ԱՌԵՐԵՍՈՒՄ /պատմվածք/
-Սա ուրիշ գնանոց է: -Ի՞նչ, -Վահանը չհասկացավ: -Երեք ու վաթսուննոցը չէ, -կինն անցավ շշունջի: -Ո՞վ ասաց: -Գիտեմ: -Եթե համոզված եք, ասեք, -թեթևակի բորբոքվեց Վահանը: Կինը չարձագանքեց: Վաճառողուհին, խոսակցությանն անտեղյակ, իր բանին էր. կշռում էր, գինը բարձրաձայնում, ու մինչ գնորդը կմուծեր փողը, հասցնում էր էլի մի քանիսին ճանապարհել: Ապխտած երշիկի դարսակն արագորեն իջնում էր: -Քանիսնո՞ցն է, -առջևում հերթից դուրս հարցրին: Վաճառողուհին չարձագանքեց: -Տեսնու՞մ եք, -կինը դարձավ կանգնածներին, սակայն խրախուսական հայացք չգտնելով՝ վերստին գոհացավ Վահանով: -Իբր, չի լսում: Ժամանա՞կ ունի՝ երկուս ու յոթանասուննոցը երեք ու վաթսունով է ծախում: -Չի կարող պատահել, օրը ցերեկով չի համարձակվի, -վստահ ասաց Վահանը: -Երեք ու վաթսուննոցը յուղալի չի լինում, իսկ սա…-ուշադրություն դարձրեք ճարպերին, -կինը փսփսուքով էր խոսում, հասակով կարճ էր, ու Վահանն ստիպված պարանոցը թեքել, կողքանց էր լսում: -Դա, հո, սրիկայություն է: Ընկերուհի, երշիկն ի՞նչ արժե: Նույնն էր, թե պատին հարց տված լինեին: -Ձեզ հետ եմ, -Վահանը բորբոքվեց: Նույն քար լռությունը: -Ընկերուհի…-հուզմունքին գումարվել էր վիրավորանքը: -Խլացել ե՞ք: Վաճառողուհու հայացքը հարևանցի դիպավ Վահանին, կարևորություն չտվեց: -Այդտեղ գին կա՞ դրված, -առջևում կանգնածներին դիմեց Վահանը: Հերթը երերաց: -Սրանցից ո՞վ է գլուխ հանում, հա շարել են: -Վարիչին կանչեք, -Վահանը թողնելով հերթը՝ առաջացավ: Վաճառողուհին թոթվեց ուսերը: Վահանի հայացքը շրջեց սրահով, տեսավ պահեստային տնտեսություն տանող դուռը: -Համա կանչելու՞ եք, թե… -Դու հո փորձա՞նք չես, ի՞նչ ես ուզում, -վաճառողուհին դանակը ձեռքին մոտեցավ: -Գինն եմ հարցնում, -Վահանը ջանաց զսպել իրեն: -Հերթդ կհասնի, կիմանաս: -Դա ի՞նչ տոն է, չեմ հասկանում, -ուշադրությունն ակամա սևեռվեց դանակի լայն շեղբին: -Հեռու տար: -Գիշերվա երա՜զ է, -վաճառողուհին ձգեց խոսքը: Վահանն օգնության ակնկալիքով նայեց հերթին: Կինը չէր երևում: -Բողոքի գիրքն ուզեք, -դրդեց մեկը: -Էհ, որ գրեց, ի՞նչ: Կարծում ես բա՞ն կփոխվի, -նկատեցին հերթից: -Կփոխվի, լավ էլ կփոխվի: -Միամիտ… Ընթացքում բանվորը ստվարաթղթե արկղով նոր երշիկ բերեց: Սև, կեղտակուր խալաթ կար հագին, հայացքն անխռով էր: -Վարիչը ներսու՞մ է, -Վահանը նրան դիմեց: -Ես գործ չունեմ, ախպեր ջան, -և գնաց: Վահանն ուղղվեց դեպի պահեստ տանող դուռը: Միջանցքում շարժվելու տեղ գրեթե չկար. մինչև առաստաղ դատարկ շշերով լի արկղեր, զանազան տուփեր, պարկեր էին շարած: Ձկան, նեխող պանրի անդուր հոտը բռնել էր օդը: Խորքից կացնի խուլ զարկեր էին գալիս. միս էին կտրատում: Կիսաբաց արեց ծայրի դուռը: Աչքով ընկան պատերի փոխանցիկ դրոշները, պատվոգրերը, շրջանակում առնված մեծադիր նկարը: Աեղանին ծլնգում էր հեռախոսը: Զուգահեռ է, մյուսով խոսում են, -որոշեց Վահանը: -Ու՞մ եք ուզում: Շրջվեց: Մարդը մոտեցավ: Հետը մեկը ևս կար՝ ձեռքին փաթեթ: -Վարիչին: -Լսում եմ, -հնչերանգը չոր էր, չտրամադրող, կարծես ասելի լիներ՝ շուտ արա, ժամանակ չունեմ: -Վանիկ ջան, -դարձավ մյուսին, -դու գնա: Հենց եղավ, լուր կտամ: -Ձեր աշխատողը գների խախտում է թույլ տվել: -Ո՞ր մեկը, ես աշխատողներ շատ ունեմ, -նույն պահին զրնգաց հեռախոսը, ու նա Վահանին թողնելով՝ մտավ աշխատասենայկ: -… Երևում էր, կարևոր զանգ է, որովհետև վարիչը, որ սկզբում անփույթ էր վերցրել ընկալուչը, խոսակցության ընթացքում այդպես էլ չընկողմանեց բազկաթոռին, ընդամենը ծխախոտ վառեց: Առավել տարօրինակն այն էր, որ միջոց գտավ Վահանին ներս հրավիրելու, աթոռ առաջարկեց: -Թյուրիմացություն է, հիմա կհարթենք, -լսափողը դնելով՝ ասաց: -Հասցրել են վարչություն զանգել: -Դուք գնում կատարե՞լ եք: -Դեռ ոչ: Վարիչը թեթևացած շունչ քաշեց: Հետագա խոսքը նույն ջերմությունը չուներ: -Դուք գնացեք սրահ, -ասաց ու դուրս եկավ միջանցք: -Խաչի՛կ, Խաչի՜կ, -կանչեց բաժին մտնող մսավաճառին, -կողմնակի մարդկանց հանեք՝ բոլորին: Եղածը լրիվ վաճառքի հանիր, չմոռանաս գինը կպցնել, -ապա մեկուսի, -խալաթ հագնենք: Նա ուղղվեց երշիկի բաժնի կողմը: Վահանը եկած ճանապարհով ելավ սրահ: Վաճառասեղանի մոտ ժխոր էր, առուծախը դադարեցրել էին: -Որ ասում էի…-մոտեցող Վահանին դիմեց հերթի կինը՝ նա, որ ողջ աղմուկի հեղինակն էր: -Ի՞նչ էիր ասում, -շամփրեց վաճառողուհին: -Դուրս, քեզ ասի՝ դուրս գնա, -վարիչն աշխատողին կոպտորեն մի կողմ հրեց: -Ի՞նչ եմ արել, -համառեց վաճառողուհին: -Երկուս ու յոթանասուննոցը նոր բերածն է, չեմ էլ հասցրել ծախել: -Հասկացանք, գնա: -Ընկերուհի, իմ երշիկը տուր, արդեն մուծել եմ: -Ձերը սա՞ է, -վարիչը թղթում փաթեթածը դրեց կշեռքին: -Որքա՞ն եք վճարել: -Երեք ռուբլի: -800 գրամ է: Սիրու՜շ, - ձայնեց սյան տակ նստած գանձապուհուն, -քաղաքացուն վաթսուհինգ կոպեկ վերադարձրու: Չեկն ինձ մոտ է: -Ամեն մեկն իր հերթին է կլորացնում, -գանձապահուհուն նկատի ունենալով՝ ինքն իրեն դժգոհեց հավանաբար արագ հաշվարկ կատարած մեկը: -Ուրի՞շ: Է՞լ ով է երեք ու վաթսունով մուծել, սրանք ու՞մն են, -վարիչը փաթեթները բացեց: -Նույն երշիկը չէ՞, -հերթից էին: -Թյուրիմացություն է պատահել, շփոթմունք, -վարիչն ջանում էր մարդկանդ խաղաղեցնել: -Ներող եղեք: -Ոչ մի շփոթմունք, -գրգռվեց Վահանը: -Քաշը, արժեքը դիտմամբ փաթեթին չի գրել, որպեսզի բռնվելիս արդարանալու տեղ ունենա: -Հո չասի՜ք, -նեղսրտեց վարիչը, հետո հիշելով, որ կարևորը գնորդներին չգրգռելն է, հավելեց: -Նա իր պատիժը կստանա: -ԲԽՍՍ-ի ձեռքը պիտի տաս, որ իմանան: -Ահ, մեկի պոչը մյուսի տակն է: Ավելի լավ է դրանց հետ գլուխ չդնեք: -Այ ընկեր, վաճառք պիտի կատարե՞ք, թե չէ: Ինձ պանիր է հարկավոր, դարձրին շուկա: -Հիմա, հիմա, -վարիչի հայացքն առավ դռանը, լարվեց: -Խնդրում եմ չաղմկել: Գեորգի Արտեմիչ… Ժամանողները երեքն էին՝ երկու տղամադ և մեկ կին: -Բարև ձեզ: Ի՞նչ է պատահել, -հարցը հերթին էր ուղղված: -Սրանից ավել ի՞նչ լինի, թալանում են, -մարդը մեդալներ ուներ: -Առևտրի վարչություն զանգողը դու՞ք էիք: -Ես եմ զանգահարել, -հերթի կինն առաջացավ: Վահանը զարմացավ: Մինչ այդ կարծում էր երկչոտ բնավորություն ունի, այլոց ձեռամբ շագանակ հանող է: Իրենց խանութն է, միշտ այդտեղից է առևտուր անում ու չի կամենա հարաբերությունները սրել, որովհետև գիտի՝ քթից կբերեն, -սկզբում մտածել էր: Բայց տես… -Գեորգի Արտեմիչ, գուցե կաբինե՞տ անցնեք, -վարիչը ձեռքերի շարժով ցույց տվեց ամբոխված գնորդներին, այն է՝ հրապարակավ քննության հետևանքները նկատի առեք: -Եկեք մեզ հետ, -կնոջը դարձավ եկվորը: -Վաճառողն ու՞ր է: Պահեստը բաժնին միացնող դռների մեջ կանգանծ վաճառողուհին կմկմաց. -Այստեղ եմ: -Ուրիշ մեկին հանձնարարեք առևտուրը շարունակի, -կարգադրեց Գեորի Արտեմիչ հորջորջվածը, այնուհետ խոսքն ուղղեց զանգահարող կնոջը: Դուք ևս, տիկին, եկեք: -Թող այս քաղաքացին էլ գա, նա նույնպես բողոքում է, -Վահանի դաստակը բռնեց կինը: -Լավ, -դժկամ համաձայնեց եկվորը: Վարիչն արհամարհանքով նայեց կնոջը, որոշ ակնկալիքով՝ Վահանին, ապա զայրագին հարձակվեց բաժին մտած բանվորի վրա: -Դու՞ ինչ գործ ունես, գնա խալաթդ փոխի: Վերջինս կամեցավ բացատրություն տալ, սակայն վայրկենական մտմտուքից հետո լեզուն ատամների տակ առավ: -Մենք էլ գանք, -մեդալակիրն էր: -Այ հայրիկ, հո թատրո՞ն չէ: Դու քո առևտուրն արել ես, գնա: -Թալանում եք: -Թե չէ մյուսներն իրենց տեղում նույնը չեն անում: Մեր անունն էլ ելել, -գանձապահուհին էր: -Ո՞վ, -մարդը քշեց գանձարկղի կողմը: Ես Կերչում եմ կռվել... -Իսկական կռվողներ տուն չեն եկել: -Սիրու՛շ, -սաստեց վարիչը, ապա ինքն իրեն՝-սրանք մի օր ինձ բանտ էլ կճամփեն: Նա գնաց: Փոք-ինչ ուշացումով Վահանը հետևեց մյուսներին: Միջանցքում ականջին հասավ վաճառողուհու լացակումած ձայնը. -Գեորգի Արտեմիչ, քսան տարվա աշխատեղ եմ... -Ապրանքագիրը բերեք: -Հենց հիմա, -վարիչը ապրանքագետին կարգադրեց գտնել հարկավոր թուղթը: -Բաժնում է, -վաճառողուհին շրջվեց, որպեսզի դուրս գա: Տեսնելով Վահանին՝ կանգ առավ: -Ախպեր ջան, ես քեզ ի՞նչ եմ արել, որ ուզում ես վատություն անել: Երեք երեխա ունեմ: -Մենք էլ զավակներ ունենք, ընտանիք ենք պահում, -Վահանի փոխարեն պատասխանեց հերթի կինը: -Աղքատավարձով ապրող մարդիկ ենք: Վաճառողուհին սկսեց լալ: Սաստող չկար, ուստի Վահանը վատ զգաց: Թքած կոպեկների վրա: Մեկ է, այլ տեղ ուրիշին է տալու: Համատարած գռփում են: Հետո հանկարծ հասկացավ՝ մշակված ռազմավարություն է, յուրատեսակ ծուղակ, հոգեբանական գրոհ: Մեղավորը զոհի տեսք է ընդունում, որպեսզի բարոյապես ճնշի: -Դե, տեսնում եք... -Ինձ չի հետաքրքրում, -հերթի կինն անդրդվելի էր: -Պետք չէ դաժան լինել, -Գեորգի Արտեմիչը դարձավ վարիչին, - ապրանքագիրը չբերիք: Վաճառողուհին գնաց: -Դուք գնում կատարե՞լ եք, -վարչությունից եկած կինն էր: -Ոչ: -Իսկ դու՞ք, -հարցն այս անգամ Վահանին էր հասցեագրած: -Կհասցնեմ: -էլ ի՞նչ եք ուզում: -Ո՞նց թե: Կարո՞ղ է վերջում մեզ մեղավոր հանեք, -Վահանը չարացավ: -Մեղքը բոլորինն է, հասարակությանը, -ծանրակշիռ կարծիքը շաղեց Գեորգի Արտեմիչը: -Հանրությունն այստեղ գործ չունի. նա հանցանք է կատարել՝ միտումնավոր: Փաստերը դա են ապացուցում: -Հետո կերևա: -Գոնե բարեկիրթ լինի, վարվեցողություն ունենա: Հիմա է, որ կոկորդիլոսի արտասուք է թափում: -Կուլտուրայից եք խոսում, բայց վիրավորում եք, -առաջին անգամ խոսակցությանը միջամտեց երրորդ անձը: Վահանը չպատասխանեց. դիտողությունը մասամբ ճիշտ էր: Պետք է դրանց հետ զգոն լինել, փորձված գայլեր են, -վճռեց: -Թուղթն ու թերակշռելը հերիք չէ, պոչերն ու թելերը հետն են ծախում, քիչ է, հիմա էլ՝ գների խախտում, -հերթի կինը տարուբերեց գլուխը: -Երևում է, առևտրից հասկանում եք: Որտե՞ղ եք աշխատում, -Գեորգի Արտեմիչը ծխախոտ վառեց: -Ի՞նչ կարևոր է: Կյանքն է ստիպում սովորել: -Կյանքն ուրիշ բան էլ է ասում՝ մեղավորը միայն վաճառողը չէ: -Այո, եթե վարիչը թույլ չտար, նա քանի՞ գլուխ ուներ: -Հիմա էլ ի՞նձ եք ուզում խառնել գործին: -Ուրեմն՝ դուք տեղյակ չէ՞իք: -Ոչ: Քաղաքացին կարող է վկայել, -վարիչը գլխով Վահանին ցուցեց: -Ավելի վատ: Նշանակում է, ձեր տեղում չեք, եթե չգիտեք՝ ինչ է կատարվում խանութում: -Հրեն հեռախոսը, կարող եք զանգել: Ուզու՞մ եք մինիստրության, թե՞ ժողվերահսկողության, կուսշրջկոմի ու կենտկոմի, գերագույնի համարները տամ: -Եթե կարիք լինի, կզանգեմ, -կինը, պարզ նկատվում էր, կոտրվեց: -Կարծես շատ էի կամենում այս տհաճ պատմության մեջ ընկնել: -Ամեն բան լավ կլինի: Ինչու՞ ուշացավ, -թեման փոխեց Գեորգի Արտեմիչը: Վարիչը գնաց, նրան հետևեց ապրանքագետը: -Հարկ կլինի բացատրություն գրել: -Բացատրագիր, թե՞ բողոք: -Ի՞նչ ուզում եք դրեք անունը, տիկին: Եվ դուք նույնպես: Ձեզ հիմա թուղթ կտան: Իսկ մենք արձանագրություն կկազմենք: Ապրանքագիրը բերեցին: Եկվորները շուռումուռ տվեցին թղթերը, կարդացին: -Երկուս ու յոթանասուննոց է՝ ութսուներեք կլիլոգրամ: Դուք ևս բացատրագիր գրեք, -վերադասի խոսքը վարիչին ու վաճառողուհուն էր ուղղված: -Ես չեմ գրի: Ավելի ճիշտ կգրեմ, որ վաճառածս եղել է երեկվա երեք ու վաթսուննոց երշիկը: Ասի՝ հինը պրծնի, նոր... -Անցյալ օրվա ապրանքագիրը տվեք: -Ձեր ձեռքին է, -վարիչն առաջացավ: -Դուք կհաստատե՞ք, որ երեկվա ստացածն էր վաճառում: -Այո, անվարան պատասխանեց վարիչը: -Քանի՞ կիլոգրամ էիք ստացել ու որքանն էր մնացել: -Երեսունհինգ կիլո: Քսանհինգը մնացել էր: -Ճիշտ չեն ասում, -Վահանն ու կինը թողել էին գրելը: -Այսի՞նքն: -Կարող եք համեմատել, կտեսնեք, որ մյուսից էժան է: -Եվ հետո՝ ապխտած երշիկն ինչու՞ պետք է երեկվանից մնար խանութում: Այն էլ եղած-չեղածը՝ երեսուհինգ կիլոգրամ: Նույնիսկ ծիծաղելի է: -Ընկերուհի, ձեր խոսքը հաստատելու համար փաստեր են պետք, իսկ փաստ չկա: Եթե գնում կատարած լինեիք, ուրիշ բան: -Ես՝ հիմա...-վահանը գնաց: Սրահում նախկին հերթից մարդ չնկատեց: Մոտեցավ վաճառասեղանի շուրջ խմբվածներին: Վաճառողուհին երիտասարդ աղջիկ էր՝ բարեհամբույր, բարետես: -Ձեր մեջ այս նույն երշիկից երեք ու վաթսունով առնող եղե՞լ է: Հերթ կանգնածները վարանքով նայեցին Վահանին: Հարցն իսկապես էլ հիմար հնչեց: Վահանն անորոշության մեջ ելավ մայթ, անիմաստ դեսուդեն նայեց, վերադարձավ: -Մարդ չի մնացել: Տեսնու՞մ եք: -Բայց լավ ծածկադմփոց արիք: -Տիկին, չափը չի կարելի անցնել, վիրավորում եք, -Գեորգի Արտեմիչը խոժոռվեց: -արձանագրությունը կազմեցի՞ք: Հետը եկածները պատրաստակամ՝ կնքած թուղթը դրեցին սեղանին: Այժմ կարող եք ծանոթանալ և ստորագրել: -Սա աչքակապություն է: Ես չեմ ստորագրի, -կինը ոտքի ելավ: -Ես նույնպես, -Վահանը ճմռթեց կիսատ բացատրագիրը: -Դա ձեր իրավունքն է: Միայն թե, եթե ուրիշ անգամ բողոքելու լինեք, փատերը, խնդրում եմ, չխեղաթյուրել: Կգրեք ճշմարտությունը: -Ձեզ դիմեցինք, ինչ հասկացանք, որ երկրոդ փորձն անենք: Ճշմարտություն, սուտ է, չկա: Համենայնդեպս, այստեղ չկա: -Մաղձն է խոսում ձեր մեջ: Լավ չէ, լավ չէ, -Գեորգի Արտեմիչը ձեռքը տարավ լսափողին: Առերեսումն ավարտված էր: Կինը նյարդային շարժումով երկարուկ դրամապանակը խոթելով անութի տակ՝ դուրս եկավ: Վահանը գլուխկախ հետևեց նրան: Ականջին հասավ «կլյաուզնիկ» բառը: Ուզեց հետ դառնալ, սակայն միտքը, որ ոհմակի դեմ միայնակ անզոր է, թույլ չտվեց: |