինչ շատերը չեն զգում, վախենում ես, որ մի օր կայրվես ու նա գլխի կընկնի որ առանց հասկանալու տաքացրել է ինչ-որ մեկին: Նրա աչքերի ժպիտն ես շնչում, որ բնավ կապ չունի շուրթերի ալիքի ծամածռության հետ, նման չէ ու համեմատելու էլ չէ: Աչքերում լողացող քո` ձկան պատկերը. տեսնելով` նրա օվկիանոսն ես շնչում: Հայացքից կաթող աշնանային անձրևն ես շնչում, որ հաճախ դաջվում է պատուհանի ապակուն ու սկսում փնտրել երբեք էլ չկորցրածը: Մտքերն ես շնչում` նրա կապույտ, դեղին ու մոխրագույն մտքերը, որոնք հաճախ չես հասկանում ու շունչդ սկսում է կտրվել: Նրա բոլոր վախերն ես շնչում, բոլոր զգացմունքները, բոլոր գույներն ու անկյունները...նրան...
Նոյեմբերին ամեն ինչ փոխվում է: Դու սկսում ես հասկանալ, որ նա և աշունը մի հստակ տարբերություն ունեն` դու երբեք չես կարողանա աշունը զգալ այնպես, ինչպես նրան ես զգում, երբեք քեզ թույլ չես տա նրան տերևի պես չորացնել նոթատետրիդ, գրքիդ ու մտքերիդ մեջ, չես նետվի նրա գիրկը, ինչպես տերևն է նետվում մյուս տերևների գիրկն ու վերջում համբուրում խոտերն ու սառը ասֆալտը, չես գրկի նրան, ինչպես հաճախ ծառերն ես գրկում ու սկսում փնտրել այն, ինչ վաղուց ես գտել, երբեք չես լինի նրանը, որ նա միշտ քոնը լինի:
Օրեր անց աշունը կչքանա, բայց ես դեռ չեմ ուզում հրաժարվել իմ աշնանային վերարկուից ու շագանակագույն կոշիկներից: Մարկուսն ամեն առավոտ բարևից առաջ հիշեցնում է, որ ես էլի «աշուն եմ» , որ կմրսեմ, կհիվանդանամ, բայց ես չեմ լսում: Նայում եմ մարդկանց տաք շարֆերին ու հիմարի պես ժպտում:
Ես կարողանում եմ շնչել քեզ ու տաքանալ և դրա համար ոչ մի տաք հագուստ հարկավոր չէ, բայց վախենում եմ, որ, երբ նոյեմբերը չորանա ու աշունն ավարտվի, կսառչեմ, կփայտանամ, շունչս կկտրվի, վախենում եմ, որ դու էլ տերևի պես կպոկվես ու կանհետանաս, վախենում եմ, որ այդպես էլ չեմ ասի, որ բացահայտել եմ երրորդ գույնը, որ էլ չեմ կարողանա քո մեջ չեղած բաներ տեսնել ու երևակայել, որ էլ քեզ չեմ շնչի, որ ինձ չես ոգեշնչի, որ կդադարեմ քեզ զգալ, որ այս ամենը սովորական կդառնա, որ դու կլինես բոլորից մեկը և ոչ իմ բոլորը, որ ես էլի կիսատ կմնամ, որ ձմեռը կգա ու ես կհագնեմ տաք վերարկուս, բայց կմրսեմ, շատ կմրսեմ...
