Երևան ասելիս անպայման հիշում ենք մարդկանց, ովքեր իրենց գոյությամբ պահպանում են իսկական երևանցու դեմքն ու նկարագիրը: Մեր հյուրասրահում այս անգամ մի մարդ է, ով իր յուրօրինակ խառնվածքով ու ամենքիս սրտից բխող երաժշտությամբ կարողացել է վայելել համաքաղաքացիների և ընդհանրապես նրա երգին ծանոթ ամեն մտածող արարածի սերն ու հարգանքը, ով պարզապես ապրում ու ստեղծագործում է մեր կողքին` նոտաների վերածելով մեր կյանքն ու կենցաղը, զգալով մեր հույզերն ու ապրումները: Մարդ, ում անունն է Ռուբեն Հախվերդյան:
- Ռուբեն, իբրև իսկական երևանցի, չեք տխրում` տեսնելով թե որքան անշուք նշվեց մեր քաղաքի ծնունդը:
- Եթե նկատել եք` ես «ամյակների» չեմ մասնակցում, ճիշտ է` հիսուն և վաթսունամյակներս նշվեցին, բայց դրանք պարզապես համերգային տեսք ունեին. հավաքվում էինք ես, ընկերներս ու հանդիսատեսս, երգում, նվագում ու վայելում երաժշտական երեկոն: Իսկ ինչ վերաբերում է մարդաշատ միջոցառումներին, ապա պետք է խոստովանեմ, որ սարսափում եմ դրանցից: Նույնիսկ Ամանորից եմ խուսափում: Ես աղմուկից ֆոբիա ունեմ:
- Իսկ Դուք ի՞նչ երաժշտություն եք լսում:
- Ես ավելի շատ երգեր եմ սիրում, քան երգիչների կամ երաժշտական որևէ ուղղվածություն: Օրինակ` ոչ թե Բիթլզին եմ սիրում, այլ նրանց այս ու այն երգերը, ոչ թե Ռեյ Չարլզին ու Ջեյմս Բրաունին, այլ նրանց երգերից մի քանիսը:
- Միայն այլազգի երաժիշտների անուններ նշեցիք, չկա՞ն հայ արվեստագետներ, որոնց ստեղծագործությունները գնահատում եք:
- Քաղաքային կուլտուրան չի կարող օտար լինել, միգուցե նշածներս ավելի հարազատ են, քան օրինակ` «Բարի արագիլ» երգը: Ուղղակի այդ երգերի մեջ խնդիրներ կան, դրանք քաղաքային ֆոլկլորի տարրեր են: Ինչ է նշանակում ազգային երգ: Այսօրվա աշուղները կարող են հինգ-վեց երգ գրել, որոնք ինձ համար ավելի օտար են, քան իմ նշածները: Այդ երգերը լսելիս ուզում եմ հարցնել` դեռ քսաներորդ դարն էլ չի անցել: Ժամանակավրեպ երևույթներ են, որոնցում ոչինչ չկա ազգային: Հայ երաժիշտներ էլ կան, որոնց շատ հարգում ու գնահատում եմ: Օրինակ` ինչպես կարող եմ չնշել «Էմ Փի Ռեյ» խմբի անունը: Նրանց երգերը մեծ հաճույքով եմ լսում ու իսկապես զարմանում եմ, թե ինչպես կարելի է համադրել հայերենն ու ռոքը: Մինչ այդ անգլիալեզու մշակույթին հատուկ երաժշտական այդ ոճն այդքան սահուն չէր համաձուլվել մեր լեզվի հետ: Սարգիսի ռոքն ինձ համար շատ ավելի հայերեն է, քան մերօրյա շատ ցածրաճաշակ ու ցածրամակարդակ գուսանների գրած իբր հայալեզու երգերը: Մեր երգարվեստն իրական դժբախտության առաջ է կանգնած, խոսքս Երգի պետական թատրոնի մասին է: Ես շատ կուզեի ամերիկացի լինել, քանի որ այդ երկրի մարդիկ ուզում են կրկնօրինակել Սթիվի Ուանդերի սոուլ ոճը, բայց իրականում մըկըկում են: Նույնիսկ սևամորթները չեն կարողանում նրա պես կլկլացնել, իսկ այստեղ փորձում են Սթիվի Ուանդերից ավելի Սթիվի Ուանդեր լինել:
- Հայալեզու շատ երգերի առնչությամբ թուրքական մամուլը չի կարողանում անտարբեր մնալ` գոչելով` դրանք մերն են, իսկ հայերը սեփականացնում են:
- Թուրքերն իրավունք ունեն բողոքելու, որովհետև մեկը մյուսի հետևից հայ երգիչները վերցնում են նրանց երգերը, կպցնում հայերեն բառեր ու երգում: Հայերը վաղուց թալանում են խեղճ թուրք ժողովրդին: Հայկական երաժշտության մեջ կլկլոց կա: Ազգային երգը լեզվամտածողություն է, նույնիսկ Կոմիտասն է խոսել այդ մասին: Ցավոք, այսօր դա մեզանից շատ հեռու է:
- Այսօր ցածրաճաշակ երգերի առնչությամբ հաճախ է խոսվում այն մասին, որ մեր հասարակության պահանջարկն է ծնում առաջարկը: Դուք է՞լ այդ կարծիքին եք:
- Դրանք կենցաղային երգեր են` մարսողության համար նախատեսված, որպեսզի խորովածը կուշտ ուտելուց հետո մարդիկ կարողանան մարսել: Ես խորոված չեմ սիրում, ավելին, դրան քարի վրա սևացրած միս եմ ասում: Մենք կորցրել ենք մեր ազգային խոհանոցը նաև, որ մշակույթի մաս է կազմում: Ու ընդհանրապես մենք մեր մշակույթն ենք կորցնում: Ինչ են այսօրվա հարսանիքները, վարձու թամադաները: Մի ժամանակ թամադա էր ընտրվում այն անձնավորությունը, ով քաջածանոթ էր ամուսնացող զույգի բոլոր բարեկամներին, իսկ այսօր նախորդ օրը հանդիպում են նշանակում, որ թամադային բացատրեն, թե ով է հարսի, ով` փեսայի հայրը: Նույնիսկ թաղումների մշակույթն է փոխվել: Զզվելի մեռելապաշտություն ենք ձեռք բերել: Մարդը հնարավորություն չունի, բայց ժամանակակից երևալու համար, մոդայի զոհ դառնալով` մի հսկայական կոթող է կանգնեցնում հանգուցյալի շիրիմին: Մենք ունեցել ենք հանճարեղ ճարտարապետություն` միջնադար, նախքան այդ, եկեղեցիներ ենք կառուցել: Հայ ժողովուրդն աշխարհին տվել է մեր եկեղեցիները, մոնումենտալ կուլտուրան: Իսկ հիմա շենքեր են կառուցվում, որ ավելի շատ լուցկու տուփերի են նման: Ու եթե հարցնես, թե ինչու է այդպես կառուցել, կարող է ասել` մեծ միջոցառումների համար շատ մարդ կտեղավորվի: Նույնիսկ ճարտարապետ չեն կանչում` իրենք իրենց համարելով մասնագետներ: Անգրագիտությունը ողողել է մեզ: Հսկայական բարձրահարկ շենքեր են կառուցվում` առանց հաշվի առնելու, որ մենք երկրաշարժերի համար շատ «հարմար» վայրում ենք գտնվում, ու ամեն պահի դրանք կարող են արթնանալ: Հավանաբար Թամանյանն այնքան էլ հիմար չէր, երբ ասում էր, որ մեր քաղաքում չորս-հինգ հարկից բարձր շենքեր չպետք է լինեն: Մեծ գումարներ վաստակելու նպատակով մեր քաղաքը կորցրեց իր թամանյանական տեսքը:
- Ուզում եք ասել` մեր զարգանալու միտումն այս դեպքում դեպի անդունդ է տանում:
- Գլոբալացում չպետք է լիներ: Չպետք է լինեին մեր քաղաքի ամեն լեզվով գրված ցուցանակները` անգլերեն, ֆրանսերեն, ռուսերեն, մեկ-մեկ էլ հայերեն` բայց տառասխալներով, սխալ շարադասությամբ:
- Ինչո՞ւ Ձեր երգացանկում հաճախ չեն նոր երգեր ավելանում:
- Ճիշտ եք նկատել` ես հաճախ «ծննդաբերող» արվեստագետներից չեմ, իմ երգերն այնքան էլ հաճախ չեն ծնվում:
- Ո՞րն է երեխաների համար երգեր գրելու նպատակը:
- Մաքրվում եմ: Բայց մի շատ կարևոր նպատակ էլ ունեմ. ուզում եմ` նրանք չմոռանան հայերենը: «Մի կորցրու դեմքդ», - ասում է ճապոնացին, իսկ նա միամիտ չէ: Եթե կորցնենք մեր մշակույթի արմատը, լեզուն, ամբողջովին կզոմբիանանք, թեև արդեն կիսով զոմբի ենք: Մերօրյա հեռուստատեսային հայերենը զզվանք է առաջացնում: Մենք պետք է առաջին հերթին մեր լեզուն պահպանենք, որը մեր մաշկն է: Հայրենիքը լանդշաֆտն ու սարերը չեն, այլ լեզուն է: Հայերն ավելի լավ գիտեն օտարի պատմությունը, անգամ անկողնում ռուսերեն են խոսում: Սակայն չգիտեն, թե ինչ մշակութային ու սուրբ բեռ են կրում իրենց ուսերին:
- Շիրվանզադեն ասում էր` ամբողջ ժառանգությունս կտայի` միայն կրկին երիտասարդ լինեի: Դուք պատրա՞ստ եք Ձեր ժառանգությունը երիտասարդությանը նվիրաբերել:
- Ես իմ ստեղծագործությունները ժառանգություն չեմ համարում, որը կարող է հավասար համարվել երբեմնի երիտասարդությանս: Բայց եթե նման առաջարկ լիներ, առանց մի վայրկյան հապաղելու կհամաձայնվեի:
- Նայելով մերօրյա երիտասարդներին` ի՞նչ եք կարծում, մեր երկիրն ապագա ունի՞:
- Ես երիտասարդներից ոչինչ չեմ հասկանում, քանի որ քիչ եմ առնչվում նրանց հետ: Թեև պետք չէ անմիջական շփում ունենալ` համաձայնելու մեր գրողներից մեկի այն մտքի հետ, որ հայ ազգը դոնոր է: Արյուն է մատակարարում բոլոր ժողովուրդներին: Երևի այդպես պետք է լինի` պետք է տարածվի, գաղթօջախներ ստեղծի: Հիմա ես երգում եմ «Սա Երևանն է» երգը` քաջ գիտակցելով, որ սա այլևս Երևանը չէ:
- Այնուամենայնիվ հուսով եմ` Դուք Ձեզ դեռևս տանն եք համարում:
- Չէ, մինչև 1995-96 թթ. ես ինձ դեռևս տանն էի զգում: Իսկ հիմա ինչպե՞ս կարող եմ ինձ տանը զգալ, եթե նայում եմ շուրջս ու չեմ տեսնում այն ամենը, ինչն իրականում իմն է, իմ Երևանինը: Այս քաղաքն այնքան է օտարացել, այնքան քիչ են իմ ընկերները հիմա, մտերիմները, վերջապես քաղաքային բնակչությունը: Իմ Երևանը, որտեղ ես իրոք տանն էի` այլ էր: Նայում եմ ցուցապաստառներին ու կարդում աղավաղված հայերեն, լատինատառ աղբ: Տեսնելով այդ գարշանքը` թվում է` ինչ-որ մեկն ինձ այդ պահին հայհոյում է: Չենք էլ կարող ես ու Դուք որևէ բան փոխել, քանի որ դա լուրջ աշխատանք է պահանջում, դրա համար ազգային գաղափարախոսություն է անհրաժեշտ, ինչը մենք չունենք, ի տարբերություն հրեաների, ռուսների, ճապոնացիների, որոնք ֆեոդալական կարգերից միանգամից անցում կատարեցին դեպի կապիտալիստականը, բայց բնավ չկորցրեցին իրենց ազգային դեմքը, անցյալի արժեքները: Ի վերջո չի կարելի ամեն ինչ գետնին հավասարեցնել:
