ՀԱՎԵՐԺԻ ԲԱՆԱԼԻՆ
/էսսե/
|Մառախլապատ մի առավոտ, երբ ճնճղուկները լքել էին սաղարթներն ու թաքնվել տանիքների հովանու ներքո, գրողը դուրս եկավ տնից ու բռնեց անհայտության ճամփան: Բազում ինքնաթիռներ փոխեց, կտրեց ծովեր և օվկիանոսներ, մինչ արևադարձային մի երեկո չհայտնվեց անծանոթ լճափին, ուր ուռենու տակ կիսամերկ մի ծերուկ էր նստած. փարթամ մորուքով էր, ածխաբիբ աչքերով:
– Բարև, հայրի՜կ, – հարգալից ողջունեց, – գուցե դո՞ւ իմանաս անշոշափը շոշափելիին համակցելու գաղտնիքը:
Մարդը, որ ճիպոտի ծայրով ավազին ինչ-որ բան էր խզմզում, չկամությամբ կտրվեց գործից.
– Եթե կարողանաս հոգուդ հետ խաչվել, – ասաց, – միգուցե՝ ամբողջանաս, բայց հաստատ կկորցնես մահվան ու հավերժության ճանապարհը:
– Հավերժությա՞ն... – ինքնաբերաբար կրկնեց՝ մռայլվելով:
– Ավա՛ղ...– ծոր տվեց ծերունին: – Երկնային բոլոր էակներն էլ անցել են դրա միջով...
– Ինչպես թե... Մի՞թե հրաժարվել են անմահությունից:
Անծանոթը ժպտաց՝ ի ցույց դնելով անատամ լնդերը:
– Երբ Տիեզերքում ինչ-որ բան է ծնվում, վաղ թե ուշ մեռնում է, – բացատրեց, – ոմանք էլ անհետանում են հազարամյակներ անց, քանզի ամեն սկիզբ վերջ է ենթադրում, անգամ՝ արփիաշող աստղերի ծնունդը:
Գրողը սսկվել, նրան էր նայում ափ ընկած ձկան հեղձվող հայացքով և մի պահ թվաց, թե ներսում մի բան է հալվում, ինչպես հուսաբեկ կերոնը՝ սեփական ջերմությունից...
– Ուզում ես ասել՝ հավերժության գաղտնիքը բանալի չունի՞:
Ծերուկը քթի տակ խնդմնդաց.
– Թերևս, մտքի հորինվածքն է հավերժ, երբ անցնում է ժամանակների միջով ու աչքերը կկոցելով՝ հարցրեց: –Մի՞թե հազարամյա կյանքը հավասար չէ հավերժության...
– Դա հարաբերական հասկացություն է:
Ծերունին խոժոռվեց, աչքերի փայլը խամրեց.
– Օտարակա՜ն, թեև բանալին ձեռքիդ է, բայց համառորեն չես ուզում տեսնել բանալու անցքը...
Գրողը հեգնալից ծպպացրեց լեզվով:
– Տիեզերքում բացարձակ արժեք չկա. ա՜յ, մրջյունները, – արդեն անկիրք շարունակեց, – նրանց համար մեր կյանքի տևողությունը հավերժության չափ մեծ է, մեր ապրածը Տիզերքի անսահմանության մեջ՝ սոսկ ակնթարթ... Այո՜, ներանձնական լռության, արարչագործ մտքի թռիչքի մեջ է պարփակված անմահության խորհուրդը, մնացյալը ունայն է, դատարկ, քամահար ճոճանակի անիմաստ շարժում՝ վեր-վար, վար-վեր...
Բռունցքում ծերունահակ հազաց.
– Կյանքը նման է լարախաղացի պարանի, և բավ է, կորցնես հավասարակշռությունդ՝ կգահավիժես (եթե մինչ այդ, իհարկե՜, այն չկտրվի) ... – և այդ ասելիս դեմքը գունատ էր, ինչպես լճում սուզված լուսնի արտացոլաքը: – Մի՜ ծանրաբեռնիր ուղեղդ, օտարակա՜ն, մի՜ փնտրիր անորոնելին, քանզի այն քո մեջ է՝ քո հողեղեն, բայց տիեզերածին անոթում...
– Ուրեմն բացարձակ հավերժականը միայն Մահն է...– եզրակացրեց գրողը:
Ծերունու աչքերը նորից կրակվեցին.
– Ըստ քեզ, Շեքսպիրն անմա՞հ է, թե՞ ոչ... Իսկ նրա հոգեզավակներ Համլետն ու Օթելլո՞ն:
Գրողը լուռ էր. մի բարակ ցողուն էր ծամծմում, հայացքը՝ լճի սաթագույն ջրերին:
– Ստեղծագործ մտքի համար չկա արգելք, հատկապես, երբ պատմուճանվում է արարչի շապիկով: Վերադարձի՜ր, օտարակա՜ն, շարունակի՜ր արժևորել կյանքը, որ տրված է մեզ...
Ու տրեխների տակ դատարկ, լքված խեցիների պատյանները խշրտացնելով՝ շտապեց սաղարթներով ստվերված ճյուղահյուս քոլիկի կողմը, որի շեմին կողք-կողքի խաղաղ պառկած էին ձեռնասուն հովազն ու սպիտակ այծը: Գրող շրջվեց, մտազբաղ քայլեց ետ. հիմա ամենից շատ ուզում էր առանձնանալ՝ մարսելու համար ծերունու ասածները..
