Զվարճալի պատմություններ Կարուզոյի մասին
 Իտալացի աշխարհահռչակ օպերային երգիչ, տենոր Էնրիկո Կարուզոն (1872 – 1921 թթ.) իր աներևակայելի հաջողությունը երգարվեստում հետևյալ կերպ է բացատրել. «Մեծ կուրծք, մեծ բերան, 90 տոկոս՝ հիշողություն, 10 տոկոս՝ խելք, շատ աշխատանք և ինչ-որ մի բան սրտում»: 1921 թվականի օգոստոսի 2-ին նա մահանում է: Վիտորիո Տարանտելայի՝ նրա մասին գրքի հեղինակի խոսքով՝ «նա իրենից հետո թողեց 48 միլիոն լիրա փող և նույնքան էլ փառահեղ ու կարճ կյանքի տարիներ»: Իր կյանքի ընթացքում նա տրամադրեց նույնքան, գուցեև, ավելի գումար զանազան նվիրատվությունների համար՝ մղված միայն ու միայն իր մեծ սրտի ազնիվ պոռթկումով: Կարուզոյի բարեսիրական գործունեության հավասարը արվեստի ոլորտում չկա. բավական է միայն ասել, որ հենց միայն Առաջին աշխարհամարտի տարիներին նա Միջազգային Կարմիր խաչի ն21 միլիոն դոլար է նվիրաբերել՝ հռչակավոր թատերական բեմերում ու բաց երկնքի տակ ներկայացումներ տալով: Նա թաղվել է իր ծննդավայր քաղաքի՝ Նեապոլի «Պյանտո» գերեզմանոցի ՝ հատուկ իր հոգեհանգստի համար կառուցված եկեղեցում: Թաղումից մի քանի ամիս անց ԱՄՆ-ից այս եկեղեցի է բերվել ԱՄՆ-ի Հիվանդանոցների, ինտերնատների ու աղքատանոցների միության հատուկ պատվերով պատրաստված մի հսկա մոմ: Կարուզոն այս բոլոր հաստատություններին օգնություն է ցուցաբերել: Այդ մոմը պետք 500 տարվա ընթացքում տարեկան մեկ անգամ մեկ օր վառվի՝ ի հիշատակ այն մարդու, որը «իրեն հավասարը չունի արվեստում ու առատաձեռնության մեջ»: ***** Մի անգամ, երբ Կարուզոն համերգային շրջագայություն էր կատարում ԱՄՆ-ում, ճանապարհին նրա մեքենան խափանվում է: Մինչ վարորդը նորոգում էր այն, Կարուզոն մտնում է մոտակա ագարակը, որտեղ ագարակատիրոջ ընտանիքը նրան ջերմ ընդունելություն է ցուցաբերում: Հրաժեշտ տալու ընթացքում ագարակատերը հարցնում է նրա անունը: -Ես Կարուզոն եմ, - պատասխանում է երգիչը: -Տե՜ր Աստված, շա՜տ տարօրինակ է, բացականչում է ագարակատերը: - Երբեք մտքովս չէր անցնի, որ երբևէ կհանդիպեմ ձեզ: Պատկերացնո՞ւմ ես, - դիմում է նա կողքին կանգնած կնոջը, - մեր առջև մեծ ճանապարհորդն է… այն նույն անձնավորությունը, որի արկածների մասին գիրքը մենք կարդացել ենք…հռչակավոր Ռոբինզոն Կրուզոն: ***** 1906 թվականին Սան Ֆրանցիսկոյում ուժեղ երկրաշարժ է լինում: Երկրաշարժի ժամանակ Կարուզոն այդ քաղաքում է եղել, որը եկել էր հյուրախաղերի: Երբ նրա մտերիմ ծանոթները գալիս են նրա իջևանած հյուրանոց, կիսավեր հյուրասենյակում տեսնում են գլուխը թաց սրբիչով փաթաթած երգչին: Նրա շուրջբոլորը թափված էին կոտրված ապակու ու պատի ծեփի կտորներ: Դիմելով իմպրեսարիոյին՝ Կարուզոն ասում է. -Տե՛ս, թե ինչ եղավ, ախր ես քեզ ասացի, թե ինչ տեղի կունենա, եթե ես բարձրաձայն երգեմ: Կարուզոն տուն է գնում և այն վերանորոգելու համար արհեստավորն է հրավիրում: Վերանորոգումը սենյակ առ սենյակ էր կատարվում, իսկ երգիչը փորձերը կատարում էր այդ նույն տան սենյակներից մեկում: Մի անգամ, երբ նա վերանորոգման ժամանակ նախապատրաստվում էր հերթական համերգին, ներս է մտնում կապալառուն: -Ընդամենը մեկ րոպե եմ խնդրում…Դուք ուզո՞ւմ եք, որ վերանորոգումը հնարավորինս շուտ ավարտվի, - հարցնում է կապալառուն: -Իհարկե՛, պատասխանում է երգիչը: -Այդ դեպքում մի՛ երգեք, որովհետև արհեստավորները չեն կարողանում աշխատել, շարունակ ձեր երգն են լսում: ***** «Պայացներ» օպերայի ներկայացմանը, որին ներկա էր Իտալիայի բարձր հասարակության սերուցքը, Արլեկինի դերերգը կատարող տենորը հանկարծ վատանում է: Այս անգամ հանդիսատես Կարուզոն, առանց երկար ծանրութեթև անելու, զբաղեցնում է տենորի տեղը և փայլուն կերպով կատարում է Արլեկինի սերենադը: Սովորաբար, Կարուզոյի յուրաքանչյուր հայտնվելը բեմում ուղեկցվել է կրակոտ ծափահարություններով, բայց այս անգամ հանդիսատեսը պապանձվում է: Ներկայացումից հետո Կարուզոն դառնացած ասում է Տիտո Ռուֆոյին. -Ա՛յ, տեսնո՞ւմ ես, թե ինչ ասել է կրթված հասարակություն: Այն գնահատում է այն անունները, որոնք կարդում է սպիտակ թղթին սևով գրված ազդագրերում: ***** Իր փառքի գագաթին Էնրիկո Կարուզոն այնքան սիրված էր, որ երիտասարդությունը նրան ամեն ինչում կրկնօրինակում էր. փորձում էր նրա պես քայլել, խոսել ու նույնիսկ սանրվել: Մի անգամ նշանավոր տենորը վարսավիրանոց է մտնում և խնդրում է մազերը սովորականի պես «ա լա Կարուզո» ձևով կտրել: Վարսավիրն ուշադիր նայում է նրան ու ասում է. -Ներեցեք, պարոն, բայց այդպիսի սանրվածքը կարող է այնքան փչացնել ձեր արտաքին տեսքը, որ ես, ավելի լավ է, հանձն չառնեմ այդ աշխատանքը կատարել: ***** Մի անգամ հռչակավոր տենոր Անջելո Մաձինին գալիս է Նեապոլ հանգստանալու: Երգեցողության այն ուսուցիչը, որի մոտ պարապում էր տակավին երիտասարդ ու դեռ անհայտ Կարուզոն, նշանավոր երգչին համոզում է լսել իր երիտասասարդ աշակերտին: Կարոզոն Մաձինիի համար կատարում է օպերային մի քանի արիա: Վերջինս լսում է նրան, մռայլվում է ու բավականին չորությամբ ասում. -Երիտասա՛րդ, դուք դեռ շատ պետք է ջանադրաբար աշխատեք…այդ դեպքում միայն գուցե կարողանաք մի բանի հասնել…Հիշեք, որ դրա համար երկաթյա կամք ու սեփական անձի նկատմամբ պահանջկոտություն է հարկավոր…: Նշանավոր երգիչն այլևս ոչինչ չի հավելում ու հեռանում է՝ միայն թեթևակի հրաժեշտ տալով երիտասարդին: Կարուզոն շատ է հուսահատվում, բայց Մաձինին որոշ ժամանակ անց գտնում է Կարուզոյի ուսուցչին ու հիացմունքով ասում. -Սիրելի՛ մաեստրո, շնորհավորո՛ւմ եմ ձեզ: Ձեր Կարուզոյի ձայնը երբևէ լսածս ձայներից ամենաանուշն է, բայց ձեզ խնդրում եմ՝ նրան երբեք այդ մասին չասեք: -Բայց ինչո՞ւ: -Աստված չանի՝ հանկարծ մեծամտանա: Ավելի լավ է՝ մտածի, որ ինքը որոշ շնորհ ունի, որը պետք է համառ աշխատանքով զարգացնել…Դա նրան չի վնասի: ***** Կարուզոն շատ սրամիտ մարդ է եղել, ինչպես ասում են՝ խոսքը գրպանում: Այն ժամանակ, երբ դեռևս սկսնակ էր, հանդես է գալիս իտալական մի փոքրիկ քաղաքի բեմում: Նրան սուլում են ու կաղամբի կոթ նետում վրան: -Օհո՛, - ասում է ապագա մեծ երգիչը, - իմ կատարման շնորհիվ ինչ-որ մեկը գլուխը կորցրել է: ***** Երբ արդեն փառաբանված երգիչ Կարուզոն բանկ է մտնում, որպեսզի չեկով խոշոր գումար ստանա, պարզվում է, որ ձեռքի տակ իր անձը հաստատող ոչ մի փաստաթուղթ չունի: -Ես ինչպե՞ս իմանամ, թե դուք ով եք: Եթե ամեն մեկը գա ու ասի, թե ինքը մեծ Կարուզոն է, ո՞ւր կհասնենք, - հայտարարում է գանձապահն ու կտրականապես հրաժարվում է փողը վճարել: Երգիչն ընդամենը մեկ ակնթարթ է մտածում, թե ինչպես ապացուցի, որ ինքը տվյալ անձնավորությունն է, ու հանկարծ բանկի ծառայողները լսում է «Տոսկա» օպերայի մի արիան…Կատարումն այնքան փառահեղ էր, որ դա լիովին բավարար է լինում, որպեսզի բոլորը համոզվեն, որ չեկի տերը հենց Կարուզոն է, ու գանձապահը վճարում է գումարը: Դուրս գալով բանկից՝ Կարուզոն ասում է. «Կյանքումս երբեք երգելիս այսօրվա նման չեմ ջանացել»: ***** Ծննդյան տոների առթիվ Կարուղոյի միլիոնատեր երկրպագուհիներից մեկը նրան թանկարժեք դաշույն է նվիրում, որպեսզի նա «Կարմեն» օպերայի ներկայացման ավարտին այն գործածի: Դաշույնը արվեստի կատարյալ ստեղծագործություն է եղել, դրա վրա դրվագված են եղել «Կարմեն» -ի այն բոլոր տեսարանները, որոնցում խաղացել է Կարուզոն: Դրվագված պատկերներն այնքան նրբաճաշակ են եղել, որ երգչի ամենափոքր պատկերներն անգամ մեծագույն ճշգրտությամբ են ներկայացրել նրա արտաքինը: Բայց մեծ երգիչը ներկայացման ժամանակ սովորական բուտաֆորային դաշույն է գործածել: Երբ չափազանց վիրավորված միլիոնատիրուհին հարցրել է, թե ինչու է Կարուզոն իր նվերն անտեսում, նա պատասխանել է. «Տիկի՛ն, երբ ես բեմ եմ ելնում, միայն դերի մասին եմ մտածում: Եթե ձեռքիս ձեր թանկարժեք ընծան լինի, ապա ստիպված եմ լինելու շարունակ զգուշանալ, որպեսզի այն չգողանան»: ***** Երբ Կարուզոն Փարիզ է գալիս, երաժշտասեր հասարակությունը նրա ջերմորեն է ընդունում, բայց երաժշտական քննադատներն անտարբերություն են դրսևորում նրա ելույթների նկատմամբ: Չեն հայհոյում, բայց չեն էլ գովում: «Գրանդ օպերայում» առաջին ելույթից հետո երգիչը ջերմում է: Օպերայի տնօրենն դա շատ է զայրացնում, և նա Կարուզոյին ասում է. -Հիմա ես ի՞նչ անեմ: Չեմ հասկանում, թե դուք որտեղ և ինչպես եք մրսել; -Բացատրեմ, - խռպոտված ձայնով պատասխանում է Կարուզոն: - Դատեք ինքներդ. սկզբում՝ հանդիսականի հիացմունք, հետո ես հայտնվեցի փարիզյան թերթերի սառը միջանցքահովիկում…Մի՞թե մրսելու համար այդքանը բավարար չէ: ***** ԱՄՆ նոր ժամանած Կարուզոն հայտնվում է լրագրողների շրջափակման մեջ: Հազար ու մի հարց են տալիս: Թղթակիցներից մեկը երգչին նույնիսկ հարցնում է, թե նա ինչ կարծիքի է ԱՄՆ-ի և Իտալիայի առևտրային հարաբերությունների մասին: Կարուզոն պատասխանում է. -Պարոնայք, երբեք այդ մասին չեմ մտածել…և ի՞նչ կարիք կա, որ այդ մասին մտածեմ: Համոզված եմ, որ դրա վերաբերյալ իմ կարծիքի մասին վաղը ես թերթերում կկարդամ: ***** Կարուզոն հաճախ է բեմում մոռացել իր դերերգերի խոսքերը: Մի անգամ էլ դա պատահում է Միլանի «Լա Սկալա» թատրոնում: Տեքստը մտքից թռնում է, և նա ստիպված է լինում, մոռացված բառերի փոխարեն, «տրա-լա-լա, տրա-լալա» հնչեցնել: Ներկայացումից հետո, ետնաբեմում հանդիպելով զայրույթից եռացող ռեժիսորին, Կարուզոն բարեհոգաբար թփթփանում է նրա ուսին ու ասում է. Մի՛ զայրացեք: Դե, մոռացա: Պատահում է: Բայց ես նաև լավ բանաստեղծ եմ: Համաձայնեք, որ ես «տրա-լա-լայի» առումով լավ հանգ էի հորինել: |
