«Իր կեղտոտ ներքնաշորերը, (իմա՝ սպիտակեղեն) ընտանեկան հարկի տակ, ընտանիքով (տանը) լվանալ» դարձվածքի ծագման մասին
Կարծում եմ` կռահեցիք, որ խոսքը վերաբերում է մեզանում տարածված` «Կեղտոտ լվացքը դրսում մի՛ փռիր» (կան նաև այլ տարբերակներ) դարձվածքի մասին է, որն առաջինի փոփոխված ձևն է:
Ժամանակի սովորոթյունից բխեցված այս արտահայտությունը ծնունդ է առել19-րդ դարի ընթացքում: Արևմտյան Եվրոպայի մի շարք երկրներում հագուստը լվանալու համար հարկ է եղել, որ կանայք պարբերաբար հանրային լվացքատուն գնան: Այս երկարատև ու ծանր աշխատանը կողք կողքի կատարելու ընթացքում կանայք, բնականաբար, օգտվել են իրենց բնակավայրում տեղի ունեցած բոլոր թարմ իրադարձությունների մասին մեկմեկու տեղեկացնելու այս բացառիկ հնարավորությունից: Այսպիսով, իրենց ընտանիքի անդամների կեղտոտ շորերը լվանալու ընթացքում նրանք իմանում էին այս կամ այն մարդու, այս կամ այն ընտանիքի մասին բոլոր բամբասանքները, սրա-նրա գաղտնիքները: Բայց, հռչակավոր գրող Օնորե դը Բալզակի համոզմամբ, առանձին անձանց ու ընտանիքների մասին այս շատ անձնական կամ զգայուն պատմությունները չէր կարելի ի ցույց դնել հասարակությանը, փռել բոլորին ի տես: Եվ նա իր «Էժենի Գրանդե» վեպում, որը հրատարակվում է 1833 թվականին, բացատրում է, որ անհրաժեշտ է «կեղտոտ նեքնաշորը միայն տանը լվանալ»: Վեպի տպագրությունից հետո Բալզակի այս խորհուրդը տարածվում է: Բայց հետազոտողների մի մասի կարծիքով դարձվածի ակունքներում ֆրանսիացի փիլիսոփա Վոլտերն է: Երբ Պրուսիայի Ֆրիդրիխ 2-րդ թագավորը նրան է ուղարկում իր բանաստեղծությունները՝ խնդրելով մեծ մտածողի կարծիքը, վերջինս նրան հետևյալ պատասխանն է գրում. «Ահա՛ այն թագավորը, որը ինձ իր կեղտոտ ներքնաշորերն է ուղարկել, որպեսզի ճերմակեցնեմ» (ինչ խոսք, Վոլտերը նկատի է ունեցել ոչ թե ինչ-որ գաղտնիքներ թաքցնելը, այլ պարզապես խմբագրելը): Ավել ուշ դրա նման մի դարձվածք էլ Նապոլեոնի շուրթերից է հնչել: Խոսելով իր բազմաթիվ եղբայրների ու քույրերի միջև ծագող անհամար վեճերի ու բախումների մասին՝ նա չի ուզում, որ բոլորն այդ մասին իմանան ու ասում. «Կան պատմություններ, որոնց կեղտոտ ներքնաշորերը պետք է ընտանիքում լվանալ»: Բալզակն իր «Կորուսյալ պատրանքներ» վեպում հղում է կատարել Նապոլեոնին. «Եթե դուք ձեզ փոքրիկ ստորություններ թույլ տաք, թող դրանք մնան չորս պատի ներսում…Նապոլեոնը դա «Իր կեղտոտ նեքնաշորերը ընտանիքում լվանալ» է անվանել: Այնուհանդերձ, չնայած արտահայտության ծագման վերաբերյալ առկա մի քանի վարկածներին, ինչպես տեսնում եք, միանշանակ է, որ այն ֆրանսիական միջավայրում է ծնունդ առել: Բայց, ցավոք, ֆրանսիացիներից մեզ փոխանցված այս արտահայտությունը մեզանում անհաջող է տեղայնացվել, ավելին, նույնիսկ սխալ է տեղայնացվել, որովհետև անտրամաբանական է կեղտոտ լվաք փռելը, ճիշտն այն է, որ կեղտոտ հագուստը պետք է տանը, միայն ընտանիքի անդամների հետ լավանալ, որպեսզի երբ լվացքը փռվի չորանալու, ուրիշները չտեսնեն և՛ այդ կեղտը, և՛ կեղտաջուրը: Եթե լվացքն արդեն արվել է, ապա այն կեղտոտ լինել չի կարող (խոսքս չի վերաբերում անփութորեն արված լվացքին): |