ՊԱՐՊԱԾ ՑԱՍՈՒՄ /պատմվածք/
Կախոն հաչաց ու մեկից պոկվեց տեղից: Փորքաշը հետևեց նրան: Արամայիսը հայացքը կտրեց ջրից. -Ի՞նչ եղավ, -նույն պահին տեսավ վերևից իջնող բեռնատարը՝ թափքում բազմություն: Թե աշխատանքի են գնում, ինչու՞ այս ժամին և այս ճամփով, -մտորեց: -Կախո, Փորքաշ, չեղավ, ետ եկեք… Շները կտրուկ արգելակումից խփվեցին իրար, քիչ էր մնում դողի տակ մնան: Արամայիսը բահն ուսեց, ընդառաջ գնաց եկողներին, երբ տեսավ սրանց ընթացքը ժանգակեր ավտոբուսի կողմն է, որն իրենց քողտիկ էր ծառայում: Մեքենան կանգնեց, խցիկից, թափքից, կողապատերով իջան: Կլինեին երեսուն-քառասուն հոգի: Կենդանիները նրանց շատությունից, ընդհանուր աղմուկից խուճապահար՝ մղվեցին տիրոջ կողմը: Կախոն քսվեց ազդրին: Ձեռքը տարավ, քորեց ականջատակը: -Քեզ հողի տեր ես զգում, հիմա էլ շներին բաց ես թողնում վրաներս, հա՞: Արամայիսը հանկարծակիի եկավ. նման սկիզբ չէր ակնկալում: -Սրա՞նց, -հայացքով ցույց տվեց շներին, որոնցից մեկը չորս ամսական քոթոթ էր, մյուսը՝ տարուց քիչ ավելի, բայց փոքրիկ-մոքրիկ, տանու տեսակից: -Ի՞նչ է պատահել: -Հրես կիմանաս, -տղան, որ հասակակից էր, մղվեց առաջ: -Մացո, համբերի, -ճանապարհը կտրեց մեկը՝ ավելի տարեց: -Ջուրն ի՞նչու ես կտրել: -Ի՞նչ ջուր: -Գյուղի ջուրը, իբր չգիտես: -Ես ընդամենը մի ծորակ եմ բացել: -Թեկուզ մեկը: Չգիտե՞ս, որ շաբաթ-կիրակի ջուրը գյուղինն է: -Գիտեի, բայց ծառերը, տեսնում եք ինչ երաշտ է, խեղճացել են, ասի՝ ջրեմ: -Դե հիմա գնա փակի ու մյուս անգամ նման քաք չուտես: -Չեմ փակի: Ձեզ է պետք, դուք էլ փակեք, -վրդով նետեց: -Հորս հասակին եք… -Նեղացա՞ր, լակոտ: Պոչդ այնպես խուզենք, Բոքանոցի տեղը մոռանաս: -Մի վիրավորեք, -մատներն ակամա սեղմեցին բահի կոթը: -Սրան տես: Ափսոս, մյուսները չկան, -հետո՝ հերսոտ, -հերդ ու՞ր է: Կախոյի վնգստոցը չթողեց պատասխանել: -Ինչու՞ ես խփում: Քեզ ի՞նչ է արել: -Լավ եմ անում, -տղան արարքից գոհ՝ կռթնեց ծառին: Մյուսները, որը՝ նստել թախտին, որը շուրջն էր դիտում: Երկուսը բարձրացել, ծիրանանոցին կապած ջրի փականն էին պտտում: Մտովի տեսավ լցվելուց հետո ծառաբաժակը պատռած զուր հոսող ջուրը: Ճիշտ էլ անում են, -մտածեց, այնուհետ խոհը քշեց հեռու. հասակակցին պատասխանել էր պետք: -Հետո՞: Քոթոթ է, մի հատ էլ խփիր: Տղան վրա գնաց, որ վերստին հարվածի: Կախոն փախավ ավտոբուսի տակ: Փորքաշը հեռվում գռմռում էր: Տղան քար վերցրեց: -Եթե խփել ես, բահը գլխիդ կտամ: Տղան շրջվելով՝ անսպասելի քարն ուղղեց Արամայիսի կողմը: Վերջինս անակնկալից կռացավ, բայց սա վերև շպրտեց՝ դեպի նշենիները, ապա՝ ինքնագոհ խնդմնդաց: -Ի՞նչ եք ուզում, -հարցը տարեցին էր ուղղված, նաև՝ մյուսներին: -Վաղվանից, հորդ, մյուսներին էլ կասես, չերևաք, -տարեցը ծխախոտ վառեց: -Փասա-փուսեքդ կհավաքեք, լսեցի՞ր, -թախտին նստածներից մեկը տեղից հարվածեց ազատ իշոտնուկին, որը շրջվեց: -Քաղաքից եկել, մեր հաշվին փող են շինում, -սա հաստլիկ էր՝ ցցուն փորով: -Էդ ինչու՞ ձեզ կարելի է քաղաք լցվել, տունուտեղի, գործի տեր դառնալ, մեզ՝ չէ, -ապա մեկուսի, -բան գտան նախանձելու: -Ձեր աչքի առաջ չե՞նք երկու տարի կռիվ տալիս: Քար ենք հավաքել, փոս փորել, գյուղից շալակով տնկի բերել: Առավոտից իրիկուն արևի տակ…Ստացածնե՞րս ինչ է, -դառնությամբ նետեց: -Պահ, ձեզ համար դաչայի տեղ եք արել, ու՞մ վրա ես մուննաթ գալիս: Չգայիք, չէինք խնդրել, -իշոտնուկը շրջողն էր: -Թե դժվար է, էլի գնացեք ձեր քաղաքը, ի՞նչ եք կորցրել գյուղում, -սա, կարծես, համեմատաբար խաղաղաբարո անձնավորություն էր: -Լսեցի՞ր, -տարեկից տղան էր դարձյալ՝ չարությունից պայթող դեմքով: -Դուք չեք որոշողը, օրենք կա: Պատասխանը գրգռեց մարդկանց: Մյուսները ևս սկսեցին եփ գալ: Մեկը հիմա էլ սեղանը շուռ տվեց: Նստածներն ելան և համերաշխ հպումով տեղահանեցին թախտը: -Ի՞նչ օրենք: Հողը, որ ձեզ էին տալիս, գյուղացոց կամքը հարցրի՞ն, ասի՞ն՝ ուզու՞մ եք, որ քաղաքից գան, զավթեն: -Մենք հողը վարձակալել ենք, թող չտային: -Վարձակալել… Ամենալավ հողերը: Ի՜նչ ախորժակ ունեն: Գիտե՞ս, որ սրանք մեր պապական արտերն են: Երեսունհինգին կոլխոզը զավթեց, հիմա՝ դուք: -Մենք այդ պատմության հետ ի՞նչ գործ ունենք: Հետո… եթե լավ հող լիներ, անտառտնտեսությունը վայրի նշի տնկարքներ չէր դնի: -Հլա անուն եք դնում, հա՞: Կոլխոզի օրոք գիտե՞ս հեկտարից ինչքան ցորեն էր լինում: -Երևի՝ շատ, բայց հիմա այն հողը չէ: Էրոզիան գործը տեսել է, մելիորատորներն իրենց հերթին… Ստիպված նորից նոր քարից մաքրում, հող ենք շինում: Այսինքն՝ ինչու՞ եմ ասում, ինձնից լավ գիտեք: Տրակտորիստները վկա են. քար հանելիս նրանք օգնեցին: -Էլ չեք չարչարվի, -ապա մի պահ տարեցը մոռացավ ինչու են եկել: -Հողին բան մի ասա: Գյուղի ամենալավ դաշտը, էն գլխից հայտնի է, սա է՝ էս չորս հեկտարը, եթե մելիորատորները, ճիշտ ես ասում, իրար չտային, սևահողը կավին չխառնեին: -Ընդունում եմ, -իր հերթին փափկեց Արամայիսը, -բայց մեզնից առաջ նույն այս հողի տեղը դուք գիտեիք: Օրենքն էլ դուրս էր եկել, վերցնեիք: Մենք օտար մարդիկ, որտեղի՞ց իմանայինք՝ որն էր լավ, որը՝ վատ: Ձերոնք առաջարկեցին: -Նրանց մայրիկը…-տարեցը հայհոյեց: -Դրանք քանդեցին գյուղը: Ոչինչ, օրը կգա, հետները կխոսենք: -էլի հողեր կան: Գյուղապետը խնդրում է, մշակող, ջրող չկա: Ով կամենում է, թող վերցնի, ի՞նչ կարիք կա… -Քո գործը չէ, դու փոքր ես խրատ տալու համար, -հետո հանկարծակի՝ -լսել եմ՝ ուսանող ես, չէ՞: -Հա, -Արամայիսը հարցական նայեց: -Ինչու՞ դասի չես: -Փոխեցի հեռակա, որպեսզի հասցնեմ: -Հրոխպեր Արշո, էլ ի՞նչ ես երկարացնում: Էդ լակոտն ո՞վ է, հետը մի ժամ խոսքակռիվ ես տալիս, -մարդը դիմեց դեպի մեքենան. վարորդն էր: -Ասած-արածներիդ համար պատասխան կտաք, չկարծեք անտեր, խեղճուկրակ մարդիկ ենք, -Արամայիսը պատրաստ էր քառասունի հետ էլ կռվել: Անսպասելի զայրույթի պատճառն ավտոբուս բարձրացածներն էին: Մեկը ձեռքն էր առել քրոջ խալաթը և ցույց էր տալիս մյուսներին, ապա՝ ինչ-որ բան ասաց, որին բիրտ ծիծաղ հետևեց: -Հա՞, -մարդը, որ ելել էր խցիկի սանդղակին, իջավ: Արամայիսն ընկրկեց, սակայն դեմքին անակնկալ իջած հարվածից կորցրեց ոտքի տակ չեղած հենարանն ու կտրուկ փռվեց կանաչին: Առանց տեսնելու գիտեր՝ տարեկից տղան է: Ձեռքից բահը թռավ: Ձգվեց, որպեսզի վերցնի, չհասցրեց. մեկի ներբանը տրորեց մատները: Ցավից ճչաց: Հետո ուժգին զարկ ստացավ կողին: Այնուհետ… լսելիքը քերեցին Կախոյի, Փորքաշի զիլ, ողբերգություն գուժող հաչոցն ու կաղկանձը, ավտոբուսին առնող քարերի զխկոցը, փշրվող ապակիների խշրտուքն ու դարձյալ ձայներ: Պառկած տեղից տեսնում էր մարդկանց, որ հիմա այգում չգիտես ինչ բանի էին: Նինջ էր իջել վրան, տարօրինակ թմբիր: Երևի քներակիս դիպան, -աղոտ մտածում էր: -Միայն թե չմեռնեմ: Դժվարությամբ ծնկեց: Մշուշի մեջ էլ տեսավ մարդկանց, որոնք հայացքներն իրենից փախցնելով՝ լցվեցին բեռնատարը… Փորքաշը խելակորույս հաչոցով վազում էր ավտոյի ետքից, Կախոն չկար: Ոտքի ելավ, երերալով հասավ առվին: Ցամքը դեռ չէր կտրվել: Բռով ջուր առավ, քսեց դեմքին, թրջեց ծոծրակը: Սրտխառնուք զգալով՝ հենվեց ավտոբուսին, նույն պահին էլ վնգստոց հասավ ականջին. ձայնը մեքենայի տակից էր: -Կախո, -թույլ կանչեց, -Կախո… Պատասխանն աղիողորմ կլանչ էր: Բայց մարդիկ ի՞նչ էին անում այգում: Մի կերպ շրջանցեց ավտոբուսը, առաջացավ: Չլինի… Այդպես էլ կար: Այդ հատվածում մատղաշ դեղձենիներ էին: Ջարդոտած, արմատախիլ էին արված գրեթե բոլոր տունկերը: Շրջվեց: Բեռնատարը դարը ելել, հեռանում էր՝ թափքում պարպած ցասում: Դարձյալ կես րոպե, ու նա կորավ աչքից: -Կախո, Փորքաշ, այս ի՜նչ արին: |