Այս հանրահայտ դարձվածքի հեղինակը՝ հին հույն փիլիսոփա՝ Հերակլիտոս Եփեսոսցին (մ.թ.ա. 544 – 483 թթ.) համարվում է դիալեկտիկայի նախնական տեսության հիմնադիրը: Նա, ըստ որոշ վկայությունների, հրաժարվել է իր արտոնություններից՝ հօգուտ եղբոր, ու քանի որ ատել է մարդկանց, մեկուսացել է սարերում՝ սնվելով խոտերով: Կենսագիրները հատուկ ընդգծել են, որ նա ոչ մեկի ծառան չի եղել: Ըստ առասպելախառն որոշ պատումների՝ նա հանձնարարել է իրեն թրիքով պատել և, այդ վիճակում պառկած մնալով, մահացել է:
«Պատերազմը բոլորի հայրն է, բոլորի թագավորը. այն ոմանց աստված է հռչակում, ոմանց՝ մարդ, ոմանց ստրկացնում է, ոմանց՝ ազատագրում» - ասել է Հերակլիտոսը:
Եվ, ահա, գերեզմանից հանված այս փիլիսոփային է դիմում Դեմոկրիտոսից հիասթափված գնորդը:
Գնորդ - Իսկ դո՞ւ, անուշի՛կս, ինչո՞ւ ես արտասվում: Կարծում եմ՝ քեզ հետ խոսելն ավելի հաճելի կլինի:
Հերակլիտոս – Ո՛վ օտարերկրացի, մարդկանց գործերը ես ողբի ու արտասուքի արժանի եմ համարում, դրանցում չկա մի բան, որն անցնողական չլինի: Այդ պատճառով եմ ես ձեզ խղճում ու ողբում: Այն ամենը, ինչ գոյություն ունի հիմա, ես մեծափառ չեմ համարում, իսկ ինչ լինելու է հետո, ես սարսափելի եմ համարում. սս նկատի ունեմ համաշխարհային հրդեհն ու աշխարհայացքի հեղաշրջումը: Հավերժական ոչինչ չկա, ամեն ինչ վերածվելու է սարսափազդու խառնուրդի: Ողբում եմ, որովհետև ամեն ինչ գալիս է ու գնում, որովհետև ամեն ուրախության մեջ վիշտ կա, իսկ վշտի մեջ` ուրախություն, որ հավերժության մեջ հավերժություն չկա, իսկ հավերժությունն ընդամենը վեգ խաղացող մանուկ է»:
Գնորդ – Իսկ մարդիկ ի՞նչ են:
Հերակլիտոս – Մահկանացու աստվածներ:
Գնորդ – Իսկ աստվածնե՞րն ինչ են:
Հերակլիտոս – Անմահ մարդիկ:
Գնորդ – Հանելուկներով ես խոսում, ոչ մի հստակ բան չես ասում:
Հերակլիտոս – Որովհետև ես ձեզ հետ գործ չունեմ:
Գնորդ – Կնշանակի՝ ոչ մի ողջամիտ մարդ քեզ չի գնի:
Հերակլիտոս - Ե'վ գնողները, և' չգնողները ողբալի, ողորմելի ոչնչություններ են:
Գնորդ - Նրանք երկուսն էլ խելագար են: Դրանց չե'մ ուզում:
Հերմես – Ափսո՛ս: Զև՛ս, սրանց էլ չենք կարողանա վաճառել:
Զևս – Հաջորդի՛ն ազդարարիր:
(շարունակելի)
