Հոդվածներ

Խտրականություն, սա այն բառն է, որը դարձել է առօրեական խնդիր և հաճախակի ենք խտրականություն կոչեցյալի ականատեսը լինում: Շատերս կամա թե ակամա դառնում ենք նրա զոհը, քանի որ նրա արամատները շատ խորն են և արմատախիլ անելու համար պետք է փոխվեն որոշակի արժեհամակարգեր, իսկ ձևավորված արժեհամակարգը փոխելը ինքնին անհնարին է: Բայց եթե լոգիկապես մտածենք անհնարին ոչինչ չկա, ուղղակի պետք է ցանկություն, բայց արդյո՞ք պետությունը և հասարակությունը տուրք կտան իրենց ցանկությանը:

Ինչպես գիտենք ամեն ինչի գլխավոր շարժիչ ուժը պետությունն է, կարելի է ասել հասարակության մայր ծնողը և առաջնորդը: Իզուր չէ ասված երեխան տան հայելին է, որտեղ տան դերը պետությունն է ստանձնում, իսկ երեխայինը՝ հասարակությունը, եթե պետությունը բարձիթողի վիճակում է նույնը տիրում է նաև հասարակության մեջ: Այսինքն արմատը պետությունն է, իսկ նրա ճյուղերը հասարակությունը, որպեսզի ճյուղերը ավելի բազմանան պետք է նրա արմատը առողջ լինի, որի դեպքում կշրջանցվեն որոշակի երևույթներ և հենց խտրականություն ասվածի հիմքում են այդ երևույթները ձևավորվում:

Ըստ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության՝ խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկական կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելիությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է:

Սահմանադրության մեջ վերոնշյալ թվարկվածներից՝ հաշմանդամությունը և սոցիալական բնույթը, որը խոցելի է դարձել հասարակության համար կարելի է մտցնել մեկ ընդհանուր խտրականության մեջ, օրինակ անվանելով՝ խավերի միջև խտրականություն:

Չկա հավասարություն և որտեղ չկա հավասարություն այնտեղ կա խտրականություն: Այդ հավասարության չլինելու նախապայմանը ընդգծվում է հասարակության և՛ ապրելակերպի, և՛ տեղաշարժի, և՛ մենթալիտետի, և՛ օրենքի գերակայության մեջ: Կարելի է ասել, որ մարդկային կյանքը ներկայացված է և շարունակվում է խտրականության ֆոնի ներքո:

Սահմանադրության մեջ նշված է, որ բոլոր մարդիկ հավասար են օրենքի առջև, կամ մարդու ազատությունը ավարտվում է այնտեղ, որտեղից սկսվում է մեկ ուրիշի իրավունքները: Սա կարելի է ասել, որ միֆ է, ինչու՞, քանի որ եթե վերին խավի ներկայացուցիչ ես, ունես փող և դիրք, ամեն ինչ թույլատրելի է դառնում և չի երևում ո՛չ հավասարությունը, և ո՛չ էլ օրենքի գերակայությունը, միայն երևում են թղթին գրված ինչ-որ տառեր, որոնք օրենքի ուժ են ստանում «հասարակ մահկանացուների» համար: Ահա սա է խտրականությունը, որը զսպանակի նման միշտ հարվածում է մարդու դեմքին և ոչ ուղիղ իմաստով:

Ինչպես կարող է չխտրականացված լինել հաշմանդամությունը կամ սոցիալական բնույթը:

Չկա աշխատանք, չկա գումար, չկա գոյատևման միջոց, որովհետև չկան հետևյալ ազդու գործոնները՝ գումար, նուն ինքը մեղմացված տարբերակով մագարիչ կամ խնամի, ծանոթ, բարեկամ: Դա է նաև պատճառը դառնում ուղեղային արտագաղթի, որը ցավոք ճոճանակային արտագաղթ չէ, այլ մնայուն: Եթե չկա աշխատանք առողջ մարդու համար, բա ինչպես աշխատանք լինի հաշմանդամի համար, և որպես կանոն շատ գործատուներ հաշվի են առնում ոչ թե ուղեղի առավելությունները այլ մարմնի բարեմասնությունները:

Հաշմանդամը խտրականացված է աշխատանքում, բայց դա այդքանով չի սահմանափակվում: Ճարտարապետները և սեփականատերերը մտածում են միայն կառույցի գեղեցիկ լինելու մասին, բայց չեն մտածում, որ հասարակության մեջ կան այնպիսի մարդիկ, որոնք քայլելու հնարավորություն չունեն և իրենք էլ իրենց հերթին նպաստում են նրան, որ հաշմանդամները իրենց օտարացված զգան: Դժվար չէ թեքահարթակներ սարքելը, ուղղակի մարդկանց մեջ շատ է եսը և իրենցից ու իրենց շահից բացի անկարող են ուրիշի մասին մտածելու: Իհարկե ասածս մասսայական չէ, բայց գերակշիռ է:

Խտրականություն, որը թույլ չի տալիս մարդուն ինտեգրվելու, լիարժեք ապրելու: Դե իհարկե կասեք հասարակությունն էլ է նույն խտրականությունը դնում, բայց չէ՞ որ մեծ մասը վերնախավից է գալիս, և ամեն ինչ ընդօրինակելի է, այն ինչ տեսնում է հասարակությունը այդ էլ սովորում է: Մարդկանց ստվար մասը այնքան ինքնագիտակցական մակարդակ չունի և այնքան թույլ է, որ ինքնուրույն կարողանա լավն ու վատը, ընդօրինակելին և ոչ ընդօրինակելին իրարից զատի: Դա ձևավորված բնավորություն է, որը խտրականության ծիլեր է տալիս:

Խավերի խտրականության միջև ևս մեկ օրինակ բերեմ: Վաղ ժամանակներում գիտակցվում էր տղամարդու և կնոջ միջև անհավասարությունը, բայց այժմ կշեռքի նժարները անգիտակցաբար հավասարվել են: Այն ժամանակ զգացվում էր խտրականությունը, իսկ հիմա անհետացել է տեղը զիջելով խավերի միջև խտրականության: Խոսքս աշխատանքի մասին է: Հիմա կինն էլ է տղամարդուն հավասար աշխատում՝ և՛ աշխատաժամանակով, և՛ աշխատանքի ծանրությամբ, և՛ կատարելով տղամարդկային աշխատանք: Եթե այն ժամանակ ասում էին, որ կինը պետք է նստի տանը և երեխաներին դաստիարակի կամ ծայրահեղ դեպքում թեթև աշխատանք կատարի, այն էլ կնոջը հարիր, իսկ հիմա հակառակ գործընթացն է տեղի ունենում, ընտանիքը գոյատևելու համար մի կողմ են դրվում և՛ խտրականությունը, և՛ մարդկային որոշակի արժեքներ: Այս դեպքում պետությունը չի ապահովում մարդկանց աշխատանքով այն էլ նորմալ, որ տղամարդը կարողանա աշխատի և ընտանիքի կարիքները հոգա և ոչ թե կինն էլ տղամարդուն հավասար աշխատանք կատարի:

Դէ էլ չեմ ասում աշխատաժամանակի մասին, որը օրենսդրությամբ արգելվում է, եթե մարդուն իր աշխատաժամանակից ավել աշխատեցնում են, ապա պետք է հավելավճար տան, բայց նման բան գոյություն չունի: Սա ևս խտրականության մի ձև է:

Խտրականության բազում օրինակներ կան, որի կենտրոնը պետությունը և նրա ստորին օղակներն են, իսկ թիրախը՝ հասարակությունը: Դեռ շատ երկարուձիգ տարիներ են պետք, որպեսզի վերանա խտրականությունը և մարդը կարողանա ապրի մարդավայել կյանքով: Ինչ նշանակություն ունի սահմանադրությունը, հռետորական սին խոսքերը, որոնք կրում են ձևական բնույթ և չունեն գործողություն և եթե հակառակը լիներ, ապա չէր լինի խտրականությունը: Միայն ժողովրդավարական և ուժեղ, առողջ պետության դեպքում որոշ արժեհամակարգեր կփոխվեն, որի արդյունքում չի լինի և՛ խտրականությունը, և՛ մարդիկ ավելի ազատ, անկաշկանդ կլինեն:

Այս դեպքում ևս խտրականացված են մարդու քաղաքական կամ այլ հայացքները: Օրենսդրորեն նշված է, որ մարդը ունի ազատ արտահայտվելու իրավունք, բայց այդ ազատությունը լիարժեքորեն չի ապահովում, քանի որ ազատ լինելու դեպքում՝ նամանավանդ երբ հարցը վերաբերվում է քաղաքական հայացքներին այն որոշ դեպքերում ունենում է իր բացասական հետևանքները: Խտրականություն է, երբ վերնախավի ներկայացուցիչը կարող է իր ազատ խոսքը արտահայտել, իսկ հասարակության որևէ անդամը՝ ոչ: Դրա միջոցով էլ ձևավորվում է վախի մթնոլորտը, որտեղ չկա բողոք, ցասում, կարծիք, կա միայն դրականը: Այս դեպքում մարդը իր բողոքն արտահայտում է ոչ թե ամբոխի մեջ, այլ իր եսի: Ցավալի է, երբ խտրականությունը սահմաններ չի ճանաչում և հասարակության անդամը հայտնվում է ոչ թե ասողի, այլ միայն լսողի դերում:

Միայն պետության արժեքների փոփոխության դեպքում կփոխվեն հասարակական որոշ արժեքներ, որի արդյունքում մենք չենք դառնա խտրականության ականատեսը: