ԱՐԾՎԻ ԶԱՎԱԿՆԵՐԸ (առաջին մաս)

Author:
Գուրգեն Միքայելյան

12:16, Thursday, 15 February, 2024

ԱՐԾՎԻ ԶԱՎԱԿՆԵՐԸ

ԿԻՆՈԴՐԱՄԱ*

ԳՈՐԾՈՂ ԱՆՁԻՆՔ

Ա ր շ ա կ – հայոց բանտարկված թագավոր

Փ ա ռ ա ն ձ ե մ – թագուհի

Պ ա պ – նրանց որդին, թագավոր

Վ ա ս ա կ Մ ա մ ի կ ո ն յ ա ն – սպարապետ

Մ ու շ ե ղ Մ ա մ ի կ ո ն յ ա ն - նրա որդին, սպարապետ

Մ ա ն վ ե լ Մ ա մ ի կ ո ն յ ա ն – Մամիկոնյան տան իշխան

Ա ն դ ո կ Ս յ ու ն ի – թագուհու հայրը

Ն ե ր ս ե ս– կաթողիկոս

Հ ա յ ր մ ա ր դ պ ե տ

Ս մ բ ա տ Բ ա գ ր ա տ ու ն ի – թագադիր ասպետ

Մ ա ղ խ ա զ Խ ո ռ խ ո ռ ու ն ի – արքունական

պահակազորի պետ

Գ ն ու ն ի – հազարապետ

Գ ն ե լ Ա ն ձ և ա ց ի – նախարար, հետագայում՝ արևելյան

զորքերի սպարապետ

Դ ր ա ս տ ա մ ա տ – ներքինի, Անգեղտան գավառի տեր

Պ ա ր գ և Ա մ ա տ ու ն ի – նախարար

Ս պ ա ն դ ա ր ա տ Կ ա մ ս ա ր ա կ ա ն – նախարար

Շ ա վ ա ր շ և Գ ա զ ա վ ո ն – նրա որդիները

Տ ի գ ր ա ն – Արտագերսի բերդապետ

Մ ե ր ու ժ ա ն Ա ր ծ ր ու ն ի – նախարար

Խ ա ն դ ու խ տ – նրա կինը

-------------------------

* Ստեղծագործության մեջ ներկայացվում են չորրորդ դարում ծավալված իրադարձությունները:

Վ ա հ ա ն Մ ա մ ի կ ո ն յ ա ն – նախարար

Տ ա ճ ա տ ու հ ի – նրա կինը

Ս ա մ վ ե լ – նրանց որդին

Ն ե ր ս ե հ Կ ա մ ս ա ր ա կ ա ն – նախարար

Գ լ ա կ – նախարար

Ա ր տ ա վ ա ն – նախարար

Խ ա դ

Հ ու ս ի կ

Փ ա վ ս տ ո ս եպիսկոպոսներ

Հ ո հ ա ն

Զ վ ի թ – Արտաշատի երեց

Ն ո յ – Ծոփքի իշխան

Բ ա տ Ս ա հ ա ռ ու ն ի – Սահառունյաց տան իշխան

Հ ա մ ա զ ա ս պ ու հ ի – իշխնուհի՝ Մամիկոնյան տնից

Գ ր ի գ ո ր – դպիր

Մ ա ն ա ս պ – դարբին-զինագործ

Ա յ ծ ե մ ն ի կ – նրա կինը

Վ ա չ ե – գյուղացի

Ա ս տ ղ ի կ – նրա կինը

Շ ա վ ա ս պ – գյուղացի

Դ ա ր ա յ – սեպուհ

Շ ա պ ու հ – պարսից արքա

Ա ն հ ու շ բ ե ր դ ի բ ա ն տ ա պ ե տ

Զ ի կ

Կ ա ր ե ն

Վ ա ր ա զ պարսից զորագլուխներ

Ա ն դ ի կ ա ն

Ս ու ր ե ն

Վ ա ղ ե ս - Բյուզանդիայի կայսր

բ դ ե շ խ ն ե ր

կ ու ս ա կ ա լ ն ե ր

գ ա վ ա ռ ա տ ե ր ե ր

հ ու յ ն զ ո ր ա վ ա ր ն ե ր

շ ա պ ու հ ի տ ի կ ն ա ն ց տ ի կ ի ն և ա յ լ կ ա ն ա յ ք

պ ա լ ա տ ա կ ա ն ն ե ր

ս ե ն ե կ ա պ ե տ ն ե ր

մ ո գ ե ր, մ ո գ պ ե տ ն ե ր

ա յ լ ք

ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍ

Դեմուդեմ կանգնած երկու թագավոր ցասումնալի նայում են իրար: Նրանցից մեկն իր թիկնազորին նշան է անում, որ մյուսին ձերբակալեն: Վերջինիս փոքրաքանակ թիկնապահները հանում են սրերը՝ փորձելով դիմակայել, սակայն անմիջապես շրջապատվում ու սպանվում են:

Թագավորի ձեռքերն իսկույն կապում, ոտնատակ են տալիս արքայական ծիրանին: Զինվորներից մեկը սրով գցում է թագը, որը գլորվում է մյուս արքայի ոտքերի մոտ:

Աղմուկ-աղաղակն աստիճանաբար փոխվում է հրապարակում հավաքված խաժամուժի ժխորի:

Մի մահապարտի, որը զինվորական է, կռացնում են կոճղի վրա: Դահիճը բարձրացնում է կացինը և շեշտակի իջեցնում...

Պատկերը փոխվում է:

Ցայգալույս է, հորիզոնը՝ արնագույն կարմիր: Կուտակվում են թանձր, սևագորշ ամպեր: Քառատրոփ սլանում է ինչ-որ ձիավոր: Ոչ շատ հեռվում երևում է մայրաքաղաք Դվինի միջնաբերդ-պալատը: Նկատելի է, որ հեծյալը երկար ճանապարհ է կտրել: Հասնելով բերդի դարպասին՝ ձին, ծառս եղած, վրնջում է: Հեծյալն արագ ու տագնապահար թակում է դուռը: Ատամնաձև աշտարակին կանգնած պահապանի մոտ երևում են ևս երկու նիզակավորներ: Դարպասի հետևից լսվում է դռնապանի ձայնը:

Դ Ռ Ն Ա Պ Ա Ն

Ո՞վ ես, ձիավո՛ր:

Ձ Ի Ա Վ Ո Ր

Աստծո պատիժն եմ ու արհավիրքը:

Դ Ռ Ն Ա Պ Ա Ն (անցքից նայելով)

Դո՞ւ ես, սուրհանդա՛կ:

Ի՞նչ լուր ես բերել մութ լուսաբացին

այդպես տագնապած:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Երբ սուրհանդակն է գալիս տագնապած,

Ուրեմն նրան հետապնդում է մի մեծ պատուհաս:

Դ Ռ Ն Ա Պ Ա Ն

Անիծվի լեզուդ: Ի՞նչ ես գուժելու:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Սկզբի համար այսքանն էլ բավ է:

Թագուհուն պիտի ես շտապ տեսնեմ:

Դ Ռ Ն Ա Պ Ա Ն

Աստված տա, որ մեր թագուհին կանխի

Պատուհասը այդ:

Ուղեկցի՛ր, Շահակ:

Զարկում է կայծակ, լսվում է ամպերի շառաչ:

Շահակն ուղեկցում է սուրհանդակին՝ Արգամին: Մտնում են արքունիք, անցնում միջանցքով։ Գահասենյակի դռան մոտ, որտեղ կանգնած են երկու նիզակակիր պահակներ, նրանց մոտենում է սենեկապետը:

Ս Ե Ն Ե Կ Ա Պ Ե Տ

Ի՞նչ է կամենում Արգամն այսպես վաղ:

Շ Ա Հ Ա Կ

Ուզում է տեսնել թագուհուն հայոց:

Ս Ե Ն Ե Կ Ա Պ Ե Տ

Թագուհին հայոց նոր է արթնացել:

Պետք է սպասել:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Չունենք, Վրթանե՛ս,

Մենք սպասելու հիմա ժամանակ:

Ս Ե Ն Ե Կ Ա Պ Ե Տ

Քո տեսքը, Արգա՛մ,

Ստիպում է ինձ խախտել ամեն կարգ,

Բայց թագուհին թե բարկանա հանկարծ,

Ինձ հետ նաև դու պատիժ կստանաս:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Մենք պատժված ենք արդեն չարաչար:

Շահակն ու Արգամն սպասում են: Սենեկապետ Վրթանեսը գնում է և քիչ անց վերադառնում:

Ս Ե Ն Ե Կ Ա Պ Ե Տ

Հրամմեցի՛ր ներս:

Մտնում են գահասենյակ: Ոսկեկուռ գահի մոտ կանգնած է թագուհին՝ Փառանձեմը, ոսկեթել կերպասից զգեստով: Հատակը գորգապատ է: Որմնանկարներով զարդարված պատերին ու քանդակազարդ սյուներին ամրացված են ոսկե ու արծաթե աշտանակներ: Բարձր առաստաղից կախված են բազմաստեղն ջահեր:

Սուրհանդակը խոնարհվելով ողջունում է:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Ի՞նչ կա, սուրհանդա՛կ, ժամին այս կանուխ:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Լուրս, թագուհի՛, լուր չէ այս անգամ,

Այլ սոսկալի գույժ:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Պատուհա՞ս կրկին:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Մի աննախադեպ ու մեծ արհավիրք:

Շապուհն ուխտազանց եղավ, տիրուհի՛,

Հյուրընկալության ամեն կարգ խախտեց,

Սպարապետին՝ մեր քաջ Վասակին,

Տվեց գլխատել:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Տվեց գլխատե՞լ...

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Այո՛, թագուհի:

Սպարապետը այլևս չկա,

Բայց դա դեռ բոթի սկիզբն է միայն:

Սպարապետը գլխատված է արդ,

Իսկ հայոց արքան...

(Մի պահ լռում է: Թագուհին, կատարվածը կռահելով և չկարողանալով մնալ կանգնած, նստում է):

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Հետո՞, սուրհանդակ:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Համրանա թող իմ լեզուն, թագուհի՛,

Մեր արքան հիմա Անհուշ բերդում է:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Եվ հավաստի՞ են լուրերդ, Արգա՛մ:

Ս ՈՒ Ր Հ Ա Ն Դ Ա Կ

Չէի հանդգնի գուժել նման բան,

Թե լիներ կասկած:

Ասվածն էլ, սակայն, ամենը դեռ չէ:

Թշնամին արդեն զորքերով ստվար

Հողն է մեր խուժել խորշակի նման:

Կոտորում է նա ու տալիս հրի:

Մահ է ամենուր, ավեր ու կրակ:

Հայաստան ներխուժած պարսից բանակը: Այրվում են տներ, այգիներ:

Ձիերի դոփյուն: Սրերի զնգոց: Ճիչ: Լաց: Կողոպուտ:

Կան փոքրաթիվ զինված խմբեր, որոնք դիմադրում են, սակայն ուժերը անհավասար են:

ՄԻ ՊԱՐՍԻԿ ԶՈՐԱԿԱՆ

Ողջ քաղաքն այրել ու քաշել սրի:

ՄԵԿ ՈՒՐԻՇԸ

Գեղեցիկ կանանց ու աղջիկներին վերցնել գերի:

Եկեղեցի, որ լիքն է բազմությամբ:

Պարսիկները ջարդում են դուռը: Սրամերկ զինվորները խուժում են ներս: Լսվում է կանանց ճիչ, ողբ:

ԶՈՐԱԿԱՆ

Եվ ո՛չ մեկին ողջ չթողնել:

Զենե՛լ արյաց գահի համար ու արքայի:

Տիզբոնում: Պարսից արքայի պալատը: Գահին հանգիստ ու հաղթական բազմած է արքայից արքա Շապուհը: Նրանից քիչ հեռու կանգնած է սենեկապետը: Երկու պալատականներ զեկուցում են:

ԱՌԱՋԻՆ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ

Արքա՛ արքայից,

Ի կատար է քո հրամանն ածված.

Խուժաստան երկրի Անհուշ բերդի մեջ՝

Արշակի առջև,

Խոնարհ կանգնած է Վասակը հիմա՝

Մորթազերծ արված:

Երկար նայում են մեկմեկու նրանք...

ՊԱՐՍԻՑ ԱՐՔԱ

Թող փտեն այդպես՝ նայելով իրար,

Որ անմտաբար էլ չհոխորտան:

ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱԼԱՏԱԿԱՆ

Իմ խոսքը նույնպես ախորժալուր է,

Մե՛ծն տիրակալ:

Մազդեզանց քաջեր մեր Զիկ և Կարեն

զորավարները

Ասպատակում են թշնամու հողը:

Հետևելով մեր անհաղթ արքային՝

Կա՛մ գլխատում են, կա՛մ էլ՝ շղթայում:

Թեև ոսոխը տալիս է կռիվ կենաց ու մահու,

Բայց զորքերը մեր առաջ են գնում:

ՊԱՐՍԻՑ ԱՐՔԱ

Բարի խոսեցիք:

Ականջի համար հաճելի են միշտ

լուրերն այդպիսի:

(Դիմում է սենեկապետին):

Ներքինին հայտնեց, որ Արմենիայից

Նոր կույսեր են ուղարկել ինձ:

Ասա նրան, որ պատրաստի:

Ս Ե Ն Ե Կ Ա Պ Ե Տ

Կկատարվի կամքն արքայի.

Կներկայացվեն նրանք պատրաստի:

Հայոց արքունիքում: Թագուհու մոտ հավաքված են հայր մարդպետը, Վասակ սպարապետի որդին՝ Մուշեղ Մամիկոնյանը, արքունական պահակազորի պետ Մաղխազ Խոռխոռունին, նախարար Գնել Անձևացին, Անգեղտան գավառի տեր Դրաստամատ ներքինին, հազարապետ Գնունին, Ամատունյաց տան իշխան Պարգևը, Մանվել Մամիկոնյանը, Ներսես կաթողիկոսի տեղապահ Խադ եպիսկոպոսը, Հուսիկ եպիսկոպոսը և այլք:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Որպես թագուհի՝ հանձն եմ առնում ես

Պաշտպանությունը հայրենյաց հողի:

Պատվիրակություն կգնա այսօր

Վաղես կայսեր մոտ:

Իբրև միևնույն խաչը կրողի,

Իբրև զինակցի՝

Երկիրը հունաց հարկ է, որ օգնի:

Պետք է հիշեցնել Վաղես արքային,

Որ հույն-պարսկական նոր դաշնագրով

Խախտվել է ուխտը մեր և Բյուզանդիո*:

Ինչպես դուք գիտեք,

Կեսարիայում է Պապ արքայորդին:

Ես Վաղես կայսեր

Կխնդրեմ արքա ճանաչել նրան,

Օժանդակ զորքով ուղարկել շտապ:

Մեր խնդիրն է, տիա՛րք,

Պահել հայկական գահը անսասան,

Որքան էլ ոռնա հողմը սասանյան:

-----------------

* 363 թ. կայսր Հովիանոսը Շապուհի հետ կնքել էր մի դաշինք, որով պարտավորվել էր Հայաստանին ռազմական օնություն ցույց չտալ: Դա այնպիսի ուխտադրժություն էր, որ նույնիսկ հույն պատմիչ Ամիանոսը այդ դաշինքը համարում էր ամոթալի։

Ես այսօր ևեթ

Կոչով կդիմեմ մեր ազգին համայն,

Որ վանք ու ամրոց նա դարձնի ասպար

Ու պատսպարվի այդպես դարանած:

Գունդն արքունական

Շրջակա ամբողջ բնակչության հետ

Վաղը կշարժվի դեպի Արտագերս:

Հարկ եղած դեպքում

Լուրեր կհայտնեն սուրհանդակներն իմ:

Աստված մեզ փրկիչ:

ՀՈՒՍԻԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

Օրհնյալ է Աստված:

Խրճիթ: Ռամիկներ, կանայք, երեխաներ: Կիսամութ է: Վառվում է ճրագ: Պատերից կախված են մորթիներ: Հատակին տեղ-տեղ փռված է խսիր:

ՇԱՎԱՍՊ

Տերն ու սատանան միասին են հալածում մեզ: Արշակավանի կոտորածից հազիվ փրկվեցինք ու հիմա էլի...

ԱՅԾԵՄՆԻԿ

Աստված թող փրկի մեր թագավորին, և նա մեզ նորից սատար կլինի:

ՄԱՆԱՍՊ

Անհուշն ընկնողին չկա, Այծեմնի՛կ, այլևս փրկում: Այնտեղ ընկնողը չի վերադառնում:

ԱՍՏՂԻԿ

Մեր այս խաչի մեջ կարծես թե չկա ոչ մի զորություն. գիշեր ու ցերեկ աղոթք եմ անում...

ՎԱՉԵ

Այս հողի վրա կա մի փրկություն. երբ սրի վրա քո սուրն ես խաչում և կամ էլ նետը՝ աղեղի վրա:

ՄԱՆԱՍՊ

Ինչպես անում էր թագավորը մեր:

ՇԱՎԱՍՊ

Մեր թագավորին մեր երկիրը դավաճանեց:

ՄԱՆԱՍՊ

Եվ անգամ՝ հայրապետը:

ՇԱՎԱՍՊ

Հայրապետը չդավաճանեց: Որպես բողոք՝ աթոռից իր հրաժարվեց:

ՎԱՉԵ

Թե ինչո՛ւ նրանք հանկարծ գժտվեցին, ես չհասկացա:

ՇԱՎԱՍՊ

Թագավորի ու հայրապետի վեճը Արշակավանի պատճառով սկսվեց: Կաթողիկոսի սրտով չէր նաև, որ թագավորը առավ երկրորդ կին:

ՄԱՆԱՍՊ

Ասում են, որ թագավորը Փառանձեմին տեսնելուն պես սիրահարվել է:

ԱՍՏՂԻԿ

Թագուհին էլ, ասում են, թունավորել է արքայի առաջին կնոջը, ում անունը Օլիմպիա էր: Մրջյունիկ կոչվող մի քահանա, ասում են, մահվան դեղը խառնել է մեռոնին ու տվել նրան:

ԱՅԾԵՄՆԻԿ

Ես էլ եմ լսել, բայց չեմ հավատում: (Մի պահ լռում են):

ՎԱՉԵ

Կաթողիկոսն էլ երկիրը լցրեց անկելանոցով ու վարդապետով:

ՄԱՆԱՍՊ

Այնինչ մեր հողին զենք ու զինվոր է ավելի շատ պետք:

ՇԱՎԱՍՊ

Պարսիկն ուր որ է մեր շենն է հասնում: Բոլորս հիմա զինվոր ենք արդեն:

ՎԱՉԵ

Թագուհին կոչով բոլոր մեր ազգին ոտքի է հանել: Մունետիկն այսօր հրովարտակն էր ընթերցում նրա:

ՇԱՎԱՍՊ

Մտքիս դրել եմ վաղը միանալ զորքին Սմբատի:

ՎԱՉԵ

Բոլորս հիմա պիտի միանանք:

Արքունական պալատում: Թագուհի և հայր մարդպետ: Խոսում են խստությամբ:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Որոշումը քո փոխի՛ր, թագուհի:

Հույնը իր կնքած ուխտը չի՛ խախտի և մեզ չի՛ օգնի,

Իսկ մենք միայնակ, այսպես տարանջատ

Չենք անի ոչինչ:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Առաջարկում ես ծնկե՞լ, հա՛յր մարդպետ:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Բնա՛վ, թագուհի:

Պարզապես պիտի

Արյաց արքայի իշխանությունը ընդունենք հիմի,

Այլապես նա մեր երկիրը ամբողջ հիմնիվեր կանի:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Իսկ ի՞նչ երաշխիք,

Թե կխնայի հպատակվելիս:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Այս լուսնի ներքո ոչնչի համար չկա երաշխիք:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Հա՛յր մարդպետ,

Սրով ու մոգերով է գալիս պարսիկը:

Ասել է թե նա

Մեզ իր հավատն է ուզում պարտադրել:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Իսկ Բյուզանդիոնը չի՞ պարտադրում:

Ի՞նչ տարբերություն,

Թե ում սրերն են մեր գլխին ճոճվում:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Թե դու ինչ հավատ ունես, չգիտեմ,

Բայց հայոց ազգն ու նրա թագուհին

Ատրուշանների առջև չե՛ն ծնկի:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Կպարտադրեն նրանք, թագուհի՛:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Ես տեսնում եմ, որ

Ճանապարհները մեր այլ են, մարդպե՛տ:

Քեզ խորհուրդ կտամ դույզն-ինչ մտածել:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Դու մոռանում ես արդեն, թագուհի՛,

Ո՛վ է քո առջև:

Ես ունեմ ձա՛յնն իմ, իշխանությո՛ւնը:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Երբ որ արքան ու սպարապետը այլևս չկան,

Իսկ արյաց զորքը արյամբ է ներկում հիմա մեր հողը,

Փրկության ուրիշ ոչ մի ելք, մարդպե՛տ,

Չեմ նշմարում ես:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Ուրեմն իսկապես, իսկապե՛ս այլ են մեր ուղիները:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Ի՞նչ է կոչվում սա. դավաճանությո՞ւն:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Ո՛չ: Ամենևի՛ն:

Ես կհեռանամ հիմա պալատից

Ու չեմ խառնվի գործերին անմիտ:

Հիշի՛ր, մեծ տիկին,

Որ քո խղճին է լերդանալու ողջ թափված արյունը:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Դու շնորհակալ եղիր ինձ, մարդպե՛տ,

Որ այս իսկ պահին չեմ բանտարկում քեզ:

Գիտեմ, թե ուր է տանում քո ուղին:

ՀԱՅՐ ՄԱՐԴՊԵՏ

Ես համարեցի պարտքս, թագուհի՛, քեզ զգուշացնել:

(Հեռանալով) Եվ կարծում եմ, որ դեռ կհանդիպենք...

Հայկական հեծյալ վաշտ: Ընթանում է թեթև վարգով: Առջևից գնում է թագակապ ասպետ Սմբատ Բագրատունին Շավարշ ու Գազավոն Կամսարականների, Բատ Սահառունու և Դարայի հետ:

ՍՄԲԱՏ (բարձր ձայնով)

Պարսիկը շատ շուտ արեց մտահան՝

Ի՛նչ ազգ էր ծնել Արշակ ու Վասակ:

Միտը կբերենք մենք նրա նորից:

Վրե՛ժ՝ պարսիկից:

ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ (սրերը բարձրացնելով)

Վրե՛ժ:

ՍՄԲԱՏ

Գլխատել է մեզ դավադրաբար,

Վախկոտի նման:

Երդվում ենք, որ մեր ձեռքը նրա հետ

Այսուհետ միայն հրով ու սրով,

Ուժո՛վ կխոսի:

Վրե՛ժ՝ Շապուհից:

ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ

Վրե՛ժ:

ՍՄԲԱՏ

Կհարձակվենք մենք թափով շեշտակի,

Անակնկալի կբերենք նրանց ու լավ կջարդենք:

Արշակ արքայի և սպարապետի համար մեր՝

Վրե՛ժ:

ԶԻՆՎՈՐՆԵՐ

Վրե՛ժ:

Երևում է ավարից վերադարձող պարսկական մի հեծյալ զորամաս:

ՍՄԲԱՏ

Պատրաստվել մարտի՛:

Հայոց վաշտն արագացնում է ընթացքը: Պարսից զորամասը թեև անակնկալի է գալիս, բայց նույնպես պատրաստվում է կռվի և ընթանում է սրարշավ: Սկսվում է կատաղի մարտ...

Պատկերը փոխվում է: Արտագերս են շարժվում արքունական բանակն ու բերդին մոտակա բնակչությունը: Առջևում երևում է թագավորական դրոշը՝ վրան արծիվ: Թագուհին նույնպես ճանապարհն անցնում է ոտքով, թեև նրա առջևից գնում է արքայական կառքը, որին լծված են սպիտակ ջորիներ:

Ժողովուրդն Արտագերս է տեղափոխում ունեցվածքը: Գնում են նաև Վաչեն ու Աստղիկը:

ՄԻ ԳՅՈՒՂԱՑԻ

Ինչ հնարավոր է, պիտի տեղափոխենք:

ՎԱՉԵ

Պարեն պիտի շատ տանենք. ո՞վ գիտի՝ որքան ենք մնալու պաշարված:

ԱՍՏՂԻԿ

Պարսիկը կրակի կտա մեր տուն ու տեղը:

ԱՅԼ ԳՅՈՒՂԱՑԻ

Տալը՝ կտա, կրակը նրա աստվածն է, բայց մենք էլ մեր Աստվածն ունենք:

(Խոսակցություն զինվորների մեջ):

ՄԻ ԶԻՆՎՈՐ

Առանց սպարապետի դժվար կլինի:

ՄԵԿ ՈՒՐԻՇԸ

Պատրաստվելու ժամանակ չեղավ: Հիմա պիտի ժամանակ շահենք:

ՄԻ ԲԱՐՁՐ ՁԱՅՆ

Թող զե՜նք բերեն, զե՜նք: (Ձայնը արձագանքվում է՝ զե՜նք, զե՜նք...)

Արտագերս գնացողների մեջ՝ վերջում, երևում են երկու հոգևորականներ, որոնցից մեկը Հոհան եպիսկոպոսն է: Նկատելի է, որ գինով են:

ՀՈՀԱՆ (հեգնանքով)

Քրիստոնյայի զենքը պիտի աղոթքը լինի: (Շարունակում է ոսկեդրամները բաժանել): Մի զենքը՝ քեզ, մի զենքը՝ ինձ: Մի զենքը՝ քեզ, մի զենքը՝ ինձ: (Տեսնելով, որ հետևից կառք է գալիս, քսակը տեղավորում է և աղոթում): Հա՛յր մեր, որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն Քո, եկեսցէ արքայութիւն Քո, եղիցին կամք Քո որպես յերկինս եւ յերկրի...

Կառքը, որ բեռնված է, և վրան նստած են մի երիտասարդ սեպուհ ու ոստանիկ, նրանց մոտ կանգնում է:

ՍԵՊՈՒՀ

Նստե՛ք, հայրեր մեր:

ՀՈՀԱՆ

Նստե՛նք, սեպուհ, նստե՛նք: (Նկատելով, որ հոգևորականները գինով են, երիտասարդներն սկսում են կատակել):

ՈՍՏԱՆԻԿ

Լսի՛ր, հայր Հոհան, դու ի՞նչ աստված ես պաշտում:

ՀՈՀԱՆ

Հորն իմ, որ յերկինս է: (Բոլորը ծիծաղում են):

ՍԵՊՈՒՀ

Ճի՞շտ է, որ քո կալվածքները Աստված է նվիրել, հա՛յր սրբազան:

ՀՈՀԱՆ

Չէ՛, սեպուհ: Իմ կալվածքները Տիրան թագավորն է նվիրել:

ՈՍՏԱՆԻԿ

Իսկ ճի՞շտ է, որ դու նրա առաջ չորեքթաթ ես տվել, ուղտի նման կառաչել ես ու ասել. «Ո՛ւղտ եմ, ո՛ւղտ եմ, ո՛ւղտ եմ»: (Ծիծաղ):

ՀՈՀԱՆ

Մեր Աստված վկա, ոստանի՛կ, սուտ է:

ՍԵՊՈՒՀ

Քո կալվածքները վկա, հա՛յր Հոհան, ճիշտ է:

ՀՈՀԱՆ (հասկանալով, որ ամեն ինչ գիտեն)

Ամեն հոգևոր հայր ուղտ պիտի լինի, տղա՛ս, որ իր քուռակների մեղքերը կարողանա տանել:

ՍԵՊՈՒՀ

Իսկ քո՛ մեղքերն ո՞վ պիտի տանի, հա՛յր Հոհան:

ՄՅՈՒՍ ՀՈԳԵՎՈՐԱԿԱՆԸ

Նրա մեղքերը տանում են քուռակները:

ՈՍՏԱՆԻԿ (Հոհանին)

Ինչո՞ւ քեզ եկեղեցուց չեն վտարում. չէ՞ որ դու անհավատ ես:

ՀՈՀԱՆ

Որովհետև եթե ինձ վտարեն, ոստանի՛կ, ոչխարները կմնան առանց հովիվ...

Պարսից բանակում: Արևածագ է: Բոլորը ծնրադիր աղոթում են: Լսվում է մոգպետի ձայնը.

– ...որ կողմ է Ահուրամազդա, որ ստեղծեց զայդ ոգին և զայր արդար, որ կողմ է Զրադաշտ, Քավա Վաշդասբա, Ֆրաշօդրա և Ճամասբա և ամենայն նախնի կրակաքուրմ՝ ծաւալիչքն ճշմարտութեան, նույն կողմէ և դաւանութենէ եմ և ես:

Աղոթքն ավարտվում է: Բանակը ոտքի է կանգնում: Ամեն մեկն զբաղվում է իր գործով: Զիկ և Կարեն զորավարները հեծնում են ձիերը և շրջելով զրուցում:

ԿԱՐԵՆ

Արքայից արքան կզայրանա, Զի՛կ,

Մեր գործը այստեղ դանդաղում է խիստ:

ԶԻԿ

Չեն ուզում իրենց աստծուն ուրանալ,

Սակայն դժվար թե երկար դիմանան:

Անցնում են վրանների միջով՝ ամեն բան ուշադիր ուսումնասիրելով ու տնտղելով: Նայում են զինվորներին, շրջակայքը:

ԿԱՐԵՆ

Բանբերն ասաց, որ մեր հեծյալ գնդի վրա

Հարձակվել է երեկ կրկին

Սմբատ կոչվող Բագրատունին:

Զոհ է եղել բավականին:

ԶԻԿ

Պատերազմը զոհ է սիրում:

Չենք խուսափի կորուստներից:

ԿԱՐԵՆ

Հետախույզներն իմ հայտնեցին,

Որ թագուհին Արտագերս է արդեն հասնում:

Արտագերսը բերդ է ամուր:

ԶԻԿ

Փառանձեմը վերջին հույսն է սրանց մնում,

Սակայն, ոչինչ, կմարի այդ հույսն էլ վերջին:

ԿԱՐԵՆ

Չենք հասցնի հիմա արդեն

Ճանապարհը նրա փակել:

Ամեն քայլի խայթում են մեզ:

ԶԻԿ

Այդ սիրունիկ Փառանձեմին

Կառնենք գերի մենք շատ շուտով

Հենց իր բերդով:

Բյուզանդիոնում: Վաղես կայսեր մոտ է հայոց պատվիրակությունը՝ Մուշեղ Մամիկոնյանը, հազարապետ Գնունին, Պարգև Ամատունին, Հուսիկ եպիսկոպոսը, Սահառունյաց Մուշկ և Ռշտունյաց Մեհեն նահապետները:

Կայսրը նստած է գահին, աջ և ձախ կողմերում կանգնած է երկու զինվոր, քիչ հեռու՝ սենեկապետը:

Սրահը զարդարված է ոսկե ու արծաթե իրերով, գորգերով ու արձաններով:

ՄՈՒՇԵՂ

Մե՛ծդ գահակալ, թույլ տուր ինձ հայտնել

Հայոց թագուհու և խնդրանքը մեր:

Գիտես դու հարկավ,

Որ Շապուհն ստոր մի խաբեությամբ

Շղթայել է մեր Արշակ արքային,

Սրատել Վասակ սպարապետին:

Խուժել է պարսից բանակը արդեն

Սահմանը հայոց:

Արդ խնդրանքն է մեր, մե՛ծդ տիրակալ,

Որ արքայորդի Պապին ճանաչես

դու հայոց արքա

Եվ հատկացնես մեզ զորքեր օժանդակ։

Դաշինքը մեր հին պահանջում է այդ:

ԿԱՅՍՐ

Ցավում եմ, տիա՛րք, եղածի համար:

Հայտնեք թագուհուն կարեկցանքը իմ:

Կարծում եմ, սակայն,

Որ այդ աղետը չէր լինի երբեք,

Եթե Արշակը Տիզբոն չմեկներ...

(Պատվիրակները թեթևակի նայում են

իրար՝ հասկանալով, թե ինչ է ակնարկում):

Եղածը, ավա՜ղ, եղած է արդեն:

Բյուզանդիոնը միշտ

Ազնիվ եղբայրը ու դաշնակիցն է

մեր Արմենիայի:

Մենք ձեզ հիմա էլ կլինենք սատար,

Չի գործում թեև ուխտը ձեր հիշյալ:

Կարող եք դուք արդ

Պապին համարել Հայքի թագավոր:

(Պատվիրակները շնորհակալությամբ

խոնարհվում են):

Օժանդակ զորքեր ես ձեզ հատկացնել

Այժմ չեմ կարող, քանզի մեր հողն էլ

Վտանգված է խիստ կողմից հյուսիսի,

Ուր գոթերն են միշտ կանգնած սահմանին:

Կարող է բայց մեր

Հայոց թագուհին չանհանգստանալ:

Հաղորդեք նրան, որ հարմար պահի

Զորքեր կուղարկեմ, ինչ գնով լինի...

ՄՈՒՇԵՂ (կիսագոհ-կիսադժգոհ)

Ինչպես որ կամքն է մեծ ինքնակալի:

Արտագերս ամրոցում: Գահասենյակում՝ թագուհու մոտ են Մաղխազ Խոռխոռունին, Դրաստամատ ներքինին, Գնել Անձևացին, բերդապետ Տիգրանը և Մանվել Մամիկոնյանը:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Ժողովուրդը մեր տալիս է կռիվ կենաց ու մահու,

Բայց մեծաթիվ է զորքը թշնամու:

Պարսիկը արդեն մեզ է մոտենում:

ԽՈՌԽՈՌՈՒՆԻ

Կարգադրված է ամեն բան արդեն,

Մե՛ծն տիրուհի:

Մեկ բյուր և հազար մարտիկ ունենք մենք,

Մի քանի հազար՝ աշխարհիկ զինվոր:

Ունենք անհրաժեշտ զենքեր ու պարեն:

Բերդում բոլորն էլ ոխով են լցված:

Չկա այս պահին որևէ վտանգ:

Պարսից զորքը: Առջևից գնում են Զիկ և Կարեն զորավարները, նրանց հետևից՝ այրուձին, ապա՝ հետևակը: Զորքը զինված է սրերով, նիզակներով, տեգերով, սակրերով, նետ ու աղեղով: Զինվորները կրում են վահաններ ու սաղավարտներ: Բերվում են բաբաններ:

ԶԻԿ (ձեռքը մեկնելով)

Բե՛րդը: Նայի՛ր:

ԿԱՐԵՆ

Լավ թաքուստ է գտել հայոց թագուհին:

ԶԻԿ

Բայց չգիտի, որ չի փրկի իրեն արդեն էլ ոչ մի բերդ:

ԿԱՐԵՆ

Լսել եմ, թե կին առնելու համար նրան

Սպանել է Արշակը իր Գնել կոչվող եղբորորդուն՝

Արշակունի մեծ սեպուհին,

Ամուսինն է որը եղել Փառանձեմի:

Բանը, սակայն, դրանով էլ չի ավարտվել,

Ու կոծկելու համար դավն այդ

Սատակել է նաև մյուս եղբոր որդուն:

Տիրիթ է նա, կարծեմ, կոչվել:

ԶԻԿ

Պատճառն այլ է եղել, Կարե՛ն:

Ես այդ մասին ստույգ գիտեմ:

Տիրիթն աչք է Փառանձեմի վրա դրել,

Ուզել է կին նրան առնել,

Ու որպեսզի նպատակին իր այդ հասնի,

Արշակի մոտ Գնելի դեմ նյութել է դավ:

Ասել է, թե նա ուզում է քեզ սպանել,

Թագ ու գահիդ ինքը տիրել:

Դա է պատճառն, ասել է նա,

Որ ապրում է Այրարատում՝

Կալվածքի մեջ արքունական:

Եվ Արշակը, որ մինչ այդ էլ կամեցել է

Հույների կողմն արդեն հարած

Եղբորորդուն իր սպանել,

Հարմար պահը չի կորցրել:

Իսկ հետո, երբ իմացել է՝

Տիրիթն էլ մեր կողմն է թեքված,

Սպանել է նաև նրան:

(Մի պահ լռում են):

ԿԱՐԵՆ

Ամրոցն իրոք ունի լավ դիրք:

ԶԻԿ

Պաշտպանելու համար՝ դյուրին,

Գրավելու համար՝ դժվար:

ԿԱՐԵՆ

Այսօր այստեղ զարկենք վրան

Եվ պատրաստվենք մեծ գրոհի

Վաղը՝ ծեգին:

Անհուշ բերդում: Շղթայված Արշակ թագավորը նստած է պատի տակ: Նրանից քիչ այն կողմ դրված է Վասակ սպարապետի պաճուճապատանը: Կիսամութ է: Լսվում է ոտնաձայն: Դուռը ճռռոցով բացվում է: Ներս է մտնում բանտապետը:

ԲԱՆՏԱՊԵՏ (ծաղրանքով)

Այստե՞ղ ես, արքա՛: Իսկ ես կարծեցի՝

Քո պապ Խոսրովի անտառը այսօր ելել ես որսի:

(Թագավորը կանգնում է և, զայրույթը զսպած, արհամարհաբար քայլում: Լսվում է ոտքերին, ձեռքերին ու պարանոցին կապած շղթաների ձայնը):

Այդ շղթաների ձայնն ականջներիս համար,

տե՛ր արքա,

Քաղցր է այնպես, որ ձգում է միշտ ու բերում քեզ մոտ:

Չեմ տեսել ես դեռ ուրիշ այնպիսի մի շքեղ պատկեր,

Ինչպիսին հայոց արքան է այստեղ

Արիական ծանր շղթաների մեջ:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Վախի շղթաներն այս շղթաներից

Ծանր են, բանտապե՛տ:

Դրանցով կապված լինում են հաճախ

Որոշ արքաներ...

ԲԱՆՏԱՊԵՏ

Կապված է հիմա քո երկիրն ամբողջ,

Եվ գլխատված են լեռները հայոց:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Ե՛վ ոչ մի արքա այդ գլուխները կտրել չի՛ կարող:

Հիշիր, բանտապե՛տ,

Թե ինչպես էր իմ սպարապետը

Քո նեռ արքային հալածում Հայքից:

ԲԱՆՏԱՊԵՏ (ծիծաղելով)

Սա՞ էր հալածում: Այս խրտվիլա՞կը:

Մի տե՛ս, թե ինչ է հիմա դարձել քո սպարապետը:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Ինչ որ դարձել է,

Դարձել է ստոր մի խաբեությամբ:

Արաց զորքերին ջարդելո՛ւց հետո:

ԲԱՆՏԱՊԵՏ

Հոխորտում ես դու շղթայի մե՞ջ էլ, արքա՛ գահընկեց:

(Ձեռքը մեկնում է թագավորի կողմը):

Սա՞ չէ այն արքան, որ պարծենում էր՝

Աքիլլեսից էլ իբր թե քաջ է:

Ցնծա՜, Աքիլլե՛ս: (Քահ-քահ ծիծաղում է):

Թագավորը լռում է, հիշում...

Տարիներ առաջ: Արքան և Վասակ սպարապետը ձիերը վարում են կողք կողքի: Թագավորը թավամազ է, թուխ, հաղթանդամ: Սպարապետը փոքրամարմին է, բայց մկանուտ: Երկուսն էլ հպարտ են, հաղթական կեցվածքով: Նրանց հետևից գնում է հեծելազորը:

ՎԱՍԱԿ

Արքա՛, ուժեղ է մեր բանակն արդեն:

Հարևաններից ոչ մեկն այսպիսի այրուձի չունի:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Նախարարները տվե՞լ են զորքեր թվով անհրաժեշտ:

ՎԱՍԱԿ

Այո՛, իմ արքա:

Նրանք բոլորն էլ

Համախմբված են քո շուրջը հիմա:

Կատարում են այն, ինչ պարտավոր են:

Չի եղել վաղուց Հայոց աշխարհը այսպես միաբան:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Ուժեղ աշխարհի սահմանը պետք է

ուժեղ պաշտպանել:

Անելիք չունի բանակը արդեն մեկտեղ հավաքած:

Չորս մասի, Վասա՛կ, դու այն բաժանիր

Եվ ամեն գունդը մի կողմ ուղարկիր:

ՎԱՍԱԿ

Կլինի շուտով:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Նամակ է գրել կայսրը Բյուզանդիո:

Հիշեցրել է հարկերի մասին:

Հիշիր այսուհետ, իմ սպարապե՛տ,

Որ Հայոց աշխարհն էլ չի տալու հարկ

Ո՛չ հունաց կայսրին և ո՛չ պարսիկին:

ՎԱՍԱԿ

Հպարտ եմ, արքա՛:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Մեզ անհրաժեշտ է կառուցել հիմա,

Հզոր մի քաղաք,

Տուն թագավորաց...

Կրկին երևում է Անհուշ բերդը: Բանտապետը փակում է դուռը: Լսվում է դռան սարսռազդու ճռռոցը:

Պատկերը փոխվում է: Թագուհու մոտ է Մուշեղ Մամիկոնյանը:

ՄՈԻՇԵՂ

Առայժմ պիտի միայն մեր բազկին մենք ապավինենք:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Քո ժամն է հիմա, իմ սպարապե՛տ,

Համոզված եմ, որ կլինես հորդ արժանի հետնորդ:

ՄՈՒՇԵՂ

Չի առնի դադար սուրն իմ, թագուհի՛,

Քանի չի լուծել վրեժն ամենքիս:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Կարծում եմ՝ հիմա պետք է ժողովել ուժերը մեր ողջ,

Որ չմատնվի ազգը խուճապի:

ՄՈՒՇԵՂ

Մենք ոչ մի թիզ հող չենք զիջի առանց կռվի, տիրուհի՛:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Ես հույս ունեմ, որ Վաղես կայսրը զորքեր կուղարկի,

Բայց մինչ այդ պետք է պահել երկիրը, ինչպես էլ լինի:

(Լսվում է փողի ձայն): Ահա՛, գալիս է պարսիկը նորից:

Իշխանական սենյակ: Հավաքված են թագուհու հայրը՝ Անդոկ Սյունին, Խադ և Փավստոս եպիսկոպոսները, Ծոփքի իշխան Նոյը, Սպանդարատ Կամսարականը և Արտաշատի երեց Զվիթը: Վերջինս բարձրահասակ է, բարեկազմ, սպիտակ մազերով ու սև մորուքով: Մթնոլորտը շիկացած է, լարված:

ԱՆԴՈԿ

Արտագերսն արդեն պաշարման մեջ է:

Երրորդ գրոհն է հետ մղել երեկ:

Երկրի վիճակը

Տագնապալի է դառնում օրավուր:

ԽԱԴ

Աստված մեզ փրկի ամեն չարիքից:

Հետևանքն այս էր լինելու հարկավ

Մեր պիղծ ու անարգ բազում գործերի:

ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ

Լավ է՝ պարզ խոսես, հա՛յր մեր հոգևոր:

ԽԱԴ

Պարզ խոսեմ, իշխա՛ն:

Մենք միշտ էլ այսպես թշվառ կմնանք,

Քանի դեռ ամբողջ սրտով չենք դարձել

Մեր սուրբ հավատին,

Չենք երկրպագում Աստծուն ճշմարիտ:

ԱՆԴՈԿ

Պարսիկը նույնպես

Ճշմարիտ Աստծուն չի երկրպագում,

Բայց տես՝ ինչպես է մեզ թշվառացնում:

ԽԱԴ

Այդպես չէ, իշխա՛ն:

Անելիքը իր Տերը գիտի լավ:

Չլսեց Արշակ մեծն Ներսեսին,

Գործեր կատարեց Աստծուն անհաճո:

ՓԱՎՍՏՈՍ

Մոռացե՞լ եք դուք,

Թե ինչպես նրա հայրն էլ՝ Տիրանը,

Տիրոջ դեմ ու մեր՝ թորգոմա ազգի,

Գործեց տակավին չլսված ոճիր.

Սպանեց Հուսիկ կաթողիկոսին,

Ապա Դանիել Ասորուն մեր սուրբ:

ԽԱԴ

Եվ վասն մեղաց

Տերը նրան էլ պատժեց չարաչար:

ՆՈՅ (հեգնանքով)

Ճիշտ է, Շապուհը կուրացրեց նրան...

ԱՆԴՈԿ

Իսկ լսվա՞ծ բան է,

Որ թագավորի առաջը կտրեն,

Տերունական տուն չթողնեն մտնել:

Դա ո՞ր մի արքան կների, Փավստո՛ս:

ԽԱԴ

Սրբազան տաճար պիտի մտնի նա,

Ով հետևում է խրատին Տիրոջ,

Իսկ Արշակունյաց ցեղը մեր Աստծուն

Իր անկեղծ սրտով չի դարձել ցայսօր:

Նա դեմ է գնում պատվիրաններին:

ՓԱՎՍՏՈՍ

Ավա՜ղ, ոչ միայն ցեղն Արշակունյաց:

Շատերը հիմա չեն երկրպագում

իրական Աստծուն

Եվ քրիստոնյա դարձել են միայն

Սուտ ու արտաքուստ:

Հավատը իբրև զգեստ են հագել:

Սիրում են նրանք

Հեթանոս երգերն առասպելների,

Ասքերն իրենց հին:

Նրանցով են դեռ կրթվում առայսօր:

ԽԱԴ

Իսկ գիշերները, ամենքից գաղտնի,

Գործերի նման՝ պիղծ, պոռնկական,

Դեռ կատարում են պաշտամունքները

Հին աստվածների:

ՓԱՎՍՏՈՍ

Ստահակներ են դարձել անխրատ:

ԽԱԴ

Եվ դա չի կարող Հայրը մեր ներել:

ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ

Տե՛ր սրբազաններ, լինենք հանդուրժող.

Հին հավատը խոր արմատներ ունի,

Նորը տնկի է դեռ մի նորածիլ:

ԱՆԴՈԿ

Դուք մոռանում եք,

Որ մեր բազմաթիվ եկեղեցիներ

Հին բագինների խոր հիմքեր ունեն:

ԽԱԴ (խաչակնքելով)

Մեղա՛ քեզ, Աստված:

ԱՆԴՈԿ

Ձեր ասածները ճիշտ են հիրավի,

Սակայն չէր կարող այդպես չլինել,

Քանի որ խաչը (Խադին) ,

Հա՛յր մեր սրբազան,

Շատերին սրով պարտադրեցին:

ԽԱԴ

Իշխա՛ն, քո լեզվով սատանան խոսեց:

ԶՎԻԹ

Այրե՛ր պատվելի,

Թույլ տվեք՝ նվաստ հպատակը ձեր

Լինի միջամուխ խոսքին մեծերիդ:

Անցածն անցած է, ինչ էլ որ լինի:

Պետք չէ բորբոքել հին վեճը կրկին:

Կարծում եմ՝ այստեղ

Ամենքս էլ հիմա համակարծիք ենք,

Որ հարկավոր է զրուցել Ներսես

հայրապետի հետ:

Վիրավորված էր նա մեր արքայից

Եվ այդ պատճառով հեռացավ մեզնից:

Խնդրենք մենք նրան, որ վերադառնա,

Քանզի այս պահին

Հոտը չպետք է թողնել անհովիվ:

ԱՆԴՈԿ

Այո՛, տեր երեց,

Դրան ամենքս ենք հարկավ համաձայն,

Որի համար էլ այստեղ ենք հիմա:

Պատրաստ եմ խնդրել ես ինքս անձամբ:

Պաշարված Արտագերս ամրոցը: Ընթանում է կատաղի պայքար: Աշտարակներից զինվորները նետահարում, նիզակներ ու քարեր են նետում: Երբեմն-երբեմն նետերի անձրև է տեղում պարսպից ներս: Երկու կողմերից էլ կան սպանվածներ ու վիրավորներ: Պարսիկները փորձում են ամրոցին մոտեցնել բաբաններ ու սանդուղքներ, բայց ապարդյուն:

Աշտարակի վրա մարտնչում են հազարապետ Գնունին, Պարգև Ամատունին, Դրաստամատ ներքինին, Արգամը, Շահակը, Վաղարշը, Վաչեն, Աստղիկը, ծանոթ դռնապանը, սեպուհը, ոստանիկը, հոգևորականներ...

Պարիսպների մոտ է նաև թագուհին:

ԽՈՌԽՈՌՈՒՆԻ (թագուհուն մոտենալով)

Տիկնա՛նց տիկին,

Վտանգված է կյանքը այստեղ:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Վտանգված է ողջ երկիրը հիմա, իշխա՛ն,

Դու ամրոցի մասին հոգա:

Խոռխոռունին հեռանում է: Թագուհին բերդապետի և համհարզների ուղեկցությամբ շարունակում է շրջել:

ՄԻ ԶԻՆՎՈՐ

Նետերը վերջացան, նետե՛ր բերեք:

ՁԱՅՆ ՈՒՐԻՇ ԿՈՂՄԻՑ

Նիզակնե՛ր... Պարսատիկի քարե՛ր...

Աշտարակից ոմանք իջեցնում են վիրավորներին: Ուրիշները բարձրանում են այնտեղ՝ նրանց փոխարինելու:

Պաշտպանությանը մասնակցում են կանայք, պատանիներ: Բոլորը շարժվում են, շտապում:

Պարսկական բանակից լսվում է նահանջի փող: Զորքը հետ է քաշվում:

ՄԻ ԶԻՆՎՈՐ (Վաչե)

Ատամները ջարդեցինք:

ԱՅԼ ԶԻՆՎՈՐ (Վաղարշ)

Մեր պարիսպները ամուր են, պարսի՛կ,

Քո ատամները չեն կարող կրծել:

Չորս-հինգ զինվոր հոգնած նստում է:

ՆՐԱՆՑԻՑ ՄԵԿԸ (Գոռ)

*Հիշում եմ, թե ինչպես մի անգամ Շապուհը երեք կողմերով մեր երկիր խուժեց: Մի գնդի զորագլուխը Անդիկանն էր, մյուսինը՝ Հազարավուխտը, երրորդինը՝ ինքը:

Եվ Արշակ թագավորն էլ իր զորքը երեք մասի բաժանեց: Մի գունդը տվեց Վասակ սպարապետի ձեռքը, երկրորդ գունդը՝ նրա Բագոս եղբոր, երրորդը վերցրեց ինքը: Եվ հրաման տվեց Արշակ թագավորը պարսից զորքերին ճակատ առ ճակատ պատահել: Երեք ճակատում էլ մեր զորքերը պարսիկներին ջարդեցին։ Մենք ասպատակեցինք Պարսից աշխարհը: Հասանք մինչև Խարտիզան:

ՎԱՂԱՐՇ

Իսկ երբ Արշակ թագավորի հետ ես Տիզբոնում էի, եղավ մի այսպիսի դեպք:

------------------------------

*Այս և մի քանի այլ դեպքերում թեթևակի փոփոխությամբ օգտագործվում են Բուզանդի պատումները:

Արքան սպարապետի հետ մտավ, որ շրջի թագավորի ձիանոցում: Ախոռապետը երբ մեր թագավորին տեսավ, իսկի ուշադրություն չդարձրեց ու դեռ ծաղրեց, թե. «Այծ-հայերի* թագավոր, արի, այս խրձի վրա նստիր»: Այս խոսքերը Վասակ սպարապետը որ լսեց, սաստիկ բարկացավ: Քաշեց սուրը, տեղնուտեղը կտրեց ախոռապետի գլուխը: Պարսից թագավորը երբ այս մասին իմացավ, զարմացավ Վասակի համարձակության վրա, գովեց նրա քաջությունը ու պարգևներ տվեց:

ԳՈՌ (Վաչեին)

Դու շինական մարդ ես, Վաչե՛, վաղո՞ւց է, որ զենք ես բռնում:

------------------------------

*Ենթադրվում է, որ պարսիկները հայերին կատակով այսպիսի մականուն են տվել՝ նկատի ունենալով Հայաստանի լեռնային բնույթը:

ՎԱՉԵ

Իմ զենքերը բահն ու բրիչն են, Գո՛ռ: Սուրը այն ժամանակ եմ վերցնում, երբ չեն թողնում, որ բահ վերցնեմ: Կռվել եմ մեկ էլ Արշակավանում: Այնտեղ չդիմացանք: Տղաս, տասներկու տարեկան, նետից ընկավ: Մնացինք ես ու կինս՝ Աստղիկը:

Զիկ և Կարեն զորավարները՝ վրանում:

ԶԻԿ

Բերդն այս ձախողեց ծրագրերը ողջ:

ԿԱՐԵՆ

Այո՛, անառիկ դուրս եկավ իրոք:

ԶԻԿ

Մեկ ուրիշ միջոց պիտի որոնենք:

ԿԱՐԵՆ

Չեմ տեսնում ոչ մի դյուրին ճանապարհ:

ԶԻԿ

Օգտագործենք հայ նախարարներին՝

Գլակին դարձյալ ու Արտավանին:

Որպես դեսպաններ՝

Ուղարկենք նրանց Փառանձեմի մոտ:

Թող համոզեն, որ հանձնվի կամավ։

Ասեն՝ իզուր ես բորբոքում կրակ:

Խոստանան թող կյանք՝ սուրը դնի վար:

ԿԱՐԵՆ (մտորելով)

Կորցնելու ոչինչ քանի որ չկա,

Փորձենք նաև դա:

Խադ և Փավստոս եպիսկոպոսները, Անդոկ Սյունին, Սպանդարատ Կամսարականը և Ծոփքի իշխան Նոյը՝ Ներսեսի մոտ:

ՆԵՐՍԵՍ

...Ինչպե՜ս դառնամ հետ, երբ դեռ չգիտեմ՝

Ի՛նչ է մտադիր թագավորը նոր:

ԱՆԴՈԿ

Ինչ էլ նա լինի մտադիր, մեր հա՛յր,

Հոտը պիտի միշտ հովիվ ունենա:

ՆԵՐՍԵՍ

Հայրենասեր չես ինձանից, իշխա՛ն:

Հովիվը միայն այնժամ է հովիվ,

Երբ որ լսում են խրատը նրա:

Չլսեց Արշակն Աստծո ծառայիս,

Չհնազանդեց Տիրոջ խորհրդին:

Շրջվեց հույներից:

Չհաշտվեց նաև Պարսկաստանի հետ:

Եվ մի այնպիսի քաղաք կառուցեց,

Որն Աստծո նզովքն իր վրա ուներ:

Թագավորը մեր ապավեն դարձավ

Ամեն խարդախի ու անառակի:

Թագավորական կարգն էլ նա խախտեց,

Լավ գիտեք դուք դա.

Կին առավ ոչ թե տնից արքունի,

Այլ իշխանական:

Այն էլ՝ երկրորդ կին:

Կարծում եմ, իշխա՛ն, չես վիրավորվում:

ԱՆԴՈԿ

Ամեն մարդ ունի

Ազատ ընտրության իրավունք, մեր հայր:

Որ թագավորը կին առավ իրեն դստերն իմ այրի,

Պախարակելի չեմ տեսնում ոչինչ:

Թագավորական կարգերը իրենք՝

Թագավորներն են միշտ էլ սահմանում:

Իսկ նոր քաղաքը

Կառուցում էին մի՞թե գողերն ու անառակները:

ՆԵՐՍԵՍ

Փաստարկները քո անհիմն են, Անդո՛կ:

Մոռացե՞լ ես դու,

Որ նա կոտորել տվեց նաև մեր նախարարներին,

Կամսարականի ցեղն ամբողջովին:

(Սպանդարատին) Ուրախ եմ, իշխա՛ն,

Որ պատահաբար դու ողջ մնացիր:

ԱՆԴՈԿ

Չեմ մոռացել, հա՛յր,

Որ Կամսարական Ներսեհը Արշակ

թագավորի դեմ

Նախարարների զորքերը հանեց.

Որ պարսից զորքով

Նա Արշակավան քաղաք ներխուժեց:

Դավաճաններին, այո՛, Արշակը երբեք չներեց:

ՆՈՅ

Արշակը, իրավ,

Շատ բան արեց մեր աշխարհի համար:

Եկեք չուրանանք:

Մենք նրա օրոք չխոնարհվեցինք

Ո՛չ Պարսկաստանին, ո՛չ Բյուզանդիային:

ԱՆԴՈԿ

Եվ ինչ որ չարեց սուրը թշնամու,

Դավաճանների սրերն արեցին ու պառակտումը:

Բայց ինչո՞ւ հիմա, տե՛ր երևելի,

Զուր տեղը խառնենք մոխիրն անցյալի:

Խնդրում ենք մենք քեզ, որ վերադառնաս,

Տեր կանգնես կրկին անտեր մեր հոտին:

ՆԵՐՍԵՍ

Դեմ չեմ ես, իշխա՛ն, հետ վերադառնալ,

Տեր կանգնել կրկին անտեր մեր հոտին,

Եթե կամենա դա թագավորը:

Արտագերս ամրոցում: Թագուհի, Դրաստամատ ներքինի և բերդապետ Տիգրան:

ԹԱԳՈՒՀԻ (մտահոգ)

Պատերազմը դեռ կտևի երկար:

ԲԵՐԴԱՊԵՏ

Թագուհի՛, բերդը պաշտպանված է լավ:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Պաշտպանված է այս Ամրոցը, Տիգրա՛ն,

Բայց ոչ երկիրը:

Ասպատակում է պարսիկն ամենուր:

Ապրում ենք հիմա մենք ոչ թե երկրում,

Այլ փակ բերդերում:

(Գալիս է սենեկապետը):

ՍԵՆԵԿԱՊԵՏ

Թագուհի՛, Գլակն ու Արտավանը

Ամրոց մտնելու խնդիրք են անում:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Եվ չե՞ն վախենում:

ՍԵՆԵԿԱՊԵՏ

Ասում են՝

Պարսից զորավարներն են իրենց ուղարկել:

Ուզում են զրույց ունենալ քեզ հետ:

ԹԱԳՈՒՀԻ

Թողեք, որ մտնեն: (Մի պահ լռելուց հետո)

Եվ թող սպասեն մինչև երեկո:

Թագուհու նշանով գահասրահից բոլորը դուրս են գալիս: Թագուհին մտախոհ քայլում է: Հայացքն ընկնում է մատանուն: Նայում է, հիշում...

Տարիներ առաջ: Գետափին նստած են ինքն ու Գնելը: Մատին նույն մատանին է:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Մեր հարսանիքին մնաց մի շաբաթ:

ԳՆԵԼ

Դժվար է հավատալ:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Ինչի՞ն:

ԳՆԵԼ (Փառանձեմի ձեռքը բռնելով)

Որ այս հրաշքը կդառնա իմը: (Կիսագրկում է):

Եվ կլինի՞, որ ես սիրուց հագենամ:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Սիրուց հագենալ՝

Նույնն է՝ չսիրել:

ԳՆԵԼ

Չսիրե՞լ... (Խորհելով) Իրավ:

Բայց ես ուզում եմ սիրել հավիտյա՜ն...

Երբ քեզ գրկում եմ, քո ջերմությունը, գեղեցկությունը, լույսը լցվում են իմ մեջ: Մեր արյունները խառնվում են կարծես:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Իսկ ինձ թվում է՝ միանում են մեր սրտերը:

ԳՆԵԼ

Եթե ասես, թե այս ծաղիկները գույները չեն առել քեզնից, հավատա, որ... չեմ հավատա: (Փառանձեմը ծիծաղում է):

Երբ խոսում ես, ինձ թվում է, թե ուր որ է քո շուրթերից կթափվեն վարդեր:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Դու գժվել ես, Գնե՛լ:

ԳՆԵԼ

Մեղավորը դու ես: Եվ գիտե՞ս՝ ի՛նչն է պատճառը:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Այո...

ԳՆԵԼ

Ասա՛:

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Սե՜րը...

Արտագերս ամրոցում: Գլակ և Արտավան:

ԳԼԱԿ

Սիրտս ինչ-որ որդ է ուտում, Արտավա՛ն:

Տեսա՞ր՝ ինչ աչքեր ուներ այն իշխանուհին:

Այդպիսի հայացք դեռ չէի տեսել:

Մահվան տագնապ կար նրա աչքերում:

ԱՐՏԱՎԱՆ

Եվ կյանքի աղերս:

ԳԼԱԿ

Իսկ այն մյուսը, որին թաղեցին...

Քնած էր կարծես:

ԱՐՏԱՎԱՆ

Հոր անունը Հայկ էր: Ճանաչում եմ:

ԳԼԱԿ

Հայկ էր... Հայկի սերնդից... Թորգոմա ազգից...

Սրտիս մեջ սլաք է խրված:

Մենք չե՞նք սխալվել:

Ո՞ւմ ենք պաշարել.

Հայկի՞ն, Թորգոմի՞ն, Արշակի՞ն...

Արշակն էլ չկա:

Արշակը մեռավ:

Մենք դավաճա՞ն ենք...

(Անհանգիստ քայլում է):

Ո՞ւմ դեմ ենք ելել. Արշակի՞, ազգի՞...

Մենք հայ ենք, հայազուն...

Իսկ ո՞վ է Շապուհը:

Ի՞նչ գործ ունենք մենք պարսիկների հետ:

Մեղքս թե չքավեմ, Արտավա՛ն,

Ես ինձ չեմ ների:

Երբեք չեմ ների:

Սմբատ Բագրատունին և Բատ Սահառունին՝ իրենց զորամասերով:

ԲԱՏ

Հայր մարդպետից ես չէի սպասում:

Մի կողմ է քաշվել ճգնավորի պես:

ՍՄԲԱՏ

Նա իր ժամին է սպասում, իշխա՛ն:

ԲԱՏ

Եվ դա անում է մի այնպիսի մարդ,

Ով թագավորի մոտ է միշտ նստում

մեր գահնամակում:

ՍՄԲԱՏ

Շապուհը նրան ճանաչում է լավ,

Եվ չի բացառվում,

Որ մի օր նրանք իրար հասկանան:

ԲԱՏ

Իսկ ավելի շուտ

Իմ սրի լեզուն նա կհասկանա...

(Մի պահ լռում են, մտորում):

ՍՄԲԱՏ

Քո զորքով դու, Բա՛տ,

Հիմա անհապաղ շտապիր Դվին.

Օգնություն է պետք նաև քաղաքին:

Մուշեղ Մամիկոնյան, Սպանդարատ Կամսարական և Պարգև Ամատունի:

ԿԱՄՍԱՐԱԿԱՆ

Ինձ համար, Մուշե՛ղ,

Ամեն բանից վեր շահն է հայրենյաց:

Թեև կոտորեց ցեղն իմ Արշակը,

Բայց ես քանի դեռ ոտքի վրա եմ,

Պայքարելու եմ հանուն մեր ազգի

և հայոց գահի:

Նախարարության ողջ ունեցվածքն իմ

Հատկացնում եմ ես հայոց բանակին:

ԱՄԱՏՈՒՆԻ

Ազգասիրությամբ

Չունես մրցակից դու, Սպանդարա՛տ:

ԿԱՄՍԱՐԱԿԱՆ

Ճղճիմ են, իշխա՛ն, ինձ համար նրանք,

Ովքեր անձնական ոխից կուրացել,

Սուր են բարձրացնում հայրենյաց վրա:

Իմ որդիներն էլ, տե՛ր Ամատունյաց,

Կռվում են հիմա զորքում Սմբատի:

Մեկի անունն է Գազավոն, գիտեք,

Մեկինը՝ Շավարշ:

ՄՈՒՇԵՂ

Այո՛, գիտենք լավ:

Բանակին նրանք պետք կգան դեռ շատ:

ԱՄԱՏՈՒՆԻ

Տե՛ր Մամիկոնյան,

Սեփականությունն Ամատունյաց տան

Նույնպես համարիր

Կարողությունը հայոց բանակի:

ՄՈՒՇԵՂ

Ես հպարտ եմ, տիա՛րք,

Որ զինակիցներ ունեմ ձեզ նման:

Միայն ամենքիս անձնազոհությամբ

Կարող ենք հիմա

Խուսափել մահից մի անփառունակ:

Մտադիր եմ ես հենց վաղը ևեթ

Հարձակվել պարսից մի գնդի վրա:

Զիկն ու Կարենը

Երկու մասի են բաժանել զորքը:

Մեկով ամրոցն են պաշարած պահում,

Մեկով երկիրը ասպատակ անում:

Վաղը կարող ենք շրջափակ անել

Զորքն ասպատակող:

Դիմացից նրա կհարձակվեմ ես,

Սմբատի զորքը կգա թիկունքից,

Դուք վրա կտաք երկու կողմերից:

Մանրամասների մասին կխոսենք

Վաղը՝ կեսօրին:

Գահասրահում: Թագուհու մոտ են Գլակ և Արտավան նախարարները:

ԳԼԱԿ

Տիրուհի՛ հայոց,

Թույլ տուր նախ ներում հայցել քեզանից:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Ներո՞ւմ, նախարա՛ր:

ԳԼԱԿ

Այո՛, թագուհի:

Ինչ տեսել ենք մենք ամրոցում այսօր,

Ծանրացել է խիստ մեր սրտի վրա:

Դու հավանաբար մեզ չես հավատա,

Բայց մենք չենք կարող տեսնել ինչպես է

Մեր ազգը տանջվում բերդում պաշարված:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Իսկ ո՞վ է բերդը պաշարել, Գլա՛կ:

Ո՞վ է կողմն անցել խարդախ Շապուհի:

ԳԼԱԿ

Մենք ենք, թագուհի՛, բերդը պաշարել:

Մենք ենք կողմն անցել խարդախ Շապուհի,

Բայց հետ ենք դառնում այդ ճանապարհից:

ԱՐՏԱՎԱՆ

Վիրավորված ենք մենք եղել միայն

Արշակ արքայից:

Չենք եղել, սակայն, դավաճան ազգին:

ԳԼԱԿ

Մենք չենք հանդուրժի,

Որ մեր պապերի առնական ոգին

Կուչ գա պաշարված այս ամրոցի մեջ:

ԱՐՏԱՎԱՆ

Արածի համար զղջում ենք անկեղծ:

Թ Ա Գ ՈՒ Հ Ի

Հետո՞, Արտավա՛ն:

ԱՐՏԱՎԱՆ

Մենք եկել էինք, որ քեզ համոզենք ամրոցը հանձնել,

Բայց պիտի հիմա առաջարկ անենք բոլորովին այլ...

Երեկո է: Մի ոչ մեծ բլուրի մոտով անցնում է պարսից ասպատակող գունդը՝ հեծելազորը: Զորավարները հանկարծ նկատում են, որ առջևից իրենց դեմ է սլանում Մուշեղ Մամիկոնյանի գլխավորած զորքը: Պարսիկները, չսպասելով նման հանդուգն քայլի, պատրաստվում են մարտի: Նույն պահին նրանց հետևից սրընթաց հարձակվում է Սմբատ Բագրատունին: Բլուրի լանջից, թաքստոցներից դուրս գալով, պարսիկների վրա նետերի տարափ են տեղում Սպանդարատ Կամսարականի զինվորները, իսկ Պարգև Ամատունին հարձակվում է մյուս թևից: Պարսիկներն սկզբում շփոթվում, բայց ուժերն արագ դասավորում են և խելահեղորեն դիմադրում: Սկսվում է կատաղի մարտ...

Արտագերս ամրոցում: Գիշեր է: Գլակ և Արտավան նախարարներ, Մաղխազ Խոռխոռունի, Գնել Անձևացի և բերդապետ Տիգրան:

ԳԼԱԿ

Նրանց մտքով չի էլ անցնում:

Խուճապի մեջ կընկնեն իսկույն:

ԱՐՏԱՎԱՆ

Ամբո՛ղջ զորքով դուրս գանք բերդից,

Որ ամեն բան վերջացնենք միանգամից:

ԲԵՐԴԱՊԵՏ (Դռնապահներին)

Ժամն է արդեն հավախոսի.

Դարպասները բացեք բերդի:

Դարպասը բացվում է: Զորքը ծածուկ դուրս է գալիս:

Անհուշ բերդում: Արշակ թագավորը քայլում է և դիմում Վասակի պաճուճապատանին:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Վասա՛կ, իմ Վասա՜կ,

Մենք, ո՜չ, չպարտվեցինք.

Մեզ խաբեցին,

Մեզ դավեցին,

Դավաճանեցի՜ն մեզ...

Տարիներ առաջ: Ներսեհ Կամսարականի մոտ հավաքված են հայոց բոլոր՝ չորս բդեշխները. Աղձնիքի, Կորդիքի, Նոր Շիրականի և Գուգարքի: Ներկա են նաև Ատրպատականի հայոց թագավորական տան իշխանը, Արցախի, Ձորա գավառի, Գարդմանաձորի տերերը, Մահկերտունը և մի քանի բարձրաստիճան հոգևորականներ:

ՆԵՐՍԵՀ (խիստ զայրացած)

Էլ բավակա՛ն է:

Արշակն ամենքիս համար դարձել է

արդեն պատուհաս:

Ոտնահարում է իրավունքը մեր:

Բանակին զորքեր տալը նա արդեն

քիչ է համարում,

Հիմա էլ մարդ է պահանջում, որ իր քաղաքը լցնի:

ԱՂՁՆԻՔԻ ԲԴԵՇԽ

Բոլորը մեզնից փախչում են, որ այդ

Պիղծ դաստակերտը լցնեն շնությամբ:

ԳՈՒԳԱՐԱՑ ԲԴԵՇԽ

Արածը քիչ էր, հիմա էլ տվեց մի նոր հրաման,

Թե այդ քաղաքում

Հանցագործների համար չի լինի ոչ մի դատաստան:

ՆԵՐՍԵՀ

Չլսված մի բան:

ԿՈՐԴԻՔԻ ԲԴԵՇԽ

Եվ այդ ամենը անում է միայն մեկ բանի համար.

Որ իր պիղծ գահը դարձնի աներեր,

Իսկ մեզ էլ՝ իրեն հլու ստրուկներ:

ԳԱՐԴՄԱՆԱՁՈՐԻ ՏԵՐ

Փառասեր է խիստ:

Ուզում է՝ իրեն լինենք հպատակ:

ՆԵՐՍԵՀ

Բայց չի՛ լինի դա:

Համբերությունն էլ մեր ունի սահման:

ՀՈԳԵՎՈՐԱԿԱՆՆԵՐԻՑ ՄԵԿԸ

Չի ուզում եթե

Նա հաշվի նստել մեզ հետ այսուհետ,

Կպարտադրենք նրան կամքը մեր:

ՆԵՐՍԵՀ

Եթե հանդուրժենք,

Որ կառուցի նա դաստակերտը այդ,

Ուրեմն ակամա

Ձեռք պիտի վերցնենք մեր քաղաքներից՝

Երվանդաշատից ու Բագավանից.

Կկորցնեն նրանք դերը ներկայիս

Եվ կուլ կգնան Արշակավանին:

Առաջարկում եմ, տիա՛րք պատվական,

Դժգոհությունն այս հայտնել Շապուհին:

Նրան էլ արդեն

Խիստ չարացրել է վարքը Արշակի:

Դիմենք Շապուհին, խնդրենք՝ մեզ օգնի:

Քաղաքն այդ հարկ է անել քարուքանդ,

Անել արնախեղդ,

Որ էլ երբևէ ոչ մեկի մտքով չանցնի ստեղծել

Այդպիսի գեհեն:

Առաջարկին այս համաձայնել են

Վասպուրականի տեր Մերուժանը

Եվ Մամիկոնյան Վահան իշխանը:

Անհուշ բերդում:

ԹԱԳԱՎՈՐ

Մենք, ո՜չ, չպարտվեցինք.

Մեզ խաբեցին,

Մեզ դավեցին,

Դավաճանեցի՜ն մեզ...

Եկեղեցի: Աղոթում է մի երիտասարդ կին՝ Համազասպուհին: Խցից լսվում է հոգևոր երգ:

ՀԱՄԱԶԱՍՊՈՒՀԻ

...Եւ մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեա զմեզ ի չարէն, զի Քո է արքայութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք յաւիտեանս. Ամէն:

Աղոթքը վերջացնում է և մտնում խուց, որտեղ կերոնի ու մոմերի լույսի տակ մի տարեց դպիր գրում է ու երգում: Խցում դրված են մոմատախտակներ, մագաղաթներ, ներկերի պնակներ: