Եփրատ գետը կազմված է երկու մեծ ճյուղերից: Դրանցից մեկի անունն Արևմտյան Եփրատ է: Այժմ այն Ֆրատ անուն է կրում: Մյուս ճյուղը` արևելյանը` հայոց պատմության մեջ հաճախակի հիշատակվող Արածանին է, որին թուրքերը Մուրադ են անվանել:
Արևմտյան ճյուղը, իր հերթին, երկու գետակների միախառնումից է առաջացել: Դրանց ակունքները Էրզրումից հյուսիս գտնվող Ծաղկանց (այժմ` Դումիդաղ) լեռներում են: Դումիդաղի հարավային ստորոտների մի հատվածում բնությունը ժայռաբեկորներով շրջապատված մի ավազան է գոյացրել, որի մեջ հավաքվում է գետնի տակից բխող շատ պաղ ու զուլալ աղբյուրի ջուրը: Մինչև ցեղասպանությունը այս ավազանը տեղի հայերի պաշտամունքի առարկան է եղել:
Ավանդազրույցն ասում է, թե, երբ բյուզանդական Հերակլ կայսրը (7-րդ դար), գերությունից ազատագրելով Քրիստոսի խաչափայտը, տանում է Բյուզանդիա, ճանապարհին, հենց այս ավազանի տարածքում, ինչ-որ վտանգի պատճառով, ստիպված է լինում խաչափայտը թաղել հողի մեջ: Երբ հետո հանում են խաչափայտը, հանելու հետ միաժամանակ սկսում է բխել հիշատակված աղբյուրը:
Հավանաբար այս առասպելի հետ է կապվել լեռան այդ կողմին տրված Խաչափայտ անունը: Ավազանի մոտակայքում նաև վանք է կառուցվել, ու վանքի անունը սուրբ Խաչ է եղել: Գոնե այն ժամանակներում սառնորակ աղբյուրի գոյացրած ավազանում լողալ, ըստ ավանդության, կարողացել են միայն երանելիները, այն անձինք, ովքեր ոչ մի մեղք չեն ունեցել: Իսկ այդ անմահական ջրով լվացվողը բժշկվել է ու հոգին մաքրել արատներից:
Սրբազան աղբյուրն այնքան հորդահոս է, որ ավազանից դուրս գալուց հետո 5 – 6 ոտնաչափ լայնության գետակ է առաջացնում, որն հանդարտ հոսքով իջնում է ծաղիկների ու խոտերի գորգերով ծածկված լանջերից, իր մեջ ընդունում է բազում այլ աղբյուրներ, ապա իջնում է Էրզրումի դաշտ:
