Հոդվածներ

Նրա համար հինգերորդ հարկ հասնելը դատարկ բան էր: Վարդագույն տոտիկներով կառչում էր նկուղի ցցվածքներից, հասնում ջեռուցման ժանգակեր խողովակին, ապա լարախաղացի ճարպկությամբ մղվում օդամուղի բացվածքը: Հոպ՝ ցատկ էր կատարում և հայտնվում բետոնե խոռոչում: Մինչև հինգերորդ հարկ մի շնչի էր ելնում՝ հենարան ունենալով կոյուղատարը: Մեջքով հենվում էր ողորկ, սառը պատին, ոտքերը դեմ տալիս չուգունե խողովակաշարին, բարձրանում: Միջանցիկ քամուց մազերը տափակում, կպչում էին մարմնին, խոնավ դնչիկն ավելի էր սրվում, հաստաշուրթ խողովակից տարօրինակ ձայներ էին գալիս, քթին էր առնում անախորժ հոտը, բայց նա այդ ամենին սովորած լինելով՝ սառնասրտորեն շարունակում էր վերելքը: Միացումներից մեկում լպրծուն բան կար դուրս տված, որ ծորացել է խողովակն ի վար: Առաջին անգամ ոտքը պլստաց, քիչ մնաց գահավիժի: Կես մետրի չափ տարածություն էր: Հիմա, նախքան հասնելն արագացնում էր ընթացքն ու, ոտքերը գրեթե չհպելով խողովակին, սուրում վեր՝ մինչև թաթիկների տակ վերստին հայտնվի չոր մետաղը:

Հինգերորդ հարկում բաժանվում էր կոյուղատարից. ճամփան փակում էին արկղերը, այլ հնոտիներ, որ հարթակում կենողներից մեկն էր լցրել: Առաջին օրը, դեմ առնելով խորդանոցին, շվարեց: Ուտելի ոչինչ չգտնելով՝ ուզում էր ետ դառնալ, երբ նկատեց անկյունի փոքրիկ ճեղքը: Անվարան մտավ: Սնամեջ ծածկապանելը ձգվում էր մի հեծանից մյուսը, ավարտվում միջնապատի գլխին: Հետաքրքրասիրությունից մղված՝ թունելախորշով բացարձակ խավարի մեջ առաջացավ: Մոլորվելուց չէր երկյուղում. ետդարձի ճամփան կար ու կար: Վերևից ականջին մինչ այդ անծանոթ ձայներ էին հասնում՝ խուլ, հազիվ լսելի: Գրավիչ բան կար դրանում, նման չէր ոչ վերելակի ամենօրյա աղմուկին, ոչ ջրի խողովակների թշշոցին, ոչ գվվոցին, որ մթնդած օրերին փշրված ապակիներով պատունաններից նկուղ խուժած քամին էր հանում: Դժվար է ասել, նա դեպի ուր կսկսեր ճանապարհ բացել, եթե տարօրինակ, դյութիչ ձայնն ականջը չընկներ՝ ներքևի չորրորդ հարկի բնակարա՞ն, ուղիղ, որ կողքի երեք սենյականո՞ցն էր տանում, թե՞ հետաքրքիր ոչինչ չգտնելով՝ կվերադառնար:

Պատի ու հեծանի միջակայքում լցված շաղախը պնդություն գրեթե չուներ: Առջևի թաթերով պոկում էր, փորատակով փոխանցում ետևի ոտքերին, հրում մի կողմ: Մաքրելով, ճամփա հարթելով հասավ երկու սալի միջակա բացվածքին: Գաջն ավելի ամուր դուրս եկավ. հարկադրված գործի դրեց նաև ատամները: Երբեմն-երբեմն դադար էր տալիս, ականջ պահում՝ մեղեդին, հո, չի՞ կտրվել: Ծարավել էր: Գաջից անդուր թթվահամ էր առնում: Եթե ջուր լիներ, կողողեր բերանը: Մի ժամի չափ կրծոտելուց հետո նույն ճամփով դարձավ և ուղղվեց ներքնահարկի այն անկյունը, որտեղ միշտ խոնավ էր. գլխավոր փականը թեև քիչ, ջուր էր թողնում: Մի քանի կաթիլ առավ բերանը, վերստին աճապարեց վերև:

Մկան գլխավոր ձենքը համառությունն է: Արդեն կեսօրին հասել էր հատակի եզրափայտին: Հոգնություն չէր զգում: Թովվել էր բնակարանից եկող ձայներով, որոնք հիմա պարզորոշ լսելի էին: Հաճարի փայտը, իհարկե, մկնիկի ատամի բան չէ: Սակայն մեր հերոսը, ի տարբերություն նույն նկուղում ապրող ցեղակիցներից շատերի, համառությունից բացի այլ զենք էլ ուներ՝ փորձառություն: Նա շուտ գլխի ընկավ՝ ինչն ինչոց է և փայտը սղոցելու փոխարեն, շարունակեց մանրիկ ատամներով փշուր-փշուր անել շաղախը: Վերջապես լույսի բարալիկ շիթ հայտնվեց, ու նա ուժ առած՝ ատամները դարձյալ խրեց գաջի մեջ: Քիչ անց ճանապարհը բաց էր:

Մկնիկը մարդու նման ձեռքեր չուներ, այլապես մատներն ինքնաբերաբար կխցկեր ականջները. այդչափ զորեղ հնչյուններով էր ողողված բնակարանը: Նա ընդամենը ճստլո մուկ էր՝ փխրուն նյարդերով, մարմնին համապատասխան սրտիկով, ուստի անակնկալի գալով՝ փախավ: Շուտով, սակայն, հետաքրքրասիրությունը նրան կրկին ետ բերեց: Մեղեդին այժմ ուրիշ էր. ասես կրկնվելիս լիներ այն օրը, երբ կյանքում առաջին անգամ հասավ նկուղի բաց դռանը և ելավ փողոց: Ի՜նչ օր էր. մի արև երկնքում, մյուսը՝ անձրևաջրի լճակում, թռչունները ճռվողում էին, օդը մաքուր էր, թափանցիկ, և աշխարհն ամենևին նման չէր իր տեսածին, ուր ամենահետաքրքրական զբաղմունքը աղտեղությունը խառնշտորելն էր:

Անցքը մահճակալի տակ էր՝ գլխի կողմում: Ճստլոն զգուշորեն առաջացավ: Սկզբում ոտքեր երևացին, որոնք մեկ մի ոտնակն էին սեղմում, մեկ՝ մյուսը: Ապա մարդու իրանը տեսավ, գլուխը և մի փայլուն, երկարուկ արկղ: Սրտագրավ մեղեդին այնտեղից էր ելնում: Առաջին ցանկությունը ոսկեգույն տաշեղ հիշեցնող ոտնակներն ատամի տակ առնելը, համը փորձելն էր, բայց թե մարդու ոտքն ստեպ-ստեպ ելնում, իջնում էր ու ներբանի տակ ընկնելու դեպքում կճզմեր: Համ էլ՝ մկնիկին որտեղի՞ց այդքան համարձակություն, ու նա որոշեց մնալ մահճակալի տակ: Թմբիր էր իջել վրան, չէր հասկանում ինչից է՝ բանելու՞ց, վազվզուքի՞ց, անոթությունի՞ց, թե՞ օդամուղում հոսանքի տակ էր մնացել: Մինչդեռ պատճառը երաժշտությունն էր, դաշնամուրից հորդող մեղեդին, որի նկատմամբ չափազանց զգայուն են մկները, որովհետև քիչ անց, երբ եղանակը փոխվեց, թմրածությունն անցավ, սկսեց ռիթմիկ ճոճվել, ապա, անըմբռնելի մի ուժի դրդմամբ ոտքի ելավ, մղվեց մահճակալի հակառակ ծայրը: Վազում էր, ուրախությունից ճստում, չգոհանալով թաքստոցով, հասնում բազմոցի առաջ դրված սեղանիկի ոտքին, մինչև իսկ քաշքշեց հատակին հասնող վարագույրի ծոփքերը: Զգուշություն, վախ ասվածը նրա հետ այլևս կապ չունեին:

Իսկ մարդն ինքնամոռաց նվագում էր, վարսերը թափվում էին ներքև, ծածկում ականջները, ճակատը, երբ նյարդային շարժումով հակվում էր ստեղներին: Գոց աչքերով կարդում էր նոտակալին բացված էջերը, հարկավոր պահին թերթում, թեև կարիք ամենևին չկար, ու ձայնախազերը ներսում էին: Մարդը երկար նվագեց, Ճստլոն պարեց վերացած, հետո երկուսն էլ դադար առան, առաջինը՝ գլուխը ետ գցած ու հայացքը հառած առաստաղին, երկրորդը՝ սեղանի տակ, ընդարմությունից փախուստի փորձ չանելով: Այդ ամենն ավելի կարճ տևեց, շատ ավելի, քան պատմածը, ապա տանտերը շտկվելով՝ տեսավ նրբաճաշակ ունկնդրին: Ճստլոն, երբ մարդու մատներն զգուշորեն դեպի ստեղնաշարը ձգվեցին, կարծեց, թե վերստին կամենում է նվագել: Բայց, ինչպես տեղատարափից առաջ ամպրոպն է ճայթում, անսպասելի դղիրդ լսվեց, ու նա լեղաճաք՝ գնդակի արագությամբ նետվեց մահճակալի տակ:

Հինգերորդ հարկի մեկ սենյականոց բնակարանի ու տանտիրոջ հետ ծանոթությունն այդպես սկսվեց: Նույն օրը՝ այս անգամ ուշ երեկոյան, Ճստլոն երկրորդ այցելությունը կատարեց: Մտադիր էր, վտանգ չլինելու դեպքում, գիշերն այնտեղ անցկացնել. ուշ աշուն էր, ցրտերն ընկել էին, և ցածում լուսադեմին չէր օգնում նույնիսկ դեսուդեն վազելը: Միայն միջանցքի լույսն էր վառվում: Բնակարանում ծուխ էր կանգնած: Տանտերը հավանաբար հյուրեր էր ունեցել: Սեղանիկին մնացել էին ուտելիքը, գինու դատարկ շշեր, ըմպանակներ: Ճստլոյի առաջին գործը հացի փշրանքները հավաքելը եղավ. նրա մատնոցաչափ ստամոքսին դա էլ բավական էր: Հատակին մի քանի տեղ գինի էր ցայտել: Հոտոտեց: Ոչ մի գրավիչ բան: Հենց այնպես՝ հետաքրքրության համար համտեսեց: Նույնիսկ ժանգաջուրը նման տհաճ համ չուներ: Հետո ելավ բազմոցին, այնտեղից՝ սեղանիկին: Բաժակներից արտածվող նույն գարշահոտից քիչ էր մնում սիրտը բերանը գա: Առավել տհաճը, սակայն, մոխրամանից եկող կծու դառնահոտն էր: Ջանում էր հնարավորինս հեռու մնալ, բայց, միևնույն է, զգում էր: Անգամ երշիկը, ճարպի կտորները, պանիրն էին ախտահարվել: Այդ ամենով հանդերձ, հաճելի էր ուտեստի առատությունը՝ հազվադեպ պահ նրա կյանքում. խեղճը նկուղից զատ ի՞նչ էր տեսել: Իսկ բնակարանում այնքա՜ն հետաքրքիր էր: Բայց թե՝ այդ գիշեր Ճստլոն չհասցրեց բոլոր ծակուծուկերն ուսումնասիրել: Պատի ժամացույցն անսպասելի զարկեց ու, առաջին անգամ լինելով, նա սահմռակած աճապարեց փրկարար անցքի կողմը: Տպավորություններն այն աստիճան շատ էին, որ գիշերը գրեթե աչք չփակեց մղձավանջային երազներից. մեկ վազում էր ստեղների վրայով, ինչպես հետիոտնը՝ խաչմերուկն անցնելիս, մեկ երշիկի հաստ պատառը քարշ էր տալիս մահճակալի տակ, սակայն անցքին չհասած ոտքը պլստում էր ու կոյուղու խողովակով սլլում մինչև նկուղ, մեկ շենքն էր դղրդոցով փուլ գալիս և ինքը մնում տակը…

Առավոտյան մեջքը ցավից կոտրատվում էր, ապա սկսվեց փռշտոցը: Ճստլոն գլխի ընկավ, որ պանելախորշում քնելը վտանգավոր է: Այնքան թույլ էր, որ նույնիսկ մտքով չանցավ բնակարան մտնել: Իջավ նկուղ: Պահեստում հացի մի քանի բորբոսած կտոր ուներ նեղ օրվա համար պահած: Անհավես կերավ: Հետո աչքն ընկավ մասուրներին: Ուտելու համար գրեթե անպիտան հատապտուղը տանտիրուհին էր լցրել աղբատնակը: Առիթ չէր եղել նույնիսկ համը տեսնել: Միայն գիտեր՝ թթվաշ է, իսկ մազմզուկները խրվում են լնդերի մեջ, ցավ պատճառում: Ընտրեց ամենալավ պտուղն ու ատամներն զգուշորեն խրեց մեջը: Թթվությունը դուր եկավ: Ճստլոն թաթիկներով հեռացրեց սերմերը, մազմզուկները: Կտրիչները նախորդ օրը թեթևակի բթացել էին, բայց ոչ այն աստիճան, որ չկարողանար չոր մասուրը փշրել: Խշրտոցով մանրում էր, բերանում պահում մի փոքր, մինչև փափկի, կուլ տալիս:

Մասուրն օգնեց: Կեսօրին դժվարությամբ, բայց բարձրացավ վերև: Բնակարանում ոչ ոք չկար: Շարունակեց ծանոթանալ տանը: Սեղանիկին ուտելիքի փոխարեն հիմա գրքեր էին: Մկներն ամեն ինչ բերանն առնելու, համը փորձելու սովորույթ ունեն: Հիմա էլ սկսեց ծամծմել գրքի էջը: Կարծես՝ ոչինչ, պարեն չլիելու դեպքում կարելի է ապավինել նաև դրան: Սակայն երբ հասավ տպագիր մասին, ներկի տհաճ համն ստիպեց դադար տալ, ու նա շտապով թափեց բերանում եղածը՝ հիշելով, թե ձմռանն ինչպես նույն այդ թղթի պատճառով երկու օր տանջվեց փորհարինքից. այն անգամ կերածը լրագրի խունացած պատառ էր, որ քամին էր քշել, հասցրել ներքնահարկ:

Դաշնամուրի կափարիչը բաց էր: Ճստլոն մտաբերեց երազն ու ստեղնաշարին ելնելու անդիմդրելի պահանջ զգաց: Սակայն դաշնամուրը սեղանիկ չէր. ողորկ իրանը բռնվելու հնարավորություն չէր տալիս: Գործի դրեց ատամները: Անօգուտ: Հուսահատ՝ մի քանի անգամ պտտվեց շուրջը և, հայտնաբերելով ոտնակի ներքևի բացվածքը, առանց երկբայելու սողոսկեց: Ներսում պատերին, հատակին հաստ շերտով փոշի էր նստած: Մեկուսի, հարմարավետ անկյուն էր: Վարից վեր ձգվում էին մետաղալարերը: Սովորույթին հավատարիմ՝ մեկն առավ ատամի տակ: Պողպատյա լարի կարծրությունը հիշեցրեց կտրիչները սրելու անհրաժեշտության մասին: Հրաշալի հեսան: Չէր ավարտել, երբ միջանցքում աղմուկ լսվեց, ու քիչ անց սենյակ մտավ տանտերը: Ճստլոն սսկվեց: Հնար լիներ, կփախչեր, բայց մարդը, հակառակի պես քթի տակ երգ դնդնալով՝ մոտեցավ դաշնամուրին: Դը՜նգ… երկար արձագանքեց արկղը: Մկնիկն անակնկալի եկած՝ ճողոպրեց մյուս անկյունը և, ոտնատակ տալով ջուլհակ սարդին, ավերեց նրա հյուսածոն: Որտեղի՞ց էր գալիս ձայնը: Նա դնչիկը տնկեց: Նույն պահին փայտյա մուրճիկներից մեկը շարժվեց, և պողպատալարը թրթռաց: Հստակ, հնչեղ ձայնից Ճստլոն նվաղեց: Հետևեց երրորդ հնչյունը՝ նախկինից առավել նրբին, քնքուշ, ապա՝ չորրորդը, հինգերորդը՝ այս անգամ այլ ուժգնության՝ խրոխտ, կյանքով առլեցուն: Մկնիկը, որի մրսածությունը լրիվ չէր անցել և շարունակում էր թույլ զգալ, հաճույքից, ուժերի հորդյունից կայտառացած՝ ճստաց, ասես կրկնելիս լիներ քիչ առաջ լսած ձայնը: Մարդուն չէր տեսնում, բայց գիտեր՝ նա արկղի մյուս կողմում է: Ականջին էին հասնում ցածր սուլոցը, հագուստի շրշյունը, երբ վերջինս շարժվում էր:

Տանտերը, ըստ երևույթին, սկզբում մտադիր չէր նվագել. պարզապես բաց ստեղնաշար տեսնելով՝ ինքնաբերաբար մոտեցել, մատնահարում էր: Սակայն նա իսկական երաժիշտ էր՝ օժտված անկապ հնչյունները համակարգելու, դաշնելու ձիրքով՝ նման այն քրիստոնյային, ով ամենքին հեթանոս ճամփից դարձի բերելու մոլուցք ունի: Եվ ահա, հնչյունների անկանոն հերթագայությունը, ելևէջը ողջը եղանակավորելու ցանկություն ծնեցին, ու նա նստեց աթոռակին: Մուրճիկներն իջնում, ելնում էին, լարերը դողդողում, մի հնչյունը չմարած՝ մյոսն էր կախվում օդում, կոհակ տալիս, ալիքվում: Ճստլոն բերանբաց հետևում էր, ականջ պահում: Պղնձե լրացուցիչ գալարներով լարերից արտածվող ձայնն ավելի աղմկոտ էր, ականջին անհաճո: Տանտիրոջը նմանապես /մկնիկին թվաց/ սրտամոտ չէին խռովահույզ հնչյունները, այդ իսկ պատճառով նա հազվադեպ էր օգտվում ձախակողմյան ստեղներից: Այ, ուրիշ էր կենտրոնի ձայնալարերից ելնող մեղեդին՝ անխառն, ոգեղեն: Երբ մարդը սեղմում էր ոտնակն ու փակում անցքը, որտեղով Ճստլոն մտավ, ճաղաշարը ետ էր գնում, ու մեղանուշ ձայներն առավել էին հստակվում: Երաժշտությունը նախորդ օրվա պես տիրեց մկնիկին, գիրկն առավ, գգվեց: Մեղմ օրորից, մեղեդու կաթիլքից շշմած՝ նա ննջեց, ապա խոր քուն մտավ, և նրան կրկին այցի եկան երազները, այս անգամ՝ գունեղ, մեղեդիով օծուն:

Եվ ձգվեցին օրերը երջանիկ, խինդով լի: Ճստլոն հիմնովին կազդուրվեց, գիրացավ, կրթեց ճաշակը, ձեռք բերեց ազնվական կեցվածք: Քայլում էր հանգիստ, համարձակ, այլևս չէր վախենում ամեն շշուկից, սրտակեղեք չէր լինում, երբ շաբաթ-կիրակի օրերը բնակիչները կացիններն առած ընկնում էին պատերին՝ եղած-չեղածը քանդելու, փոխելու, վերստին շինելու համար: Վայելում էր սպիտակ հաց, ապխտած երշիկ, հոլանդական պանիր: Եթե դրանք չլինեին էլ, խոհանոցի կարմրահատ ձավարն ու իտալական մակարոնն իրենն էին ու իրենը: Ուտում էր, քեֆին ման գալիս, մտնում ամեն ծակուծուկ, վազվզում փայլուն հատակին՝ սպասելով տանտիրոջ գալուն, ապա, սիրտն ուզածի չափ երաժշտություն ունկնդրելուց հետո, քնում մինչև լուսաբաց: Բնակարանատիրոջից ամենևին չէր վախենում. Փորձով համոզվել էր, որ իր ներկայությունը նրան տհաճ չէ: Իրականում ևս այդպես էր: Տանտերը գիտեր, որ տանը մուկ է հայտնվել, և առաջին այցին հետևել է երկրորդը: Սկզբում զայրացավ՝ տեսնելով գրքի կրծոտած էջը, մի պահ նույնիսկ վճռեց թակարդ դնել, բայց հետո, երբ Ճստլոն մթերքի առատության պայմաններում հրաժարվեց հիմար սովորությունից, խաղաղվեց: Բարեհոգի և էությամբ իսկապես արվեստագետ լինելով՝ անտարբեր էր չափավոր կյանքի նկատմամբ: Մարդկանց այն տեսակից էր, ում համոզմամբ հողագնդի վրա ոչ մեկն իր գոյությամբ մյուսին չի խանգարում, ամենքն էլ ապրելու իրավունք ունեն: Կար նաև ամուրի լինելու հանգամանքը: Ճստլոն իր ներկայությամբ ինչ-որ տեղ կենդանություն էր հաղորդում մենակյացի բնակարանին, մասամբ ցրում երեկոյան ժամերի տաղտուկը:

Նա հիմա հազվադեպ էր նկուղ իջնում. անհետաքրքիր էր այնտեղ, ցուրտ: Աղբատնակից խորշում էր, իսկ ներքևում այլ ուտեստ չկար: Լիներ էլ, չէր կարողանա բերանն առնել, այդ աստիճան նրբացել էր քիմքը: Իսկ մի անգամ, երբ ջեռուցման խողովակով ետ գնալիս քիչ մնաց վառի տոտիկները, որոշեց մոռանալ ներքնահարկը:

Մոտեցել էր ձմեռը: Ճստլոն բնազդով պաշար դիզեց: Քանի որ հին բնից հրաժարվել էր, շտեմարան ընտրեց պատի և պանելի միջև եղած խոռոչի՝ հոսանքից հեռու հատվածը: Կարմրահատ ձավարը քիչ-քիչ տեղափոխեց այնտեղ, սակայն շարունակեց գիշերել դաշնամուրում. առանց մեղեդու չէր կարողանում քուն մտնել: Մետաղյա կմախքով վերուվարելիս էլ հայտնաբերեց ստեղնաշարի տակի գետնուղի հիշեցնող ազատ տարածքը, ուր ներսի համեմատ փոքր ինչ նեղվածք էր, փոխարենը հնչյունները չէին արձագանքվում, ու վայելքը դառնում էր հարյուր տոկոսանոց:

Գունագեղ օրերը մեկ սենյականոցում, երևի, երկար շարունակվեին, եթե տանտերը չամուսնանար: Կինը հայտնվեց ձմռան կեսերին: Բարձրակրունկ, ճտքավոր կոշիկներ էր հագնում, մորթեօձիք վերարկու, որը նույնքան, եթե ոչ ավելի նուրբ էր, քան Ճստլոյինը: Առաջին օրը նրանք սեղանիկի շուրջ երկար նստեցին: Տանտերը շիշ բացեց՝ այնպիսի թնդյունով, որ Ճստլոն զգալի ժամանակ չէր հանդգնում գլուխը հանել ոտնակի անցքից և չտեսավ, թե երկարոտն ըմպանակներում ինչպես փրփրեց գինին: Ականջին ընդամենը տարօրինակ խշշոց էր հասնում, գավաթների զնգոց, կարկաչուն ծիծաղ, երբ տանտերը բան էր պատմում: Հետո նա մոտեցավ դաշնամուրին ու սկսեց նվագել, իսկ կինը ձայնակցեց: Նա զարմանալի զրնգուն ձայն ուներ: Ճստլոն սիրեց հյուրին, և երբ տանտերը գնաց խոհանոց, գլուխն արիաբար հանեց ոտնակի ճեղքից: Կինը լրջացել, քննախույզ դիտում էր բնակարանը: Հետո ելավ, սկսեց գնալ-գալ սենյակում՝ նշմարելի փոսիկներ թողնելով մանրատախտակին: Ճստլոն այդ կերպ վարվում էր անծանոթ ուտելիք գտնելիս՝ նախքան վճիռ կայացնելը: Երբ կինը նստեց, հայացքն ուրիշ էր, կարծես ասելիս լիներ՝ թեև սրտովս չէ, բայց կփորձեմ:

Նրա գնալուց հետո օծանելիքի բուրմունք մնաց: Առաջին այցելությանը հետևեցին երկրորդը, երրորդը, և մի անգամ էլ կինը եկավ ու չգնաց: Այդ օրերին տարօրինակ անհանգստություն պատեց նաև Ճստլոյին: Ցեղակիցներին տեսնելու, նրանց հետ շփվելու անդիմադրելի պահանջ էր զգում: Նկուղը ձգում, կանչում էր: Մոտեցել էր գարունը, սկսվել հողագնդի վրա շնչող, ապրող բոլոր արարածների բեղմնավորության շրջանը:

Երբ տասն օր հետո Ճստլոն ետ եկավ, բնակարանն անճանաչելի փոխվել էր: Հատակից անդուր հոտ էր գալիս, փայլուն էր և այն աստիճան ողորկ, որ դժվարանում էր վրայով վազել: Պատին գորգ էր հայտնվել, պատուհանի տակ սեղան՝ աթոռներով, մահճակալը վարագույրով անջատված էր սենյակի մնացյալ հատվածից: Կինը տանն էր: Ման էր գալիս երկար, ծոփքերը հատակին քսվող խալաթով ու երգում՝ ինքնագոհ: Ամենամեծ նորույթը, թերևս, անկյունում բարալիկ ոտքերին կանգնած արկղն էր: Ճստլոն ապշեց, երբ կինը վրա բերեց վարագույրն ու ընկողմանեց բազմոցին: Արկղից խշշոց, փռշտոց լսվեց, հետո ապակյա դեմքը ճերմակեց, ու միջով սկսեցին մարդիկ վազել, հռնդյունով անցան մեքենաները: Այքան էր ազդվել, որ չհամարձակվեց մահճակալի ու դաշնամուրի միջև եղած տարածությունը հատել:

Գիշերը, երբ տանտերն ու զույգը պառկեցին քնելու, դուրս եկավ թաքստոցից: Սոված էր: Սկսեց հոտոտելով ման գալ: Հացի փշուր չկար ոչ հատակին, ոչ նույնիսկ խոհանոցում: Մթերքի պահարանը կիսաբաց էր: Մնում էին իտալական մակարոնները: Նուրբ փայլաթուղթը պատռելը Ճստլոյի համար վայրկյանի գործ էր: Նոր էր ձողիկն ատամի տակ առած կռթկռթացրել, երբ խոսակցության պատառիկներ հասան լսողությանը: Կինը շշուկով բան էր ասում, հետո ձայները լռեցին, ու նա ձողիկը վերստին բերանը վերցրեց: Հողաթափերի քստքստոցը, սակայն, ստիպեց կրկին դադար տալ: Մինչ տանտերերը կվառեին լույսը, հասցրեց ցատկել պահարանից և երկուսի արանքով սուրաց դեպի դաշնամուրի ոտնակը: Վայրկյան անց առոք-փառոք պառկած էր ստեղնաշարի տակ: Իսկ խոհանոցում ամուսինները բարձրաձայն խորհրդակցում էին, մեկը ձեռքն էր վերցրել մակարոնի փաթեթը, որը շարժումից անդուր ճռճռում էր, խշխշում: Հետո նրանք աղմուկով տեղաշարժեցին պահարանը, սառնարանը, գազօջախը, վերադառնալով՝ փնտրտուքը շարունակեցին մահճակալի, բազմոցի տակ և, հույսերը կտրելով, ի վերջո, հանգցրին լույսերը:

Ապրելը դժվարացավ: Գերադասում էր դաշնամուրից դուրս չգալ: Վախենում էր անգամ տանտիրոջ աչքին երևալ, բան, որ նախկինում չէր պատահել, իսկ տիկնոջից պարզապես սարսափում էր: Եթե երաժշտություն ունկնդրելու մոլուցքը չլիներ, մեկընդմիշտ կիջներ նկուղ և կամ կփորձեր այլ բնակարան գնալ: Տիրուհին փակ էր պահում մթերանոցի բոլոր դռները, սակայն Ճստլոն էլ հեշտ զիջող չէր. հենց երկրորդ օրը սղոցեց պահարանի ետնամասի անկյունը, հագենալուց հետո անգամ մի քանի ձողիկ, թեև դժվարությամբ, քարշ տվեց դաշնամուրը: Վերջին արարքը գազազեցրեց կնոջը: Տանտիրոջ հետ դեսուդեն տարավ բոլոր իրերը, տակնուվրա արեց բնակարանը: Ճստլոն չկար: Անցուդարձից անտեղյակ՝ մրափում էր իր ապահով անկյունում՝ սպասելով մութն ընկնելուն: Սակայն գիշերը նրա համար դավ էր նյութել, և քիչ մնաց ավարտվի մահով: Խոհանոցից սուր հոտ էր գալիս: Վաղուց՝ այն օրից, ինչ հայտնվել էր կինը, պանիր չէր ճաշակել ու հիմա մղվեց այդ կողմը: Արբեցուցիչ բույրն այնտեղից էր: Ճստլոն մոտեցավ: Այ քեզ երջանկություն. դուռը կիսաբաց էր: Հոտից խենթացած՝ վրա ընկավ, բայց չհասցրեց մինչևիսկ դունչը կպցնել, որովհետև շտապողականությունից ոտքը դիպավ ինչ-որ բանի, և մի սոսկալի շխկոց լսվեց: Մազ էր մնացել թակարդն ընկնի, փշրի ողնաշարը: Չըմբռնելով ինչն ինչոց է՝ նետվեց փրկարար անցքը: Իսկ տիրուհին, որ արդեն անկողնուց վեր էր թռել, շապկանց վազեց խոհանոց, ետքից՝ ամուսինը: Այդ գիշեր նա այլևս չհամարձակվեց դուրս գալ դաշնամուրից, բացի դա՝ հղիության վերջին օրերն էին:

Հաջորդ օրը նախորդի կրկնությունն էր՝ նույն լարված, նյարդային մթնոլորտը, միայն թե այս անգամ պանրի փոխարեն բուրմունք արձակողը կարագով շաղախված հացի պատառիկն էր: Ճստլոն չմոտեցավ. Դեռ ականջում էր երկաթե զսպանակից պոկված մետաղի սառը, մահաշունչ ձայնը: Մտաբերեց սալի խոռոչում թաքցրած կարմրահատ ձավարը. Ուրիշ էլ ո՞ր օրվա համար էր պահում: Զարմանք պատեց, երբ տեսավ գոցված անցքը: Տանտերերը հայտնաբերելով՝ փակել էին, հավանաբար, առավոտյան, որովհետև շաղախը դեռ խոնավ էր: Ճստլոն սկսեց տենդագին բանել: Գործն ընդհատումներով էր գնում. շուտ-շուտ հոգնում էր, գլխապտույտի պես բան զգում: Այդուհանդերձ, ելումուտի ճամփան բացելն ընդամենը մի ժամ տևեց: Ուտելուց հետո գլխապտույտն անցավ, սակայն հիմա էլ անհանգստացնել սկսեցին փորացավն ու սրտխառնուքը: Դժվարությամբ ետ գալով՝ մի կերպ սողոսկեց դաշնամուրից ներս: Անցքն ասես փոքրացել էր, ու մարմինը չէր անցնում: Կարծում էր ձավարից, շատ ուտելուց է փորիկն այդպես ուռել, կախ ընկել: Բայց դա միայն սկիզբն էր: Ցավերն ավելի ու ավելի ուժգնացան, այն աստիճան, որ, համոզված էր, թունավորվել է և կսատկի: Սակայն նման բան տեղի չունեցավ, Ճստլոյի ժամը դեռ չէր հասել: Դա պարզապես ծննդաբերության ցավ էր, որն ավարտվեց այգաբացին՝ վեց մկնիկների ծնունդով:

Ողջ ցերեկը Ճստլոն քնեց, թեև բնակարանում աղմուկ էր. տանտերերը մի կողմ էին քաշել մահճակալն ու, ապակու փշուրներ խառնած բետոնի շաղախով վերստին հիմնավոր գոցում էին անցքը՝ կարծելով տուն ներխուժածն առնվազն առնետ է:

Արթնացավ մեղեդուց. տանտերը վերհիշել էր դաշնամուրը: Նա երկար նվագեց: Խռովահույզ, հոգին տակնուվրա անող, նյարդային երաժշտություն էր: Այդպես փոթորկի ժամանակ երկինքն էր որոտում, մայրիներն էին ճռնչում, ճկվում, երկտակվում բարդիները, սուլում-սվսվում սյունից սյուն ձգվող զանազան լարերը, խշրտյունով թափվում անփութորեն բաց մնացած պատուհանների, դռների ապակիները, փողփողում, ճայթյունով տրաքվում առագաստի պես փքված սպիտակեղենը, ջրհորդաններում աղմկում, նեղվում ջուրն ու բերանը ցառցահատիկ, փրփուր առած՝ ժայթքում մայթին…

Ճստլոն զգուշացավ, տագնապեց իր, նորածինների համար: Ինչու՞ է մոլեգնել տանտերը, այդ ի՞նչ տարերային երաժշտություն է: Ի՞նքն է պատճառը, թե՞ կինը, որ եկավ, խրվեց նրանց կյանքի մեջ, խառնեց ամեն բան, ստիպեց թշնամանալ իր՝ փոքրիկ, անուժ, մանկան բռունցքի չափ արարածի հետ: Թողած հնչյունների գրավիչ, կախարդական աշխարհը՝ ինչո՜վ է զբաղվում. ողջ օրը տան գույքն է դեսուդեն տալիս, ծխելու համար պատշգամբ ելնում: Ու՞ր մնացին հոգու ու մարմնի, երազի ու իրականի դաշն օրերը, երանելի օրերը:

Դարձյալ գիշեր եկավ՝ որոգայթներով լի, աղետալի գիշեր: Ծարավը Ճստլոյին տանջում էր, նաև ուտել էր կամենում: Դուրս գալով դաշնամուրից՝ դիմեց անցքի կողմը. հաստատապես վճռել էր՝ վտանգի չենթարկվելու համար գոհանալ ձավարով, իսկ ջրի համար իջնել ներքնահարկ: Թակարդն այս անգամ մահճակալի տակ էր: Մետաղալարի ծայրին ամրացված երշիկի յուղալի պատառիկը խենթացնող բույր ուներ, և Ճստլոն կամազրկված՝ մղվեց դեպի ծուղակը, սակայն վերջին պահին սթափվեց՝ մտաբերելով վեց կույր, անմազ փոքրիկներին: Շրջանցելով ականապատ գոտին՝ հասավ անցքին: Ճանապարհը դարձյալ փակ էր: Բնությունը նրան ատամներից զատ այլ զենք չէր տվել, սղոցելուց, մանրելուց բացի ուրիշ միջոց չուներ: Սակայն այդ օրը նրան վիճակված չէր հասնել ձավարին, որովհետև հազիվ սկսած՝ շուրթն արյունեց: Ճստլոն այրող ցավից ծվծվաց, ապա փորձեց նույնն անել ճանկերով: Շաղախին խառնած ապակու բեկորն այս անգամ ծակեց թաթիկը, ու նա նահանջեց: Վերևում՝ մահճակալին ընկողմանած զույգը խլրտաց. սպասում էին թակարդի շրխկոցին:

Ուտելը դեռ ոչինչ՝ թուղթը կար ու կար, բայց առանց ջրի… Բնազդը նրան տարավ լոգարան: Հաճելի էր սալիկների, հատակի խոնավ շորի վրայով քայլելը: Անկյունում աղբի դույլն էր: Կծվահոտը Ճստլոյին հիշեցրեց աղբատնակում անցկացրած ժամերը, մտովի տեսավ ներքնահարկի պահեստում սև օրվա համար պահած հացի կտորտանքն ու մասուրը: Այստեղ ևս բան կգտնվի: Միայն թե կարողանա ծարավը հագեցնել: Փորձեց **** խոնավ լաթը՝ այն չէր: Լռության մեջ ականջը որսաց կաթիլքի ձայնը: Վերջապես: Խողովակից բռնվելով՝ բարձրացավ: Ճերմակ, ողորկ գոգավորությունը, բարձրությունը թեև մի փոքր վախեցրին, բայց անվարան իջավ, ավելի շուտ, տաշտի պռնկից կախվելով՝ սահեց ներքև: Ջուրը քիչ էր, հազիվ ներբանները թրջվեցին: Ճստլոն, որ շատ հեղուկ էր կորցրել, սկսեց ագահորեն ըմպել: Սառնությունից անգամ թաթիկի, դնչի ցավն անցավ: Նա առույգ էր ու նախկինի պես ինքնավստահ: Վճռեց հաճույքի համար վազվզել ճերմակ հարթությունում: Այնուհետ կգնա կրծքերը դատարկելու:

Նա ուշ՝ վերև բարձրանալու չորրորդ-հինգերորդ փորձից հետո գլխի ընկավ, թե ինչ փորձանք է բերել գլխին. ողորկ պատերով ելվերել չէր լինում: Ոչ մի անհարթություն, ելուստ, որից կարողանար ճանկերով կառչել, սահքը կանգնեցնող արգելք, որին հենվելով՝ ուժ առներ: Տագնապահար՝ նորից ու նորից էր փորձում, վազում մի անկյունից մյուսը, թափ առած գալիս, բայց, միևնույն է, տասը-տասնհինգ սանտիմետրից ավելի ելնել չէր հաջողվում: Ինչպե՞ս կզգա իրեն անդունդի հատակում հայտնվածը, երբ փորձով համոզվի, որ չորեքկողմյան սառցե հարթ, գրեթե իննսուն աստիճան թեքություն ունեցող պատերով մագլցել անկարող է: Նույնպիսի վիճակում Ճստլոն էր: Մարդը դեռ երևակայություն ունի, որն անսպառ է, միտք, ուղեղ, որն անհնարը կարող է հնարավոր դարձնել, կարող է Աստծուն ապավինել, դրսի օգնության հետ կապել հույսը, գարնան ու սառույցների հալվելու, ժայռերի հողմահարման… Ինչի՞, ու՞մ վրա հույսը դներ Ճստլոն: Փորձեց ջրթող անցքով կոյուղատար մտնել, սակայն խաչուկը խանգարեց, թեև այն ևս ստույգ մահ էր, բայց, ի՞նչ իմանաս, գուցե չխեղդվեր ու մի տեղ դուրս գար:

Տանտիրուհու ականջին, որ դեռ չէր քնել, ավելի սուր լսողություն ուներ և ցանկություն՝ մկան հախից գալու, բնակարանը կրծողներից, ամեն տեսակ թափթփուկներից ազատելու, հասավ լողարանից եկող թույլ խզխզոցը: Նրա՝ լույսը վառելն ու սարսափի ճիչ արձակելը միաժամանակ եղան:

-Ի՞նչ է պատահել, -քնաթաթախ վեր թռավ ամուսինը:

Կինը մատնացույց արեց լոգատաշտը.

-Կռիսը… Մտել է վաննան… Զզվանքը, -ու ծամածռեց դեմքը, ասես ործկալիս լիներ:

Ճստլոն մարդկային լեզվից գլուխ չէր հանում ու չըմռնեց, թե իրեն ինչ մակդիրով որակեցին: Գիտեր միայն, որ հայտնաբերվել է, որ մոտենում է վերջը: Քիչ անց դուռը բացվեց, և մարդու հսկայական ստվերը կախվեց վրան: Նա խուճապահար վերստին ու վերստին փորձեց մագլցել պատն ի վեր, հետո ուժասպառ փախավ լոգատաշտի այն անկյունը, որն ստվերի մեջ չէր: Մարդը քրքջաց /նա բաց էր թողել դուռը/.

-Կռի՞ս: Հա, հա, հա… Սա ընդամենը մուկ է՝ փոքրիկ, պեղճուկրակ մուկ: Ես ու նա հին ծանոթներ ենք:

-Զզվում եմ, սատկացրու, շուտ արա, -բավական հանգիստ կարգադրեց կինը, սակայն նույն պահին հավանաբար մտովի տեսնելով հրամանն ի կատար ածված՝ արյունոտ լոգատաշտ, անհայտ հրեշի ճզմված մարմին, դուրս թափած աղիներ /ինչի ընդունակ չէ երևակայությունը/, հեծկլտաց: -Ես էլ վաննա մտնողը չեմ: Նողկալի է... Վախենում եմ...

-Իրինա, երեխա հո չե՞ս: Ի՞նչ կա այստեղ վախենալու: Այ թե ով է վախեցած: Խեղճ մկնիկ, սիրտը ո՜նց է գցում: Իրոչկա, մի տես՝ փորիկն ինչպես է ելնում-իջնում, -նա ձեռքը տարավ, որպեսզի շոյի դողդողացող մսագնդիկը: Ճստլոն տափակեց: Բայց մարդը ձեռք չտվեց. նա ևս թեթևակի վախ էր զգում: -Ի՜նչ գեղեցիկ կենդանի է: Իրա, ճշմարիտ եմ ասում, հավատա: Հրաշք մռութ ունի: Գլուխը, ականջները, պոչը, աչքերը, քիթը, թաթիկները հապա...

-Կորցրու՜...-բարձը գրկած՝ խուլ բղավեց կինը:

-Մեղքս գալիս է, -ամուսինը դարձյալ հակվեց լոգատաշտին, ու Ճստլոն կրկին պատեպատ զարկվեց: -Չեմ կարող:

Կնոջ ձայնն այս անգամ սառը հչեց.

-Բա ի՞նչ ես անելու:

-Դու ի՞նչ ես առաջարկում:

-Չգիտեմ: Սատկացրու, քանի չի փախել:

-Ձեռքս չի գնա:

-Լավ, բեր ծոցդ պահիր, -խռովկան կտրեց կինը: -Տեսնես իմ մասին այդքան մտածու՞մ ես:

-Կիջեցնեմ նկուղ, թող իր համար ապրի:

-Որ հիմա էլ ամբողջ շենքը կռիսանոց դարձնես, հա՞: Չեմ հասկանում, դու ի՞նչ տղամարդ ես, -անկեղծորեն զարմացավ կինը:

-Ես էլ, խոստովանանք լինի, չգիտեի, որ դու այդքան դաժան ես:

-Մարդիկ իմանան, վրադ կծիծաղեն: Գիշերվա կեսին... Սպասիր, սպասիր, ծվծվոց եմ լսում:

Տանտերը գլուխը հանեց լոգարանից: Կինն անկողնում համակ լսողություն դարձած՝ նստել էր.

-Սառնարանն է:

Կինը ձեռքով լռելու նշան արեց:

-Կռիսի ձագե՜րն են, -հիստերիկ ճչաց՝ հեծնելով բարձերին: -Մամոչկա՜, ես այս տանը չեմ մնա:

-Ու՞ր են, -շփոթվեց, նաև զայրացավ ամուսինը:

-Չգիտեմ, կուխնյայի կողմից է, շարունակեց հեծկլտալ կինը: -Ալերգիաս սկսվեց, հիմա ամբողջ մարմինս դուրս կտա: Մամա... Ես կգնամ...

Անկյունում ավելն էր: Տղամարդը վճռականորեն ձեռքը մեկնեց, որպեսզի վերցնի, սակայն հոգեխռով վիճակում դիպավ աղբի կարճկոթ թիակին: Այն անզգույշ շարժումից թեքվեց, զրնգաց լողասենյակի սալահատակին:

-Թերթով, ուրիշ բանով խփի, կարնոտես սավոկը, - ձայնեց կինը:

Խորդանոցում մակուլատուրայի թղթերն էին, որ կինն էր վերջին շրջանում հավաքում: Նա ընտրեց երկու ամրակուռ ամսագիր և ետ եկավ: Արդեն վճռել էր անելիքը: Երկրորդ փորձը հաջող ստացվեց: Շատ հուպ չէր տալիս, որպեսզի չճզմի, բայց և թույլ չէր պահում՝ վախենալով կենդանու ներքև սահելուց: Այդպես էլ կտրեց լոգատաշտից ու, պահելով զուգարանի վրա, բաց թողեց: Մահվան սարսափից Ճստլոն մղվեց վեր: Մարմնի կեսն էր ջրում: Թաթիկները գցեց, որ ելնի, բայց պատն այստեղ ավելի ողորկ էր ու նաև՝ թաց: Տակառիկը թեթևակի ջուր էր թողնում, որը դնչի, փորի տակով հոսում էր ցած: Կենդանու աղեկտուր ծվոցը, դուրս պրծնելու համար գործադրած անլուր ճիգերը մինչև հոգու խորքը ցնցեցին տանտիրոջը: Նա թուլացած նստեց լոգատաշտի պռնկին: Ոչնչություն էր համարում իրեն, բարբարոս, ենիչերի, տականք, բայց ոչ մարդ, ոչ երաժիշտ, դաշնակահար, արվեստագետ: Նյադրերը տեղի էին տալիս: Առանց անցքի կողմը նայելու, շոշափելով գտավ տակառիկի բռնակն ու թափով քաշեց: Ինչ-որ բան ներսում պոկվեց, իսկ ջուրը խշշյունով լցվեց պետքարանը: Այժմ կարող էր ուղղվել: Մարդը նայեց: Կենդանին թրջվել, մի բուռ էր դարձել: Նախկին գեղեցկությունից ոչ մի հետք, բայց շարունակում էր պայքարել: Միայն գլուխն էր դրսում: Այլևս դուրս գալու փորձ չէր անում՝ ընդամենը ջանալով մնալ ջրի երեսին: Տակառիկում ինչ-որ բան իրոք կտրվել էր, որովհետև ջուրը, լցվելու փոխարեն առվակով հոսում էր՝ թեթևակի օրորելով մկնիկին:

-Ի՞նչ ես անում, - լսվեց կնոջ ձայնը:

Տղամարդն ատելությամբ նայեց կիսաբաց դռան դատարկությանը և ամսագրերը, որ շարունակում էր ձեռքը պահել, թափով շպրտեց աղբամանը: Իսկ Ճստլոն... Նա ուժասպառ էր լինում: Ջրի սառնությունից, չխեղդվելու համար գործադրվող անընդմեջ ճիգերից ոտքերի մկանները լարվել էին, մարմինը փայտացել: Հոգեվարքը մոտ էր: Ի՜նչ համառությամբ էր արուից թաքցնում նոր բնակատեղին. ծնվելիք ձագերի համար էր վախենում: Համոզված էր, թե այդպես ավելի ապահով է, որ կկարողանա միայնակ մեծացնել: Մինչդեռ հիմա... Նրանք անտերունչ, սոված…

Երբ մարդը ոտքի ելավ ու ուժ հավաքելով՝ նայեց, Ճստլոն մեջքի վրա, մարմնի կեսով ջուրն ընկմված՝ անկենդան օրորվում էր: Փորի մորթին, որ համեմատաբար բաց գույն ուներ, ուղիղ երկու կես էր եղել, կպել մարմնին: Մարդը բացեց ծորակը, դույլը պռնկեպռունկ ջուր լցրեց և աղմուկով շրջեց զուգարանը: Իսկ այնտեղ՝ դաշնամուրի ստեղների տակ ցրտից, անոթությունից ծվծվում, մորն էին սպասում վեց ձագուկները, վեց որբուկները: Նրանց աղեխարշ կանչը խլանում, մեռնում էր մոր դին տանող ջրի խշշոցում: