Հայ Առաքելական եկեղեցին իր 1717-ամյա պատմության մեջ ունեցել է 132 կաթողիկոսներ, որոնք, բացառությամբ վերջինի, երբեք հոգևորականների ջարդ չեն իրականացրել եկեղեցական ծառայության ասպարեզում: Վազգեն Ա կաթողիկոսը նույնիսկ ետ է կանչել որոշ կարգաթող հոգևորականների, քանի որ գնահատել է նրանց արժանիքները և ցանկացել է ծառայեցնել ի շահ Հայ եկեղեցու և Սուրբ Էջմիածնի:
Դրանց թվում էր իր գավազանակիր Եղիշե վարդապետ Սարգսյանը, ով հիվանդությունը պատրվակ բերելով, ամուսնացավ և հեռացավ Էջմիածնի միաբանությունից: Նա կարգաթող վիճակով շարունակում էր գիտական ուսումնասիրություններով զբաղվել Երևանի Մ. Մաշտոցի անվան Մատենադարանում: Ետ կանչվելով Էջմիածին՝ ամուսնացյալ Հայր Եղիշեն իրավունք է ստանում շարունակել իր քահանայագործությունը որպես ամուսնացյալ քահանա՝ կրելով Տեր Եղիշե անունը: Այնուհետև նա երկար տարիներ դառնում է Գեղարդավանքի վանահայրը, ապա՝ Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի տեսուչը՝ միաժամանակ այնտեղ դասավանդելով «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան: Տեր Եղիշեին շնորհվում է լանջախաչ, ավագության տիտղոս և ծաղկյա փիլոն:
Նա այժմ էլ հավատարմորեն ծառայում է Գարեգին Բ կաթողիկոսին՝ նրան բծախնդրորեն զեկուցելով Մայր Աթոռի ողջ անցուդարձը: Ներկայումս Տեր Եղիշե ավագ քահանա Սարգսյանը խիստ զբաղված է մի շատ կարևոր հանձնարարականով: Անձամբ Գարեգին Բ-ի հրահանգով նա գրում է Հայ եկեղեցու վերջին տարիների պատմությունը՝ իր վերջին պաշտամունքի տուրքը մատուցելու Գարեգին Բ «ազգընտիր», «շնորհազարդ», «աստվածատուր», «երկնառաք», «շինարար», «մեծագործ», «ամենակարող», բայց իրականում՝ բռնապետ, ապաշնորհ, ոխակալ, անհավատ, եկեղեցաքանդ, փոքրոգի, ապիկար կաթողիկոսին:
Տեր Եղիշեի ուշադրությանն ենք հանձնում Գարեգին Բ-ի «սուրբ և օծյալ» Աջով իրականացված հոգևորականների սպանդի ամբողջական ցուցակը՝ համաձայն Մայր Աթոռի պաշտոնական հաղորդագրությունների, որպեսզի 132-րդ կաթողիկոսի օրոք Գևորգյան հոգևոր ճեմարանից և Վազգենյան հոգևոր դպրանոցից ազատված ու հեռացված հարյուրավոր ուսանողների, Էջմիածնի միաբանությունից դուրս եկած և արտաքսված տասնյակ սարկավագների թվին ավելացնի նաև չճշտված հանգամանքներում ինքնակամ հրաժարված և իրենց կամքին հակառակ եկեղեցական ծառայությունից դուրս նետված օծյալ եկեղեցականների անուն-ազգանունները: Չէ՞ որ պատմաբանը պետք է լինի անաչառ և անկախ պատվիրատուի ով լինելուց՝ պետք ներկայացնի օբյեկտիվ իրականությունը, այլ ոչ թե խմբագրի Գարեգին Բ-ի ներբողների հավաքածուն:
Կարծում ենք, որ այս գրությունը կփոխանցվի Արժանապատիվ Տեր Հորը, որպեսզի նա հարստացնի իր ուսումնասիրությունները Հայ եկեղեցու վերջին տարիների պատմության վերաբերյալ:
Անուն-ազգանուն | Ավազանի անուն | Հրապարակված պատճառը | Թվականը |
1. Գրիգոր քհն. Ավետիսյան | Արծրուն Ավետիսյան | Իրեն վստահված հոտը լքելու և իր բողոքի ցույցը շարունակելու համար՝ դրսևորելով անհնազանդության ոգի և հայ հոգևորականին անհարիր վարք: | 1999 |
2. Հակոբ քհն. Պետրոսյան | Աշոտ Պետրոսյան | Իրեն վստահված հոտը լքելու և իր բողոքի ցույցը շարունակելու համար՝ դրսևորելով անհնազանդության ոգի և հայ հոգևորականին անհարիր վարք: | 1999 |
3. Տիրան արքեպս. Կյուրեղյան | Ղազարոս Կյուրեղյան | Ամենայն հայոց կաթողիկոսի հայրապետական իշխանությանը անհնազանդ, հայ եկեղեցականի ուխտին անհարիր և Հայ եկեղեցու կանոնների դեմ դատապարտելի գործողությունների համար: | 2001 |
4. Մակար վրդ. Հովհաննիսյան | Արա Հովհաննիսյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2001 |
5. Խորեն աբղ. Հովհաննիսյան | Նշան Հովհաննիսյան | Հոգեւոր ծառայությունը ինքնակամ լքելու և առանց հայրապետական արտոնության արտասահման մեկնելու համար: | 2002 |
6. Վահան քհն. Արամյան | Գևորգ Արամյան | Անհայտ է: | 2003 |
7. Մաշտոց քհն. Իսայան | Հայկ Իսայան | Մկրտության խորհուրդն աղճատելու եւ հավաքական մկրտություններն արգելող Հայրապետական տնօրինությունը զանցառելու համար: | 2003 |
8. Գնել աբղ. Սողոմոնյան | Էդգար Սողոմոնյան | Անհայտ է: | 2003 |
9. Արարատ քհն. Հովսեփյան | Նորայր Հովսեփյան | Հոգեւորականին անվայել վարքի եւ կեցվածքի համար: | 2004 |
10. Մաշտոց աբղ. Ժոռոյան | Մուշեղ Ժոռոյան | Հոգեւոր ծառայությունն ինքնակամորեն լքելու կանոնազանց ընթացքի համար: | 2004 |
11. Նարեկ քհն. Ահարոնյան | Գարիկ Ահարոնյան | Կարգալույծ հռչակված Ղազարոս Կյուրեղյանի հերձվածին հարելու կանոնազանց ընթացքի համար: | 2004 |
12. Մկրտիչ քհն. Սարիբեկյան | Հարություն Սարիբեկյան | Անհայտ է: | 2004 |
13. Վահան քհն. Սարիբեկյան | Հրանտ Սարիբեկյան | Անհայտ է: | 2004 |
14. Կարապետ քհն. Մոլեքյան | Մնացական Մոլեքյան | Անհայտ է: | 2004 |
15. Սահակ քհն. Գալստյան | Ռուբեն Գալստյան | Անհայտ է: | 2004 |
16. Սուքիաս քհն. Տերտերյան | Անդրանիկ Տերտերյան | Անհայտ է: | 2004 |
17. Պսակ աբղ. Մուրադյան | Արամայիս Մուրադյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2004 |
18. Զոհրապ վրդ. Կոստանյան | Հրանտ Կոստանյան | Ծառայությունն ինքնակամորեն լքելու կարգազանցության համար։ | 2005 |
19. Գարեգին աբղ. Հարությունյան | Հարություն Հարությունյան | Կանոնազանց ընթացքի` հնազանդության ուխտը խախտելու համար։ | 2006 |
20. Հովհաննես քհն. Սողբաթյան | Օնիկ Սողբաթյան | Անհայտ է: | 2006 |
21. Պետրոս քհն. Եզեկյան | Արմեն Եզեկյան | Հոգեւորականին անհարիր վարքի եւ կանոնազանցության համար: | 2006 |
22. Խորեն աբղ. Զաքարյան | Արտավազդ Զաքարյան | Հոգեւոր ծառայությունը թողնելու պատճառով: | 2007 |
23. Աբգար քհն. Գըլըճյան[1] | Լևոն Գըլըճյան | Գրիգորիս Արքեպս. Բունիաթյանի միջնորդագիրը և սեփական դիմումի համաձայն: | 2007 |
24. Անանիա արքեպս. Արաբաջյան | Ավետիք Արաբաջյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2007 |
25. Ռուբեն քհն. Եղիազարյան | Տիգրան Եղիազարյան | Սեպուհ եպս. Չուլջյանի միջնորդագիրը և սեփական դիմումի համաձայն: | 2007 |
26. Ավետիս աբղ. Սահակյան | Արտակ Սահակյան | Հոգեւոր ծառայությունն ինքնակամորեն լքելու կանոնազանց ընթացքի համար։ | 2007 |
27. Եփրեմ աբղ. Սարգսյան | Հարություն Սարգսյան | Դրսեւորված անհնազանդ ընթացքի համար։ | 2007 |
28. Արշեն վրդ. Սանոսյան | Տիգրան Սանոսյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2007 |
29. Վազգեն վրդ. Նանյան | Բաբկեն Նանյան | Հոգևոր ծառայությունը թողնելու սեփական դիմումի համաձայն: | 2007 |
30. Հովհաննես աբղ. Մայիլյան | Վարդգես Մայիլյան | Ուխտազանցության համար: | 2007 |
31. Նորայր աբղ. Սիմոնյան | Արման Սիմոնյան | Կանոնազանց ընթացքի համար: | 2007 |
32. Վազգեն քհն. Ազիզյան | Ճորճիկ Ազիզյան | Ավագ Արքեպս. Ասատուրյանի միջնորդագիրը` կարգազանց ընթացքի պատճառով կարգալույծ անելու վերաբերյալ: | 2008 |
33. Ստեփաննոս քհն. Հակոբյան | Էմիլ Հակոբյան | Քահանայական կարգից ազատ կացուցանելու վերաբերյալ սեփական խնդրագրի համաձայն: | 2008 |
34. Ղուկաս աբղ. Զաքարյան | Վահան Զաքարյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2008 |
35. Կյուրեղ աբղ. Վարդանյան | Աշոտ Վարդանյան | Իսպանիայում ուսումը եւ հոգեւոր ծառայությունը ինքնակամ լքելու պատճառով: | 2008 |
36. Ասողիկ եպս. Արիստակեսյան | Սմբատ Արիստակեսյան | Հոգեւոր ծառայությունը թողնելու սեփական դիմումի համաձայն: | 2008 |
37. Վարդան քհն. Վարդանյան | Արամ Վարդանյան | Կարգազանց ընթացքի համար: | 2009 |
38. Մխիթար քհն. Սարիբեկյան | Միսակ Սարիբեկյան | Քահանայական կոչմանն անհարիր ընթացքի համար: | 2009 |
39. Գեղարդ աբղ. Վահունի | Վահե Վահունի | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական խնդրագրի համաձայն: | 2010 |
40. Հակոբ աբղ. Ապրեսյան | Միրզա Ապրեսյան | Կանոնազանց ընթացքի համար: | 2010 |
41. Դավիթ աբղ. Քարամյան | Կարեն Քարամյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական խնդրագրի համաձայն: | 2010 |
42. Ղեւոնդ աբղ. Ղեւոնդյան | Արթուր Ղեւոնդյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական խնդրագրի համաձայն: | 2010 |
43. Կտրիճ քհն. Դևեջյան | Արմեն Դևեջյան | Ամուսնալուծված լինելու պատճառով հոգևոր ծառայությունից հրաժարվելու սեփական դիմումի համաձայն: | 2011 |
44. Սարգիս քհն. Հովհաննիսյան | Արթուր Հովհաննիսյան | Հոգևորականին անհարիր վարքագծի համար: | 2011 |
45. Աբել քհն. Մանուկյան | Հրաչ Մանուկյան | Շարունակվող կարգազանց անուղղա ընթացքի համար` ի հետևումն կախակայման վերաբերյալ 2011 թ. տնօրինության: | 2011 |
46. Տիրան քհն. Ավագյան | Հայկ Ավագյան | Հոգեւոր ծառայությունն ինքնակամ լքելու կանոնազանց ընթացքի համար: | 2011 |
47. Հայազատ քհն. Մարտիկյան | Գրիգոր Մարտիկյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2011 |
48. Հակոբ քհն. Չերքեզյան | Սարգիս Չերքեզյան | Աղան արքեպս. Պալիոզյանի և թեմական խորհրդի խնդրանքի հիման վրա: | 2011 |
49. Աբել աբղ. Աբրահամյան | Էդգար Աբրահամյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական խնդրագրի համաձայն: | 2011 |
50. Նահապետ քհն. Խաչատրյան | Հովհաննես Խաչատրյան | Հովվական իր ծառայությունը լքելու և եկեղեցական ասպարեզից ինքնակամ հրաժարվելու համար: | 2012 |
51. Սարգիս քհն. Մելքոնյան | Սարգիս Մելքոնյան | Ծառայության ընթացքում դրսևորած կարգազանցության և եկեղեցականի վարքին անհարիր ընթացքի համար: | 2012 |
52. Սմբատ աբղ. Պողոսյան | Ջանիկ Պողոսյան | Ծառայության ընթացքում դրսևորած եկեղեցականին անհարիր վարքագծի համար: | 2012 |
53. Արշեն քհն. Սարգսյան | Արմեն Սարգսյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական դիմումի համաձայն: | 2012 |
54. Ոսկան քհն. Բաղումյան | Վիգեն Բաղումյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական դիմումի համաձայն: | 2013 |
55. Զոհրապ քհն. Մազմանյան | Էդգար Մազմանյան | Հովվական ծառայության վայրը լքելու համար: | 2013 |
56. Նշան աբղ. Պետրոսյան | Արմեն Պետրոսյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական դիմումի համաձայն: | 2013 |
57. Եղիա աբղ. Խաչատրյան | Արմեն Խաչատրյան | Ուխտազանցության և եկեղեցականին անհարիր ընթացքի համար: | 2013 |
58. Մխիթար աբղ. Գուտուզյան | Սարգիս Գուտուզյան | Եկեղեցականի հնազանդության ուխտը դրժելու համար: | 2014 |
59. Մարտիրոս քհն. Բերբերյան | Մարտիրոս (Մարտիկ) Բերբերյան | Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի հայոց թեմի թեմական խորհրդի խնդրանքին ընդառաջ՝ եկեղեցականին անհարիր ընթացքի համար: | 2014 |
60. Հակոբ աբղ. Գրիգորյան | Արման Հակոբյան | Եկեղեցական ծառայությունից հրաժարվելու մասին սեփական դիմումի համաձայն: | 2014 |
61. Կարապետ վրդ. Հարությունյան | Վարդան Հարությունյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2015 |
62. Հմայակ աբղ. Սահակյան | Աշոտ Սահակյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2015 |
63. Լևոն աբղ. Գուլյան | Դավիթ Գուլյան | Եկեղեցական կարգը թողնելու մասին սեփական դիմումի համաձայն: | 2015 |
64. Կարապետ քհն. Խաչիբաբյան | Կարապետ Խաչիբաբյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2016 |
65. Գառնիկ աբղ. Մխիթարյան | Մարտին Մխիթարյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2016 |
66. Խադ քհն. Ղազարյան | Վիգեն Ղազարյան | Ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու և կանոնավոր ծառայության վերադառնալու ցանկության բացակայության պատճառով: | 2016 |
67. Հովհաննես աբղ. Սահակյան | Վարդգես Սահակյան | Ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու պատճառով: | 2016 |
68. Հայրիկ աբղ. Հովհաննիսյան | Հովիկ Հովհաննիսյան | Ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու պատճառով: | 2016 |
69. Վռամ աբղ. Ղազարյան | Ավետիք Ղազարյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2016 |
70. Նիկողոս քհն. Հովհաննիսյան | Ավետիք Հովհաննիսյան | Փաստացի ամուսնալուծության և հոգևորականին անհարիր պահվածքի պատճառով: | 2016 |
71. Խաչատուր քհն. Գևորգյան | Կարեն Գևորգյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2017 |
72. Մովսես քհն. Մանուկյան | Խորեն Մանուկյան | Վազգեն եպս. Միրզախանյանի միջնորդագիրը` հոգևոր ծառայության վայրը ինքնակամ լքելու պատճառով: | 2017 |
73. Խորեն վրդ. Հովհաննիսյան[2] | Նշան Հովհաննիսյան | Վազգեն եպս. Միրզախանյանի գրությունը՝ հոգևոր ծառայության վայրը ինքնակամ լքելու պատճառով: | 2017 |
74. Եզրաս քհն. Բոգդան | Փաուլ Բոգդան | Տաթև եպս. Հակոբյանի և թեմական խորհրդի միջնորդագրի հիման վրա: | 2017 |
75. Ահարոն աբղ. Շահվերդյան | Արթուր Շահվերդյան | Իր դիմումի համաձայն: | 2017 |