«Երկու ժողովուրդ, թեեւ կրոնքով ու սովորույթներով տարբեր, սակայն դարերով ապրել, հարեւանություն են արել, աղուհաց կիսել։ Անհավատալի է, բայց էսօր թուր ու թվանք առած իրար արյուն են թափում։ Գնում եմ մուսուլմանների մոտ, ասում են դուք սկսեցիք, մերոնց եմ փորձում խաղաղացնել, բան դուրս չի գալիս։ Երկու կողմն էլ չի հասկանում, թե էս կռվի իրական հրահրողն ով ա, ինչ հարցեր ա լուծում... Ռուսաստանը ծանր օրեր է ապրում։ Ցարն իր իշխանության դեմ բռնկված համընդհանուր ցասումը զսպելու համար ազգերին հանել է միմյանց դեմ։ Հայն ու թաթարն ամբողջ պատմության մեջ նման արյունալի բախումներ չեն ունեցել։ Իշխանությունները թե թշնամանք են սերմանում ու խորացնում, թե զենք են վաճառում կողմերին։ Սա բոլորն են տեսնում, բայց հասկացող չկա։ Դե արի ու բացատրիր, որ էս կռվում հայի ու թաթարի արյունը թափվում է այն բանի համար, որ Կովկասը ցարի դեմ դուրս չգա ու նրա ճանկերից չազատվի» ։
Հովհաննես Թումանյան
1905 թ.
