Հասարակություն-բնություն հարաբերությունները, ըստ պետությունների եւ տարածաշրջանների,
զանազան են: Դրա պատճառն այն է,
որ տարբեր են բնական պայմանները եւ ռեսուսները, եւ յուրօրինակ են
բնական միջավայրի վրա ներգործելու մակարդակները:
Բնական պայմանների եւ բնական ռեսուսների օգտագործումը ՀՀում ունի մի շարք առանձնահատկություններ` կապված տարածքի հետ:
Դրանք են.
- այն ունի լեռնային մակերեւույթ, լանջերի մեծ թեքությունները, վերընթաց գոտիականությունը եւ
դրանց փոխազդեցության միակողմանի բնույթը (նյութի միգրացիան լանջ ի վար),
- տարածքի բարձր եւ ակտիվ սեյսմիկությունը, որը պայմանավորված է` Ալպ-Հիմալայան գեոսինկլինալային գոտու կենտրոնական մասում գտնվելով,
- միջլեռնային գոգավորությունների առկայությունը, օդի ջերմաստիճանի մեծ տարբերությունը, ջերմային շրջադասությունը (ինվերսիան), ձմռան ամիսներին, լեռնահովտային քամիները, եւ կլիմայի չորությունը,
- ջրասակավությունը, հողասակավությունը եւ անտառասակավությունը:
Այս ամենը տալիս է հանրապետության էկոլոգիական ընդհանրացված եւ բարդ բնութագիրը:
Այս գործոնները բնածին գործոններ են: Էկոլոգիական դրության վրա ազդում է նաեւ հասարակական գործոնը,
այսինքն բնակչության բարձր
խտությունը եւ նյութական արտադրության` գործարանների, ճանապարհների, էլեկտրահաղորդման
գծերի բարձր խտությունը: Այս երկու
գործոնների ազդեցությամբ է պայմանավորված Հայաստանի բնօգտագործման եւ բնապահպանության
հիմնախնդիրները:
Մեր հանրապետությունում խորացել ու բարդացել են բնապահպանական կոնկրետ հիմնախնդիրները:
Այստեղ աղտոտված է օդային ավազանը, որի գլխավոր աղտոտիչներն են ծծմբական գազը, ածխածնի
օքսիդը, ֆենոլները, ամիակը, փոշին, քլորֆտորածխածինը եւ
այլն: ՀՀ-ում առավել աղտոտված
քաղաքներն են Երեւանը, Հրազդանը, Արարատը, Վանաձորը, Ալավերդին, որի պատճառն այս քաղաքներում գործող ջերմաէլեկտրակայաններն են, մետալուրգիական ու շինանյութերի արտադրությունը, իսկ
Երեւան քաղաքի օդային ավազանի գլխավոր աղտոտիչը մնում է ավտոտրանսպորտը, որի բաժինը
անընդհատ ավելանում է: Ավտոմեքենաների վնասները նվազեցնելու համար ուժեղացվում է տեխնիկական հսկողությունը, օրենքով մեծացվում է սահմանված հարկերն ու պետական տուրքերը` կապված ավտոտր
անսպորտի օդային ավազանի աղտոտման հետ:
Կատարելագործվում են արդյուն
աբերական ձեռնարկությունների
տեխնոլոգիաները, տեղադրվում են
փոշեկլանիչ եւ գազակլանիչ սարքեր, իրականացվում է ամթափոն կամ էլ սակավաթափոն արտադրություն:
Օդային ավազանի մաքրությունն
է ուղղված նաեւ կանաչ պուրակների, գազոնների, արհեստա-
կան անտառների ստեղծումը: Այս նպատակին է ծառայելու նաեւ մեծ քազաքներում բեռնատար տրանսպորտի
մուտքի արգելումը: Պետք է կառուցել մայրուղիներ, որոնք կկրճ
ատեն օդի աղտոտվածությունը,
քանի որ այդ մայրուղիներով անարգելք կարող են երթեւեկել մոքենաները: Քաղաքներում կանգ առնելով
եւ նորից շարժիչը գործի դնելով`
լրացուցիչ աղտոտման պատճառ են
հանդիսանում: Մեր հանրապետությունում կարեւոր է նաեւ ջրային ավազանների պահպանումը եւ ռացիոնալ օգտագործումը: Այստեղ, ինչպես նաեւ ողջ
աշխարհում, գլխավոր ջրսպառողը գյուղատնտեսությունն է: Այս նպատակով գետերի վրա կառուցվող
ջրամբարները նպատակ ունեն կարգավորել գետերի հոսքը եւ ջրառատ սեզոնին ջուր հավաքելով` ապահովել արհեստական ոռոգման (իռիգացիայի) խնդիրը:
Ջրային ավազանների գլխավոր ախտոտիչներից են նաեւ արդյունաբերական թափոնները, որով էլ աղտոտվ
ած են այն գետերը, որոնք հոսում
են վերոհիշյալ քաղաքներում,
որտեղ կան օդայինավազանի խնդիրներ: Աղտոտված են Հրազդան, Դեբեդ, Փամբակ, Ողջի գետերը:
Ջրային պաշարների քանակական սով չի սպառնում, իսկ որակական վտանգը օր օրի մեծանում է եւ դառնում
է անհանգստացնող: Ջրային ռեսուրսների պահպանման նպատակով իրականացվում է մի շաչք
միջոցառումներ` ջրատար արտադրությունները փոխարինում են ոչ ջրատար արտադրություններով,
իրականացվում է ջրի խնայողական
օգտագործում, ստեղծվում են եւ կատարելագործվում են ջրի մաքրման կայաններ: Այսօր արդեն ջրի խնայողական օգտագործմանն է ուղղված քաղաքային բնակարաններում տեղադրված ջրաչափերը, որոնք թույլ
են տալիս կրճատել ջրի կորուստը: Այսօր մեր հանրապեպությունում կարեւոր է նաեւ հողի պահպանությունը եւ ճիշտ օգտագործումը: Տարեց տարի մեծանում է հողի էռոզիան:
Մեծ են նաեւ սողանքների վնասակար ազդեցությունը: Հողերը ծածկվում են արդյունաբերական եւ կենցաղային թափոններով, որի պատճառով էլ հսկայական տարածքներ
շարքից դուրս են գալիս` պատճառ
դառնալով հողի դեգրադացիային (վատթարացմանը) եւ շրջակա միջավայրի աղտոտվածությանը:
Մեծ է բուսական եւ կենդանական ռեսուրսների պահպանման ու վերականգնման հիմնախնդիրը:
Բնակչության կողմից ապօրինի ծառահատումը, բազմաթիվ դեղաբույսերի անկանոն եւ ոչ ճիշտ հավաքումը
բերում է շատ բույսերի ոչնչացմանը եւ անհետացմանը: Արդյունավետ չեն օգտագործվում խոտհարքերը եւ արոտավայրերը: Անասունների գերարածեցումը պատճառ է
դառնում որոշ բուսատեսակների վերացմանն ու անհետացմանը:
Հայաստանը համարվում է նաեւ
սակավանտառ, այդ իսկ պատճառով կարեւոր է նաեւ անտառների պահպանումը: Հայաստանի անտառներն ունեն դաշտապաշտպան, հողապաշտպան, կլիմայաստեղծ
նշանակություն: Պահպանելով անտառները` պահպանվում են նաեւ բուսական եւ կենդանական ռեսուրսները: Այդ նպատակով ստեղծվում են արգելոցներ, արգելավայրեր, ազգային պարկեր, որոնք նախատեսված են պահպանելու եւ վերականգնելու այն բուսատեսակները եւ կենդանատեսակները, որոնք
դարձել են հազվագյուտ կամ գտնվում
են անհետացման վտանգի եզրին: «Կարմիր գիրքում» գրանցվում են հազվագյուտ կամ վերացման
վտանգի տակ գտնվող բույսերը:
ՀՀ-ի բնապահպանությունը եւ
բնօգտագործումը չի կարող հեռու
մնալ միջազգային բնապահպանական հիմնախնդրից: Չէ՞ որ Հայաստանը համարվում է փոքր, բայց
բազմազանությամբ աչքի ընկնող
երկիր: Եվ մեր երկրում ծագած եւ
առկա հիմնախնդիրը կլուծվի, եթե
օգտվեն միջազգային բնապահպանական կազմակերպություններից եւ
առաջավոր փորձ ունեցող երկրներից, որպեսզի անկորուստ եւ ճիշտ կազմակերպվի բնապահպանության
եւ բնօգտագործման, որն այդքան
հրատապ դարձած խնդիր է: Համամոլորակային այս հիմնախնդիրը լուրջ վտանգ է իրենից ներկայացնում
մարդկության ներկայի եւ ապագայի համար: Ուստի, անկախ
սեռից, տարիքից, երկրի զարգացվածությանն ողջ երկրագնդի բնակչությունը պետք է հակված լինի ճիշտ եւ խնայողաբար օգտագործելու եւ պահպանելու մեր ընդհանուր
տան բարիքները:
Աննա ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ
«Կրթություն» շաբաթաթերթ
