Հոդվածներ

"Քարնեգի հոլլ", "Լինքոլն սենթր"…, ապա կրկին ու կրկին Հայաստան: Արմատների կանչով ու հայկական էթնիկ երաժշտության և ջազի սիրահար ունկնդիրներին երկար չսպասեցնելու համար Խորհրդային ջազի "թագուհին" նորից Հայաստանում է: Տաթևիկ Հովհաննիսյանի հայաստանյան շրջագայությունը կյանքն ասես տոնի է վերածել ինչպես ջազի սիրահարների, այնպես էլ երգչուհու մտերիմների համար, քանզի քաղաքային մթնոլորտը վերապրում է յոթանասուն-ութսունականների երաժշտական ոգին:

Ութսունականներից ճակատագրի բերումով ջազի հայրենիքում բնակություն հաստատած Տաթևիկ Հովհաննիսյանն ապրելով ու ստեղծագործելով Նյու-Յորքում, կարողացավ հավատարիմ մնալ ջազին և միաժամանակ աշխարհին ներկայացնել հայկական երաժշտության վառ կոլորիտը, օտարազգի երաժշտասերին այնպես հրամցնել հայ երգը, որ վերջինը ցանկություն ունենա լսել, ավելին, սովորել ու իր հայրենակիցների շրջանում տարածել այն:

-Տաթևիկ, կրկին տանն եք, հայրենիքում: Ճանաչո՞ւմ եք Ձեր քաղաքը, թե շատ բան է փոխվել:

- Անկեղծ ասած` քաղաքը տեսնել դեռ չի հաջողվել, քանի որ, ինչպես հայտնի է, այս անգամ համերգային ծրագրով եմ եկել Հայաստան և դեռ հնարավորություն չեմ ունեցել կարոտս առնել հարազատիցս: Միմյանց հաջորդում են հանդիպումները, հարցազրույցներն ու համերգները: Անցում էինք Օպերային թատրոնի շենքի մոտով, մի երկու վայրկյան կանգ առա, կարոտով նայեցի ու շարունակեցի ճանապարհս: Բայց իհարկե ներքին հաճելի զգացողություն, սեփականության զգացում ունեմ: Թեև շինարարական փոշին անպակաս է, բայց չկա ծովափնյա քաղաքների խոնավությունը, չոր է, մի խոսքով` հաճելի է:

- Արդեն մետ մոտ երեսուն տարի բնակվում եք Միացյալ Նահանգներում: Ձեր աշխարհայացքը, սկզբունքները, մոտեցումները փոխվե՞լ են այս ընթացքում, ի՞նչ է Ձեր մեջ փոխել Ամերիկան, ի՞նչ բնավորության գծեր եք բացահայտել այդ գուցեև դժվարին ճանապարհին:

-Մարդն ամեն տարի, ամեն ամիս փոխվում է, իմաստնանում է, փորձառություն է ձեռք բերում: Իսկ Ամերիկան ինձ տվեց անջատում, պայքար, այստեղ ամեն բան հեշտությամբ էր ինձ տրվում, ես այստեղ ծնվել էի, մեծացել, սովորել էի, ճանաչում ձեռք բերել, անընդհատ հրավերներ էի ստանում, շնորհակալության ու գոհունակության խոսքեր լսում, իսկ Ամերիկայում ես պետք է հասնեի բոլոր հաջողություններին` ինչու ոչ` դժվարությունների միջով: Ու հիմա, երբ ետ եմ նայում, տեսնում եմ դժվարություններով, հաջողություններով, վերելքներով ու վայրէջքներով ճանապարհ, որը ես հաղթահարել եմ պատվով, որը ինձ սովորեցրել է ապրել, ձգտել բարձունքների: Միացյալ նահանգներ տեղափոխվելու շնորհիվ ծանոթացա համաշխարհային երաժիշտների, որոնց հետ ծանոթ լինելու մասին այստեղ ապրելով միայն կարող էի երազել: Հնարավորություն եմ ունեցել ձայնագրվելու, տաղանդավոր հեղինակների երգեր ունենալու, ճանապարհորդելու, սովորելու մեծերից: Եվ վերջապես ես սիրահարվեցի և ամուսնացա Միացյալ նահանգներում:

-Տաթևիկ, հարցազրույցներից մեկում նշել եք, որ մեկնել եք ԱՄՆ, քանի որ այն ջազի հայրենիքն է: Իսկ ի՞նչ տվեց ջազի հայրենիքը ջազ երգչուհուն:

- Ջազի հայրենիքն ինչ խոսք փորձառություն տվեց ինձ, էլ ավելի աշխատասիրություն, որովհետև եթե առիթ ես ունենում հանդիպել, շփվել մեծամեծերի հետ, որոնց մինչ այդ միայն ձայնապնակներով ես լսել, պետք է լինես նույնչափ պատրաստված, նույնչափ գիտակ, տիրապետես լեզվին: Մինչ այդ ես իհարկե անգլերեն գիտեի, այդ լեզվով եմ երգել դեռ մանկուց: Բախտի բերմամբ Հայաստանում մեր բնակարանին մոտ գտնվող դպրոցն անգլիական թեքումով էր, և ես, շնորհիվ այդ դպրոցի և իմ ուսուցիչների, լավ տիրապետում էի լեզվին: Բայց ինձ պարտավորված էի զգում, պետք էր խոսել տեղի անգլերենով, շտկել առոգանությունը, մի խոսքով` դառնալ նրանցից մեկը:

-Տաթևիկ, Ձեր երգելաոճը ինչ-որ չափով հիշեցնում է Էլլա Ֆիցջերալդին, ում իրավամբ կարելի է անվանել ավանդական ջազի թագուհի: Ո՞վ է եղել նա Ձեզ համար և ո՞ւմ եք համարում հեղինակություն ջազում:

- Մեր երկրում ջազային երաժշտություն չէր դասավանդվում, կարելի էր մասնագիտանալ դասական երաժշտության մեջ, բայց մեր տաղանդավոր երգչուհիներից Գոհար Գասպարյանը և Տաթևիկ Սազանդարյանն ասացին, որ ես արդեն կազմավորված ջազային երգչուհի եմ և ես բնականաբար այլևս չշարունակեցի այդ ուղին, այլ ստացա խմբավարի մասնագիտություն: Մասնագիտանալու համար պետք է դասեր քաղել մեծամեծերից, վարպետներից և դրանցից մեկն էլ ինձ համար եղավ հենց Էլլա Ֆիցջերալդը, որից ես դասեր եմ քաղել, գուցեև դա էլ պատճառն է, որ որոշակիորեն ազդվել եմ նրանից: Դրանում ոչ մի վատ բան չեմ տեսնում: Հիմա էլ ասում են` օրինակ իմ "Շալախոն" են կրկնում: Թեև միշտ ջանացել եմ ոչ ոքի չնմանվել ու հուսով եմ` հաջողվել է: Չմոռանամ ասել, որ սովորել եմ ոչ միայն երգիչ երգչուհիներից, այլ նաև համաշխարհային հռչակ վայելով շատ այլ անձանցից, ես գործիքային երաժշտություն եմ շատ լսել և փորձել եմ նրանց իմպրովիզացիաները սովորել, լինել ինստրումենտալիստ: Սա է եղել նպատակս:

- Ի տարբերություն մեր օրերի, այն տարիներին շատ դժվար էր ժողովրդի կողմից արժանանալ տաղանդավոր բնորոշմանը: Դուք այն եզակի դեմքերից եք, ում վստահորեն կարելի է ասել, որ սիրում են բոլորը: Իսկ ո՞ւմ է Տաթևիկ Հովհաննիսյանը համարում է տաղանդավոր հենց հայերից:

- Ես երբեք չեմ ձգտել հայտնի դառնալ, աստղի կոչում վայելել, սա ուղղակի իմ կյանքի ընթացքն է եղել, առանց որի չեմ կարող ապրել, ես ծարավ եմ զգում, եթե չեմ երգում, չեմ հագենում առանց երաժշտությամբ զբաղվելու: Երաժշտությունը միշտ շատ մեծ դեր է խաղացել իմ կյանքում: Չմոռանանք որ ընտանիքս` մայրս, նրա տված դաստիարակությունն են ինձ դարձրել այսպիսին, այսքան աշխատասեր, հասցրել այն բանին, որ ժողովուրդը սիրի ու ընդունի ինձ: Իսկ ժամանակաից անուններ չեմ կարող նշել, քանի որ ցավով քաջածանոթ չեմ մերօրյա արվեստագետներին: Երիատասարդների մասին չեմ կարող խոսել, քանի որ պետք է ժամանակ անցի, որպեսզի հասկանանք` արդյոք նրանց գործն անմահ է, իսկ եթե ավագ սերնդի մասին խոսենք, ապա կրկին կանդրադառնամ ժողովրդական երաժշտությանը, որտեղ անկարելի է չնշել իմ մորը` Օֆելիա Համբարձումյանին, ով դարեդար պետք է սովորեցնի, փոխանցի երաժշտության ոգին, առանց որի հնարավոր չէ պատկերացնել Հայաստանը, պետք է նշեմ Արմենակ Շահմուրադյանին, ով խենթանալու վարպետ է, Կոմիտասին, Սայաթ-Նովային, Արամ Խաչատրյանին, Փարաջանովին, այս անուններն են վառ պահում մեր արվեստի ոգին: Սրանք ոչ միայն իմ, այլ ամբողջ ազգի պարծանքն են:

-Ե՞րբ Տաթևիկ Հովհաննիսյանը զգաց, որ իրոք հայտնի է և վայելում է ժողովրդի սերը:

- Երբեք չեմ զգացել և երբեք էլ չեմ զգա: Զարմանալով ուրախանում եմ, երբ տեսնում եմ, թե ինչպես են դիմավորում ինձ: Ուրախանում, շոյվում եմ, երբ մոտենում են մարդիկ, իրենց սերն են արտահայատում, ցանկանում են նկարվել, ինքնագիր են խնդրում և այլն:

-Քանի՞ տարեկանում եք ստացել Ձեր առաջին հոնորարը և հիշո՞ւմ եք ինչի վրա եք այն ծախսել:

- Չեմ հիշում: Շատ երիտասարդ տարիքից եմ սկսել աշխատել: Հիշում եմ միայն, որ երաժշտական ուսումնարանում թոշակս էի հավաքում, որպեսզի բարեկամներիս, հատկապես զարմուհիներիս հետ գնայի հանգստանալու:

- Համերգները Հայաստանում և Արցախում ավարտվեցին, կարելի է ենթադրել` կրկին մեկնելու եք Ամերիկա: Ի՞նչ աշխատանք է Ձեզ այնտեղ սպասվում:

- Ինչպես միշտ` ելույթներ, համերգներ, դասապատրաստումներ: Դեռ Հայաստանում ապրած տարիներին` սկսած ութսունական թվականներից, ես, Ակսել Բակունցը, իմ շատ սիրելի գործընկեր Արթուր Գրիգորյանը, Ռոբերտ Ամիրխանյանը դասավանդում էիք էստրադային ստուդիայում: Միացյալ նահանգներ տեղափոխվելոով շարունակեցի գործս, որը ժամանակի ընթացքում էլ ավելի ընդլայնվեց: Ուսանողներ են գալիս տարբեր երկրներից և շատ եմ ուրախանում, երբ դիմում են ոչ միայն ջազով, այլ նաև հայկական էթնիկ երաժշտությամբ հետաքրքրվողները: Գալիս ու խնդրում են, որ սովորեցնեմ օրինակ` "Մոկաց հարսները", "Հով արեքը", կամ գալիս են արդեն մեր երգերը յուրացրած և խնդրում են, որ հղկեմ այն, ուղղություն ցույց տամ: Զարմանում եմ, թե ինչպես օրինակ Շվեյցարիայից կարող են գալ ու խնդրել, որ իրենց սովորեցնեմ "Յարիմոն":

- Ձեր մայրը` Օֆելիա Համբարձումյանը խարիզմատիկ երգչուհի է: Բացի երաժշտական գեներից, էլ ի՞նչ եք ժառանգել Ձեր մայրիկից:

- Ես ու մայրս բնավորության մի յուրահատկություն ունենք, ասես մի քանի անձնավորություն է ամփոփվում մեր մեջ: Մեկը բավական լուրջ, աշխատասեր արվեստագետն է, մյուսը` փոքրիկ երեխան: Այս պահին կարող եմ ընկղմվել իմ աշխատանքի մեջ, իսկ մի քանի րոպե անց երեխայանալ, մանկան պես լաց լինել: Օրեր առաջ հյուրանոցի բակից շան ոռնոց էր լսվում, ես ցավ էի ապրում, թվում էր` իմ մարմինն է ցավում, լաց էի լինում շանը հավասար: Մայրս շատ էր սիրում բուսականություն: Մեր տանը կից փոքրիկ այգի ունեինք, որով մայրս ու հայրս էին զբաղվում: Ես այն ժամանակ ոչնչի ձեռք չէի տալիս, բայց հիմա, նույնատիպ այգի Նյու-Յորքում ունեմ, որն ինքս եմ խնամում և հաճույք ստանում: Զբաղվելով բույսի, հողի, ջրի հետ` կտրվում եմ ամբողջ աշխարհից, վերանում եմ իրականությունից: Հայաստանից սերմեր եմ տանում` փոքրիկ Հայաստան եմ ստեղծել, բույսեր` օրինակ` ռեհան եմ բաժանում մարդկանց` բացատրելով, որ դա մերն է, հայկական է: Դրական էմոցիաներ, մարդկային հատկանիշներ ու էլի շատ ու շատ արժեքներ եմ ժառանգել թե մորիցս, թե հորիցս:

-Կան հիշողություններ, որ չեն խամրում, դա կապված է հիմնականում մանկության և պատանեկության ժամանակաշրջանի հետ: Որո՞նք են այդ տարիների չխունացող հիշողությունները:

- Ունեցել եմ երաժշտական ընտանիք: Մայրս երգչուհի Օֆելիա Համբարձումյանն է, հայրս` քամանչահար Նորայր Հովհաննիսյանը, եղբայրս` ջութակահար է: Ասել է թե մեծացել եմ երաժշտական միջավայրում, ուր ամեն պահի հնչում էր դասական, ջազային, էստրադային երաժշտություն` ուղեկցված երբեք չպակասող սիրով: Թե հորս, թե մորս կողմի բարեկամները, անկախ մասնագիտությունից, հոգով երաժիշտներ էին, հումորով մարդիկ: Մեր բոլոր ծննդյան տոները, հավաքույթները վերածվում էին իրական տոնի, բոլորը խոսում էին, երգում, պատմում: Ընտանեկան միջոցառումներին գրեթե միշտ ներկա էր լինում մեր ընտանիքի լավագույն բարեկամներից Ռուբեն Մաթևոսյանը, նա էլ իր կատարումներով էր գեղեցկացնում մեր հավաքույթները: Տարիներ են անցել, բայց քաղցր սիրով ու հաճույքով եմ հիշում բոլոր այդ երեկոները:

- Դուք բազմիցս եք նշել, որ ահռելի սեր եք տածում երաժշտության հանդեպ: Երաժշտությունից բացի կա էլի՛ ինչ-որ բան, որ ունակ է Ձեզ նման զգացումներ պարգևելու:

- Բնության գրկում գտնվելը, որը ևս մի յուրահատուկ երաժշտություն է: Նախ պետք է խոստովանեմ, որ ծով շատ եմ սիրում, իսկ եթե ջուրն իմ սիրած գույնն է ունենում, պարզապես խենթանում եմ: Հիշում եմ, տարիներ առաջ, Իտալիայում հանգստանալիս, եղանք Կապրի քաղաքում: Ճոպանուղու բարձունքից վար նայելիս ես և ամուսինս ցանկանում էին երգել, բղավել. մեր աջ կողմում կապույտ ծովն էր, ձախում` իտալական կիտրոնի, թզի ծառերի չքնաղ տեսարանը: Այժմ տարիների հեռավորությունից հիշում եմ այդ ամենը, ու կրկին նույն ապրումներն եմ ունենում` կրկին երգել, բղավել եմ ուզում: Հայաստնում եղած ժամանակ ևս հնարավորության դեպքում փախչում ու փարվում եմ բնությանը: Բավական է ելույթներս ավարտվեն ու ես կրկին գնալում եմ դեպի բնությունը` զգալու ձեռքիս մեջ տրորած խոտի բույրը, արևի դուրս գալն ու մայր մտնելը, գյուղում աքլորի ձայնից արթնանալը: Այս ամենը ինձ կտրում են իրականությունից:

-Ձեր բոլոր մենահամերգները եզրափակում եք հայկական ժողովրդական երգով: Կարելի՞ է համարել, որ սա կարոտի, կարոտաբաղձության դրսևորում է հայրենիքի նկատմամբ:

- Համերգներս հայկական ժողովրդական երգով էի եզրափակում դեռ այն ժամանակ, երբ ապրում էի Հայաստանում և շրջագայում էի աշխարհով մեկ: Այդ ժամանակ իմ ծրագիրը բաղկացած էր ամերիկյան ջազային, բրազիլական երաժշտությունից, չկար հայկականը: Իսկ ես շրջագայում էի Էստոնիայի, Լատվիայի, Մոսկվայի խմբերի հետ և փաստորեն ներկայացնում էինք Խորհրդային միությունը: Եվ ո՞վ գիտեր իմ հայ լինելու մասին: Ես չունեմ վատ տրամադրվածություն ռուս ազգի նկատմամբ, բայց երբ ինձ ռուս էին անվանում, բռնկվում էի, և անպայման նշում հայ լինելս: Եվ այս ամենը ինձ հուշեց, որ պետք է իմ բոլոր ելույթներից հետո պարտադիր ներկայացնեմ մի ժողովրդական երգ: Որպես կանոն ունկնդիրը հետաքրքրվում էր, ցանկանում էր իմանալ, թե ինչ երգեցի, ում է պատկանում այդ երաժշտությունը, ու, առիթը բաց չթողնելով, սկսում էի բացատրել երգի հայկական ծագումը, հայ ժողովրդի մասին էի պատմում: Ես կսովորեցնեմ չորս հոգու, նրանք էլ կտարածեն մյուս չորսի մեջ: Իսկ երբ տեղափոխվեցի Միացյալ նահանգներ, այս ամենն արդեն շատ ավելի լուրջ բնույթ կրեց, այլևս ակապելլա չէր երգվում, իմ առաջին դաշնակահար ամերիկահայ Արմեն Դոնելյանի հետ, ով ծնվել է Ամերիկայում և սկզբնական շրջանում չէր տիրապետում հայկական էթնո երաժշտությանը, սկսեցինք մշակել այս երգերը և համերգներիս ժամանակ ամերիկյան, բրազիլական երգերի կողքին հավասար հնչում են և հայկականները:

-Բացի երաժշտությունից ունե՞ք այլ մեթոդներ, որ օգնում են հաղթահարել կարոտի սրտամաշ զգացումը:

- Հիմա այլևս կարոտի սարսափելի զգացում չունեմ, փորձում եմ գոնե երկու տարին մեկ անգամ լինել հայրենիքումս: Կարոտը խեղդում էր կոկորդս երբ նոր էի տեղափոխվել նահանգներ: Հայ ազգի` արտերկրում ապրող ներկայացուցիչներն ինձ լավ կհասկան: Այն ժամանակ դեռ չունեի վերադառնալու իրավունք: Միայն տասը տարի անց եմ կարողացել երկրից դուս գալ. Առաջին շրջագայությունս եղավ դեպի Էստոնիա, ապա Ավստրալիա, որից հետո անմիջապես եկա Հայաստան: Երբ ամուսնանում էի հարազատներս այդ ընթացքում իհարկե եկան ինձ մոտ: Իսկ այժմ շատ հաճախ խոսում եմ, գալիս: Հայաստանս հայրենիքս է, բայց այսքան երկար այնտեղ ապրելով ասես մտերմացել եմ, տունս, ընտանիքս եմ ստեղծել օտար ափերում, ու եթե անկեղծ լինեմ, հիմա շտապողականություն էլ կա, թե երբ եմ վերադառնալու` հասնելու իմ տուն: