Հոդվածներ

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Վահագն Դավթյան
     (1922- 1996)

Վահագն Դավթյանը հայ ժամանակակից բանաստեղծ է։ Ծնվել է 15.8.1922 թ. Արաբկիրում (Արևմտյան Հայաստան) ։, Հայրենադարձվելով՝ 1932 թվականից ապրել է Երևանում՝ Արաբկիր թաղամասում։ Եղել է Հայաստանի մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1970), թերթի խմբագիր։

Տպագրվել սկսել է 1935 թվականից: "Առաջին սեր" (1947), "Աշխարհի առավոտը" (1950) բանաստեղծությունների հավաքածուներում արտահայտված են Մեծ Հայրենական Պատերազմի մասնակցի հայրենասիրական զգացմունքները, սերը հարազատ հողի, բնության նկատմամբ:

"Ճանապարհ սրտի միջով" (1952) պոեմը նվիրված է Սովետական Միության Հերոս ՈՒ. Ավետիսյանի հիշատակին: "Լուսաբացը լեռներում" (1957), "Ամառային ամպրոպ" (1964), "Գինու երգը" (1966) և այլ բանաստեղծություններում հեղինակը խորը ներթապանցում է ժամանակակցի բարոյական աշխարհը: Քաղաքացիությամբ և քնարերգությամբ է վողողված "Թոնդրիկցիներ" պատմական վեպը, որը գրվել է 1961-ին, նվիրված է միջնադարյան Հայաստանի պատմական իրադարձություններին: 1969 թվականին տպագրեց "Ծուխ ծխանի" պատմական վեպերի գիրքը:

Թարգմանել է Ա.Ս. Պուշկինի, Ս.Ա. Յեսենինի, Շ. Պետյոֆի բանաստեղծություններից և վեպերից:

Վ. Դավթյանի ստեղծագործության հիմնական թեմաներն են հայրենիքը, մարդը, նրա աշխատանքն ու հույզերը։

Վախճանվել է 1996 թվականին։
    
    

ՀԱՅԵՐԳՈՒԹԻՒՆ

...Եւ ճանապարհը ինձ տանում է վեր:
     Շէկ քարափներ են, պզնձէ վիհեր,
     Պղնձէ տապ է,
     Պղնձէ տոթ է,
     Պղնձէ համ է,
     Պղնձէ հոտ է,
     Պղնձէ շողուն, պսպղուն փոշի:
     Արևահարող մարող օշօշի
     Դեղին հօրանջ է, ծարաւ է դեղին,
     Դեղին մորմոք է ու ցաւ է դեղին:
     Եւ ճանապարհը ինձ տանում է վեր:
     Մի յոգնած ծարաւ, շնչահատ ստւեր
     Իրեն հազիւհազ այդ տապից հանել,
     Ժայռի մութ խորշում լուռ ապաստանել
     Ու գիրկն է առել մի կապոյտ ծաղիկ...
     Եւ բարակ, բարակ, բարակ մի աղբիւր,
     Որ չես հասկանում ծիծաղ է մի բուռ,
     Թէ՞ մի բուռ լաց է, մի բուռ հեկեկանք.
     Մի վայրկեան միայն պէծին է տալիս,
     Թողնում ակունքը ու մահանալիս
     Զուգում է իրեն կանաչ պսակով...
     Հայաստան աշխարհ,
     Ինչպէ՞ս ապրեցիր
     Այդ մի բուռ ջրով ու մի լուրթ ծաղկով...
     Եւ ինչպէ՞ս եղաւ,
     Որ գլխիդ վրայ խշխշում է դեռ
     Կանաչից, աստղից ու քամուց հիւսւած
     Մենաւոր բարդին...
     Հայաստան աշխարհ,
     Առեղծւած ես հին,
     Խրթին առեզծւած
     Ու չեմ կարենում գաղտնիքդ բացել,
     Սեպագիր ես դու հողմերից եղծւած
     Ու չեմ կարենում խորին խորհուրդդ
     Խօսքի վերածել,
     Ճակատագիր ես,
     Որ մրուրի մէջ թաթախւած շանթն է
     շառաչով գրել
     Եւ սրբագրել տառապանքն ինքը...
    
     Բայց ինչպէ՞ս եղաւ որ քո երկինքը
     Մաքուր է այնքան,
     Ասես չի լսել և ոչ մի անեծք,
     Եւ ինչպէ՞ս եղաւ, որ ապրում ես դու
     Ծիծեռնակների
     Ու արծիւների
     Ու աստւածների կապոյտ աշխարհում...
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Դու լռում, լռում,
     Լոկ տալիս ես ինձ
     Ծիծեռնակների
     Ու արծիւների
     Ու աստւածների կապոյտ աշխարհից
     Դէմքդ դիտելու շնորհը վերին:
    
     Ու ես նայում եմ լեռնապարերին,
     Ուր շողշողում է լուսաբացն անծիր...
     Հայաստան աշխարհ,
     Ինձ ուշ ծնեցիր.
     Ու ես չտեսայ լուսաստղի մաքուր քուրայից
     ելած
     Առաւօտները քո այն նախնական,
     Որ քայլում էին հովիտներն ի վար
     Ու ոտներն ի վար թափթփւում էին
     Ճառագայթ ու ցօղ:
     Ու ես չտեսայ կապոյտի միջով դանդաղ
     ընթացող
     Քո աստւածներին,
     Որոնց անունը կրակ էր ու սէր...
     Ես աչք եմ բացել ու քար եմ տեսել...
     Քարը՜
     Աստծոյ խիղճը քարացած,
     Քարը, որ ծանր է, ինչպէս չլացած
     Ու սրտին կաթած մարդու արտասուք...
     Քարերի բուք էր ու քարերի սուգ...
    
     Ու երբ իմ յոգնած երակների մէջ
     Ցաւն է տնքացել քարի ծանրութեամբ,
     Իմ ոխն արթնացել
     Ու ծառացել է քո դէմ արարո´ղ.
     Ինչո՞ւ այս քարի ու չարի հետ բիրտ,
     Զլացար մի բուռ բարութիւն ու հող...
    
     Բայց երբ նոյն յոգնած երակներիս մէջ
     Զարթնել է յանկարծ արարիչ մի դող,
     Շշնջացել եմ.
     --- Ների´ր արարող,
     Քանզի այդ քարի երակների մէջ
     Դու կարծրութիւնն ես դրել իմ ցեղի,
     Դրել ես կայծի հրաշքը մաքուր
     Եւ աղբիւրների լոյսը արարող...
    
     Ու նայում եմ քեզ,
     Սրբազան իմ հող...
    
     Նախաստեղծութեան մոլուցքը վայրի
     Այստեղ քարեղէն իր ոխն է թողել,
     Բայց կատարներին լճեր կան բարի,
     Իբրև աստծոյ բոբիկ ոտքերից
     Կաթկթած ցօղեր...
     Այստեղ ժայռերը յօշոտել իրար,
     Քարեր են ձևել, քարափներ քանդել,
     Բայց և կախել են քարափներն ի վար
     Աղբիւրներն իբրև, արծաթէ ծամթել:
     Ապառաժն այնքան վայրի է ու բիրտ,
     Որ շանթերն անգամ չեն կարող խոցել,
     Բայց քարէ ձեռքով, իբրև սէր ու սիրտ,
     Բռնել է բոսոր կակաչի բոցեր...
    
     Ալ կակաչների ապստամբութիւն
     Եւ խոնարհութիւն մանուշակների...
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Բիրտ խռովքների ու քնքշանքների
     Անվերջանալի ալեբախութիւն,
     Բարբարոս բարբառ ու զտւած հնչիւն,
     Դու անմեկնելի ու մեծ ներշնչում,
     Որ մերթ հանում ու թաթախում է քեզ
     Աստղալոյսի մէջ ու արշալոյսի
     Եւ մերթ տապալում անդունդներն ի վար...
     Դու՝ լոյս, դու՝ խաւար,
     Դու՝ խառն ու խրթին,
     Որպէս խաւարով ու մառախուղով
     Խմորւող խռով նախաստեղծութիւն,
     Եւ դու՝ դաշնաւոր բանաստեղծութիւն,
     Որ աղօթում է լոյսի, բարութեան,
     Քո խաղաղութեան ու հացի համար
    
     Եւ բուրում է քո հոգևոր հացը...
    
     Քո մագաղաթի ամէն մի էջը
     Խշխշուն ու տաք մի լուսաբաց է.
     Եւ ամէն տողը
     Լուսաբացի մէջ մխացող ակօս,
     Ուր ոգիդ շռայլ ցորեան է թափել,
     Եւ ամէն նախշը՝
     Որդան կարմիրի հրեղեն թևով
     Երկինք սաւառնող յարութեան հրաշք
     Եւ համբարձումի անսուտ առասպել...
    
     Մագաղաթնե՜րդ...
     Ու մինչև հիմա չեմ կարողանում
     Վերծանել նրանց խորհուրդը խորին.
     Այդ ինչպէ՞ս եղաւ, որ օրը օրին
     Շնչել խաւարը քո տառապանքի
     Արտաշնչել են "առաւօտ լուսոյ",
     "Արեգակ արդար", "փառք ճառագայթած"...
    
     Մայրենի լեզու,
     Դու՝ ոգի, դու՝ հաց,
     Դու՝ անզուգակից, դու՝ միակ աստւած,
     Որ աստծոյ նման զոհ է պահանջում...
     Եւ երբ շաչել է փորձութեան քամին,
     Մենք մեզ ենք դրել զոհասեղանին,
     Սակայն չենք զիջել
     Քեզնից ոչ մի բառ և ոչ մի հնչիւն"
    
     Հայաստան աշպարհ,
     Դու՝, խոնարհ աղօթք,
     Բայց նաև՝ արծւի ահեղ կռնչիւն
     Դու՝ վանքի զանգակ ու ռազմի դու փող,
     Դու` վիհի անկոում, գագաթի ներբող,
     Դու՝ ներման թավիշ, վրէժի եղջիւր,
     Դու՝ խաղաղ կրակ, մոլեգնած դու ջուր,
     Դու՝ սիրոյ ծաղիկ, ու վայրի տատասկ, ,
     Դու՝ լեղի որոմ, կաթնահամ դու հասկ
     Նարեկայ վանքի քարէ հրթիռով
     Առ աստւած միտող դու Նարեկացի
     Եւ աստծոյ կողը գանգատով խրվող
     Ահեղ ցասումը Ֆրիկեան կայծի...
     Եւ դու` տառապանք,
     Որ ծանր է որպէս կռանը՝ սալին...
     Բայց այդ խռովված անդաշնութեան մէջ
     Դու ինչպէ՞ս գտար
     Դաշնութեան խորհուրդն՝ այդ զարմանալին:
     Խաչքարիդ վրայ
     Ասես թէ ինքը հրաշքն է թառել
     Որ թեթև շնչից պիտի վերանայ:
    
     Եւ քո կամուրջի
     Սլաք կամարը այնպէս է սուրում,
     Ասես հրեղէն հովատակ է նա:
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Այդ ինչպէ՞ս արիր որ քարը շնչի
     Ու ոգիանայ ու դառնա Անի...
    
     Ինձ ուշ ծնեցիր,
     Բայց ես երևի քո մայր ոստանի
     Մի գմբէթի մէջ խորհուրդ եմ եղել,
     Մտորմունք մի լուռ,
     Նրա մի զանգի ղօղանջը տխուր,
     Շքեղ թախիծը ինչ-որ կամարի
     Եւ քար եմ եղել պարիսպների մէջ՝
     Վէմ հպարտութեան...
    
     Ինձ ուշ ծնեցիր
     Ու կտակեցիր ցաւը պարտութեան...
     Իմ սրտի միջով խուժում է ահա
     Դեղին սամումը անապատային,
     Հորդան այդ շեղաչ, խուժդուժը, վայրին,
     Որ խուլ կռնչում, երգում ռնգաձայն,
     Վարգում բիւրեղեայ հրաշքիդ միջով
     Ու նիզակներն է մեխում քրքիջով:
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Այդ հեղեղի դէմ բիրտ ու հողմասուն
     Դու՝ փլչող գմբէթ ու ծալվող դու սիւն,
     Դու թռիչքի մէջ տապալւող կամար,
     Լպիրշ աչքի դէմ՝ դու մերկ Տիրամայր,
     Քարէ հառաչանք, քարէ արտասուք
     Եւ գեղեցկութեան ծնկածալ դու սուգ...
    
     Եւ քո տապալւող գեղեցկութեան հետ
     Դարեր ու դարեր տապալւել եմ ես,
     Ամէն սասանվող ու ծալւող սեան հետ
     Սասանւել եմ ես ու ծալւել եմ ես,
     Մոխիր եմ ծամել ու ծամել փոշի,
     Այդ փոշու միջից նորից թևել եմ
     Ու քո ցաւի պէս հարատևել եմ...
    
     ...Աշնան առավօտ... Մենավոր բարդին
     Ասես գիշերւայ թափած աստղերը
     Մէկ-մէկ հաւաքել, բարձել սաղարթին
     Ու նորից դէպի երկինք է տանում...
     Հայրենի հովիտ՝ սրբազան անուն,
     Այստեղ ձեր Նոյը, այդ պատկառելին
     Քամեց առաջին ողկոյզը արդար,
     Խմեց, խենթացաւ ու աստւածացավ
     Ու աստծոյ նման կանգնեց մերկ ու բաց...
    
     Աշնան առավօտ,
     Քո իսկ խելագար բոյրերով հարբած,
     Քայլում ես նորից աստծոյ նման մերկ
     Եւ առած հողի շռայլ նախընծան,
     Հողոտ ու շողոտ մտնում ես հնձան...
    
     Բայց դու, Հայաստան,
     Սմբակների տակ տրորւած ողկոյզ,
     Դու հեղւած գինի, բզկտւած դու լոյս,
     Հանգչող փեթակի տաք ու խուլ դու ձայն,
     Դու՝ անդուռ հնձան...
    
     Եւ գիշերային անքնութեան մէջ,
     Երբ իմ արիւնը մխացել տխուր,
     Մէջքիս երակը տնքացել է խուլ,
     Տնքացելկ ինչպէս մայր Արածանին,
     Հնազանդւել եմ ես նրա ձայնին,
     Ճամփայ եմ ընկել,
     Որ նշխարներդ մէկ-մէկ հաւաքեմ
     Ու ոտից գլուխ քեզ երկրպագեմ:
    
     Եւ թափառական գուսանի նման
     Անցել Մասիսի կապուտակ փէշով,
     Յոգնած ոտքերս ցողել մշուշով,
     Իջել եմ նորից հովիտներդ հին...
    
     Անձրևից յետոյ
     Արտոյտներն այնտեղ խենթանում էին,
     Անձրևից յետոյ երկնքի միջով
     Եօթը միրհավ էին թռել երևի
     Եւ թողել էին իբրև ծիածան
     Հետքը թևերի...
    
     Անձրևից յետոյ այնտեղ եօթ երկինք,
     Եօթ ծիածան կար ու եօթ մանկութիւն...
    
     Հողի կոնքերին
     Դողում մայրութեան մի տաք ցանկութիւն,
     Հևում տարփանքով, փարւում էր խոփին:
    
     Օրը՝ բարութեան արցունքը կոպին,
     Ոսկէ սերմեր էր ակօսին յղում:
     Եւ խոփն այնպէս էր այնտեղ պսպղում,
     Ասես նրա մէջ աշխարհի խիղճը
     Ամենախոշոր իր աստղն էր վառել...
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Դու՝ արտ, դու արև,
     Դու՝ ծլարձակման կանաչ արշալոյս,
     Երկնքի դիմաց դողացող դու յոյս,
     Քրտինքով ցօղւած հասկի ճառագայթ,
     Իմաստութեան պէս խոնարհւած դու արտ,
     Դու՝ ամառային մեծ արևագալ,
     Դու՝ հնձի զնգոց, ոսկեղեն դու կալ...
     Վանքի խաւարում Տիրամօր առաջ
     Հասկերից հիւսւած ոկէցոլ դու խաչ
     Եւ արիւն հեղւած այդ յուսոյ խաչին...
    
     Ինձ ուշ ծնեցիր,
     Ու ես չտեսայ
     Քո Թլոր Դաւթի թուրը հրածին,
     Ինձ կտակեցիր
     Տխուր արիւնը փոքր Մհերի
     Նրա զօրաւոր անզօրութիւնը
     Քարանձաւային հառաչը նրա,
     Քարանձաւային այդ դառնութիւնը:
    
     Հայաստան աշխարհ
     Քո անձաւներում
     Առեղծւածային ոգիդ է ապրել,
     Որ հեզ էր իբրև աղօթք ու ներում
     Եւ ըմբոստ որպէս լոյսի առասպել:
    
     Քարի արցունքն է որպէս ջինջ կանթեղ,
     Նրանց կամարից կախւել հեծութեամբ
     Քո երազներն են բնակւել այնտեղ
     Իրենց սովահար ճգնակեցութեամբ:
     Քո մոլոր յոյսն է այնտեղ թափանցել,
     Խաչւել է քարի արտասուքներում
     Եւ այդպէս խաչւած, նորից համբարձւել
     Միտել է դէպի անյայտն ու հեռուն:
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Դու ինձ ծնեցիր
     Մեծ ու գերագոյն տառապանքիդ մէջ,
     Քո անկումի մէջ մեծ ու գերագոյն...
     Եւ գիշերները, երբ իմ արիւնը
     Այրող ծարաւից մխում է անքուն,
     Ինձ թւում է թէ բերդ եմ պաշարւած
     Ու որոնում եմ դէպի ջուր տանող
     Միակ գաղտնուղին,
     Չեմ գտնում սակայն...
     Ու մերթ թւում է,
     Թէ անապատի աւազի միջով
     Միայնակ քայլող որբ մանուկ եմ ես,
     Որ ձայն եմ տալիս
     Բայց չեմ ստանում ոչ մի արձագանք...
    
     Տնակ եմ աւեր, թոնիր եմ հանգած
     Եւ աւերակի ճեղքերից բխած
     Եղինջի կսկիծ,
     Հուրհրան աստղն է ծագում գիշերով
     Որ վրաս հսկի,
     Բայց արցունք դարձած՝ կաթում է վրաս...
     Ու մերթ թւում է,
     Բիւրեղ առ բիւրեղ փշրւած հրաշք,
     Վանք եմ փշրւած
     Ու մի բզկտւած, արնոտւած "Նարեկ"
     Ընկած գաւիթում:
    
     Քամին գալիս է,
     Իմ մագաղաթեայ հառաչը թերթում
     Եւ իմ հեծութեան մրրիկը առած,
     Տանում փռում է ամայի երկրի
     Որբ ու ամայի թախծութեան վրայ:
    
     Ու մերթ թւում է՝ աղբիւր եմ մաքուր,
     որի կոկորդում մեր վարդավառի
     ԾիԾաղը մնաց որպէս հեկեկոց...
    
     Կալ եմ ամայի, ջրաղաց եմ գոց
     Եւ գիւղի ճամփին
     Արծաթ թափթփող մենաւոր բարդի,
     Որ էլ ոչ մէկի ճամփան չի պահում...
    
     Բայց ինչպէ՞ս եղաւ,
     Որ ապրում եմ դեռ
     Ծիծեռնակների
     Ու արծիւների
     Ու աստւածների
     Կապոյտ աշխարհում...
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Ո´չ, հող չես դու լոկ, դու քար չես միայն,
     Դարեր ու դարեր գոյացել ես դու
     Մեր երազների տաք աճիւններից,
     Որոնցից անվերջ նոր երազների
     Հրաշքն է աճել,
     Դու գոյացել ես
     Մեր ըմբոստութեան շառաչիւններից,
     Որոնց արձանքն ահագնացել է
     Ու անվերջ շաչել...
     Դու գոյացել ես առեծւածներից,
     Մեռնող ու ծնւող մեր աստւածներից,
     Մեր համբերութեան քարէ բերդերից,
     Մեր սիրոյ մաքուր ծաղկաբերդերից,
     Լացող մամուռի արտասուքներից,
     Նահատակներիդ սուրբ մասունքներից,
     Օջախի բոցից, ծխանի ծխից,
     Քո ոգուց ելնող, այն մառախուղից,
     Որից աստղեր են ծնւում աշխարհում...
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Իմ կավ, իմ արիւն,
     Իմ հին տառապանք ու իմ պարտութիւն,
     Իմ լուսէ խոյանք, իմ հպարտութիւն,
     Իմ թաքուն գանգատ ու իմ գոհութիւն,
     Իմ բախտ, իմ հաւատ ու իմ գոյութիւն...
    
     Հայաստան աշխարհ,
     Դու խաչելութեան, ցաւի, թախծութեան
     Եւ հրաշալի ու մեծ յարութեան
     Անվերջանալի արարողութիւն...
    
     Հայաստան աշխարհ՝ Արա գեղեցիկ,
     Հայաստան աշխարհ՝ հրեղէն դու սիւն...
    
    

ԹՈՆԴՐԱԿԵՑԻՆԵՐ (ՀԱՏՎԱԾՆԵՐ)

ՄՈՒՆԵՏԻԿ
     Հե՜յ, հեռու կացեք,
     Ճանապարհ բացեք
     Գալիս են, գգալիս իշխան, վարդապետ,
     Գալիս են, գալիս, Աբուլ-Բարդի հետ.
     Ու բերում նեռին.
    
    
     ...Ծանր շղթաներն իր կուռ ձեռքերին,
     Մազերը խռիվ, շապիկն արնամած,
     Սմբատը ահա գգալիս է կամաց:
     Աչքերում շանթի ու պողպատի փայլ,
     Գալիս սիգաճեմ, գգալիս ծանրաքայլ,
     Գալիս է, գգալիս ու թվում է թե,
     Երբ ձեռքը շարժի՝ շղթան պողպատե
     Փշրվի պիտի, հոդ առ հոդ թափվի
     Կուռ թեւերն ի վար:
     Գալիս է... կանայք կանգնած շարվեշար,
     Նայում են, խոսում, շշուկ-հոգոցով.
     - Ինչ պարթեվ հասակ...
     - Ինչ աչքեր են ծով...
     - Տեսնես քանիսի՞ն սիրու տեր արել,
     Քանի՜ քանիսի սրտիկն է վառել...
     - Ինչպես անուշիկ հայրենն է ասում,
     Ախ, երնեկ նրան, ով այս դյուցազուն
     Քաջի հետ երթա, կամուրջն անցանի,
     Հետո ջուրը գա, կամուրջն այդ տանի:
    
    
     Կանգնում է Սմբատն... իսկ շուրջը նրա
     Վանականերն են վխտում հեվիհեվ,
     Կանգնում է... հայացքն ամբոխի վրա
     Ճախրում է մի պահ, հետո սրաթեվ
     Սլանում դեպի Թոնդրակա սարի
     Ժայռերը բարձրիկ:
     Ո՞ւր են իր քաջերն...
     Իսկ եպիսկոպոսն՝ այր մի լայնալանջ,
     Անշուշտ չգիտեն,
     Թե ոչ, կիջնեին, հանց շանթ ու արծիվ:
    
    
     Կրծքին ակնակուռ, ոսկեցոլ մի խաչ
     Ու ոկեփոշով օծված միրուք մի
     Խիտ ու փառահեղ,
     Այսպես բարբառեց ձայնով իր ահեղ:
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Իշխանաց մերոց՝ լույս ու բարություն,
     Ազատաց՝ կորով ու քաջարություն,
     Վանքերին մեր սուրբ՝ կուռ հաստատություն
     Եվ ռամիկներին երկնային երկյուղ
     Ու խոնարհություն:
    
    
     ԾԱՂՐԱԾՈՒ
     Ցնծա դու, ռամիկ, չարադատ անձիդ
     Օրհնանք մի հասավ խիստ երանելի,
     Ի՞նչ կա երկյուղից ավելի քաղցրիկ,
     Խոնարհությունից անուշ ավելի:
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Լռիր, խեղկատակ... Իսկ դու, ժողովուրդ,
     Նայիր ոճրամուխ այս արարածին,
     Նա իր մոլության կրքով անհագուրդ,
     Ախտակտությամբ իր դժոխածին,
     Իր խավարասեր վարդապետությամբ,
     Անուսումնական իր տգիտությամբ
     Իր ոճրաշավիղ դիվահարությամբ,
     Իր խավարտչին ու նենգ չարությամգ
     Կամեր քո հոգին հավատից հանել
     Ու տաճարն Աստծո հիմից սասանել:
     Սակայն մծղնե գործերն այդ չարի
     Անպատշաճ է խիստ պատմել մեկ առ մեկ,
     Զի աղտեղի են ու նենգ են կարի:
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Ով եպիսկոպոս, երկնչում ես դու
     Ասել այս մարդկանց,
     Թե ես, իրապես ինչ եմ քարոզում,
     Դու, որ կիտել ես ծով ոսկի ու գանձ
     Եվ ոսկով անգամ միրուքդ ես օծում,
     Ասա, ուսկի՞ց են այդ գանձերը քեզ...
     Չե՞ս ուզում ասել... Դե, ներիր այնժամ,
     Եթե տհաճո խոսքերն իմ լսես,
     Ադամանդներն այդ, որ կայծակում են
     Քո կրծքի խաչին,
     Ռամկի քրտինքի ծովից են հանված,
     Ալ սուտակները, որ ճառագում են
     Քո այդ "սուրբ" աջին,
     Արյամբ են այդպես վառ ծիածանված,
     Դրանք մեր արյան շիթերն են անգին...
     Բանիր չարաչար՝
     Տասնորդը վանքին...
     Մկրտիր
     Դրամ անիծյալ վանքին.
     Հաղորդվիր՝
     Դրամ տուր, դարձյալ վանքին,
     Զոհը իր հերթին
     Ու պտղին իրեն,
     Եվ ո՞վ է կարգել այդ կարգն անօրեն...
    
    
     ՁԱՅՆԵՐ
     - Ճշմարիտ է նա...
     - Ճշմարիտ է նա...
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Նա մոգ է, նա շուն, վայրի մի գազան,
     Նա մարմնավորյալ ոգին է չարի
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Առավել լավ է բնությունը շան,
     Քան բնությունը հիմար ոչխարի,
     Մեզ պետք չեն վանքեր,
     Պետք չե վանական,
     Աշխարհն է մարդու, վանքն անապական,
     Միթե տերն ինքը մեզ չի մկրտում
     Իր Աստվածային շնչով անարատ,
     Մի՞թե ամեն օր մենք չենք հաղորդվում
     Աստծո սիրով ու լույսով առատ,
     Մի՞թե կյանքը մեր,
     Տառապանքը մեր
     Մի սրբանվեր զոհ չե Աստծուն...
     Էլ ինչո՞ւ են պետք վանքերն այդ փծուն,
     Թող ազատ հոգին որտեղ կամենա,
     Այնտեղ աղոթի,
     Մի´ դնեք կապանք մեր հոգու վրա,
     Մեր ձեռն ու ոտի,
     Աստված ազատ է ստեղծել մարդուն,
     Էլ ինչո՞ւ իշխան եվ ինչո՞ւ ռամիկ,
     Նա բաշխել է մեզ լույսն իր զվարթուն,
     Այս հողն, այս ջուրը, ամենայն բարիք,
     Բայց խլել եք դուք աշխարհն այս պայծառ
     Եվ խաբում եք մեզ կյանքով հանդերձյալ:
     Ո´չ կյանքն այստեղ է, այս արեվի տակ,
     Եվ մահից հետո չկա այլ մի կյանք:
     Դուք մեզ երկիրն այս տվեք կենարար,
     Ու թող ձեզ լինի դրախտ ու եդեմ...
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Օ, հանդգնում է նա երկնքի դեմ,
     Հասու չի լինում նա մտոք իր կույր,
     Որ երկնքից են բարիքներ արար,
     Երկինքն է ղրկում մեզ լույսն իր մաքուր,
     Անձրեվն իր առատ, Ցողը կենարար:
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Ո´չ, ամպն իր անձրեվն առնում է ծովից,
     Երկրի սրտից են բխում գետ ու ծով,
     Թե ակունքներն այդ չքանան հողից,
     Ուսկի՞ց կը լինի եվ անձրեվ, եվ ցող:
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Իսկ թե երկինքը բարկ արեվ անի,
     Եվ խորշակ անի, եվ անի երաշտ,
     Հողը դժոխքի պիտի նմանի,
     Սեվանան պիտի արտ, արոտ ու դաշտ:
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Եթե երկինքը բարկ արեվ անի,
     Ամպերն անձրեվելն իրենց մոռանան,
     ետինն անդունդից հեղեղ կը հանի,
     Որ ջրվեն ծաղկունքն ու պայծառանան:
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Իսկ եթե երկինքը գոռա ահառիկ
     Եվ կարկուտ անի, եվ անի կայծակ,
     Մոխրանան պիտի եվ հասկ, եվ ծաղիկ,
     Ամլանա պիտի հողը ծագեծագ:
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Բայց երկիրն ունի անդունդներ անհուն
     Կուլ կտա իսկույն հեղեղ ու կարկուտ,
     Ու ժայռեր ունի նա շանթակայուն,
     Կը փշրի երկնի կայծակներն անգութ:
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Ո´չ, երկինքն է վեհ զի Տերն Արարիչ
     Բազմել է այնտեղ ամպե իր գահին
     Եվ արդարությունն ու լույսն է իր ջինջ
     Սփռոյմ երկնքից արար աշխարհին...
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Ով եպիսկոպող, գիտե՞ս դու սակայն,
     Որ երբ օրը գա այն դատաստանի
     Երբ փողը հնչի աբրիելական,
     Աստված երկնքից իջնի պիտի վար,
     Որ այստեղ արդար իր դատը անի:
    
    
     ՁԱՅՆԵՐ
     - Հաղթեց...
     - Հա՜յ, հաղթեց...
     - Հաղթեց Սմբատը եպիսկոպոսին...
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Այո, նա այստեղ իր դատը կանի,
     Նա գերեզմանից քեզ դուրս կը հանի,
     Քեզ, որ ոսկի ես միրուքիդ ցանում,
     Հագնում ես մետաքս ու հագնում բեհեզ,
     Մինչդեռ ռամիկը շինարար ու հեզ,
     Որ հողն է վարում ու հաց սերմանում,
     Իր դատած հացին կարոտ է մնում...
     Նա գերեզմանից քեզ դուրս կը հանի,
     Կը հանի ամեն տեր ու իշխանի
     Եվ ձեր ծովական մեղքերի համար
     Իր Աստվածային սուրբ դատը կանի:
     Նա կը խափանի չարը անողորմ,
     Նա կը հաստատի վսեմն ու բարին,
     Եվ արդարության անարատ ցողով,
     Եվ ազատության ոսկեղեն շողով
     Առավոտ կիջնի Հայոց աշպարհին...
    
    
     ՁԱՅՆԵՐ
     - Հաղթեց Սմբատը եպիսկոօպոսին...
     - Հաղթեց, Հա՜յ, հաղթեց եպիսկոպոսին:
    
    
     ԵՊԻՍԿՈՊՈԱ
     Գործերիդ համար չարանենգ ու սին
     Անիծում եմ ես կռապաշտ մոգիդ,
     Անիծում եմ ես մարմինդ ու հոգիդ,
     Անիծում եմ քեզ անշիջում հրով,
     Տարտարոսական թանձր խավարով,
     Կուպրի լճերով, հրեղեն գետով,
     Հրեշտակների անվրեպ նետով...
    
    
     ՔՈՒՆՁԻԿ
     Նաեվ որդերով, թունոտ իժերով,
     Տառապանքների անանց գիշերով...
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Քունձիկ աբեղա, օ, այստե՞ղ ես դու,
     Եվ կերպ ե՞ս առել անարատ մարդու...
     Միթե՞, ամիրա´, դու չես նկատում,
     Որ բորի թույն է այս մարդուց կաթում,
     Որ վարակ է նա... հետ տարեք ապա
     Վեղարը նրա այդ օձիկապա
     Եվ վեղարի տակ կտեսնեք նրա
     Թույնը մահահոտ:
    
    
     ՁԱՅՆԵՐ
     - Բորոտ է իրավ...
     - Բորոտ է, բորոտ...
    
    
     ԱԲՈՒԼ-ԲԱՐԴ
     Եվ դու ահավոր այդ վարակն առած,
     Ի՞նձ ես մոտեցել ով, չար արարած...
     Դահիճներ, տարեք, գլխատեք դրան:
    
    
     Ոռնոցով զարհուր ու լալահառաջ
     Տարածվեց Քունձիկն Արաբի առաջ:
    
    
     ՔՈՒՆՁԻԿ
     Օ, ողորմա ինձ,
     Փրկիչդ վերին,
     Հիշիր ամիրա,
     Ես եմ քո ձեռքը մատնել այս նեռին,
     Հիշիր, ինչպես եմ ես քեզ ծառայել...
     Եվ ա՞յս էր վարձս...
    
    
     ԱԲՈՒԼ-ԲԱՐԴ
     Ես վարձ եմ տալիս մատնիչին վայել:
    
    
     ԾԱՂՐԱԾՈՒ
     Հրաշք եղավ,
     Հրաշք եղավ,
     Շունը, իրավ, շան միս կերավ:
    
    
     Բայց խլացնելով աղաղակ ու կանչ,
     Նժույգ մի մեխվեց ամբոխի մեջ ծով,
     Իջավ նժույգից կին մի հիասքանչ,
     Դեպի ամիրան քայլեց սիգալով:
     Ու շշուկ անցավ.
     - Իշխանուհին է...
     Փառանձեմն է դա...
    
    
     ԻՇԽԱՆՈՒՀԻ
     Ողջույն, սուրբ հայրեր, ողջույն, ամիրա,
     Ի՞նչ, հավաքվել ու դատո՞ւմ եք արդեն,
     Չգիտե՞ք, սակայն, որ իմ ճորտն է նա,
     Ու կարգ է, որ ես իմ ճորտին դատեմ:
     Ուստի ազատիր թեվերը նրա,
     Եվ իմ ճորտ ռամկին ինձ տուր, ամիրա:
    
    
     ԱԲՈՒԼ-ԲԱՐԴ
     Հազիվ եմ նրան ձեռք ձգել, տիկին,
     Եվ դու ուզոմ ես՝ բաց թողնեմ կրկին...
     Հա, հա՜, հա՜, հա՜ հա...
    
    
     ՍՄԲԱՏ
     Բայց դու իզուր ես ժամանել տիկին,
     Ես չեմ ցանկանում ճորտի անունով
     Փրկել իմ հոգին...
     Ես ճորտ չեմ, օ, ոչ:
     Ես ազատությունն ինքն եմ մարմնացած,
     Ազատությունը՝ շղթայի զարկված,
     Ազատությունը՝ որ մեռնում է միշտ
     Մեռնում է նորից հարություն առնում,
     Հառնում, տառապում, ոգորում ըմբոստ
     Ու նորից մեռնում:
     Ու ես կը մեռնեմ, կը մեռնեմ խաղաղ.
     Զի սերմանել եմ իմ սերմը արդեն,
     Որոնք մայր հողում մի օր կը պայթեն,
     Ու վեր կընձյուղեն
     Ու կելնեն ի լույս,
     Ցորյանի հատը կը լինի մասուր, ,
     Ու գարին՝ ընկույզ...
     Չի լինի իշխան,
     Ու չի լինի ճորտ,
     Մարդը կը դառնա արդար ու բարի,
     Եվ ազատություն կը լինի այնժամ,
     Ի մեջն աշխարհի:
    
    
     ՁԱՅՆԵՐ
     - Նա սուրբ է, նա սուրբ...
     - Աարդար մարգարե...
     - Քրիստոսն է մեր...
     - Մեր լույսը բարի...
    
    
    
    

Սիրտը

Ժայռեր, կարծրացած հողմ ու շանթի տակ,
     Ժայռեր ամեհի, բիրտ ու քարեղեն,
     ՈՒ ժայռերի մեջ մի քնքուշ լճակ,
     Երազից պոկված մի կապույտ ծվեն:
    
     Մինչ խորհում են լուռ ժայռերը մթին
     ՈՒ մտաբերում սև հողմեր ու ամպ,
     Արևն է խաղում լճի կապույտին,
     ՈՒ ջուրն է ծփում մաքուր քնքշությամբ:
    
     Իմ հայոց երկիր, իմ հայոց աշխարհ,
     Շանթերի զարկից քարեղեն ու կուռ,
     Ինչպե՞ս ես պահել դարերում խավար
     Քո սիրտը այսքան քնքուշ ու մաքուր:

    
    

Հայ ժողովրդին

Ես սիրում եմ քեզ, իմ հայ ժողովուրդ,
     Քե՛զ, որ լեռներում այս բարձրիկ ու լուրթ
     Ապրել ես դարեր, դարեր մաքառել
     ՈՒ քո օջախը միշտ վառ ես պահել:
     Քե՛զ, որ կերտող ես դարերում եղել,
     Քարեր ես ձևել, ժայռեր ես պեղել,
     ՈՒ հաց ես քամել քար ու ավազից
     ՈՒ ոսկե գինի, քո ոսկե վազից,
     Որ հորինել ես Դավիթ Սասունցին
     ՈՒ փոթորկել ես նրա հրաշք ձին...
     Քե՛զ, որ գուսան ես դարերում եղել
     Սիրո անաղարտ երգն ես հեղեղել
     ՈՒ քո դաստակով, քո կոթողներով,
     Քո մատյաններով, սիրո տողերով,
     Գողթան երգերով, խորունկ վերքերով,
     Ընդվզումներով, հույսերով անշեջ
     Անմահ մնացել հազար մահի մեջ:
     Ես սիրում եմ քեզ, իմ հայ ժողովուրդ,
     Քե՛զ, որ լեռներից այս բարձրիկ ու լուրթ
     Տեսար հյուսիսի ցոլանքը պայծառ
     ՈՒ նրա ազնիվ զինվորը դարձար
     Եվ այս մեծ դարի հողմերում վրդով
     Քո Շահումյանի լուսավոր սրտով
     Կռվեցիր հանուն սուրբ ճշմարտության
     Եվ ազատության և եղբայրության...
     Ես սիրում եմ քեզ, որ թեև մի բուռ,
     Բայց արդարության դիրքերի մեջ բյուր
     Փորձության պահին, երբ հարկ է եղել,
     Քո ազնիվ սրտի արյունն ես հեղել...
     Քե՛զ, որ փոխել ես ջրերը լույսի,
     Խոպանը՝ այգու, շոգը՝ ողկույզի,
     Որ քո ոստանում, քո Երևանում
     Ապառաժ քարից հրաշք ես հանում,
     Նոր ձև ես տալիս քո հին մարմարին,
     Կյանքիդ գարունը քանդակում քարին
     ՈՒ քո վաստակով, քո կոթողներով,
     Քո մատյաններով, սիրո տողերով,
     Քո նոր լույսերով, քո բերք ու բարով,
     Դարեր երազած այս ոսկեդարով
     Կանգնել ես հպարտ լեռների մեջ լուրթ,
     Ես սիրում եմ քեզ, իմ հայ ժողովուրդ:
    
    
    

Մի փոշոտ, փափուկ ճամփա

Մի փոշոտ, փափուկ ճամփա,
     Փշատի սադափ ծառեր,
     Մի կապո՜ւյտ, կապո՜ւյտ երկինք
     ՈՒ արև, արև, արև...
    
     Կատարին՝ լույսից շիկնած
     Ամպի մի փոքրիկ ծվեն,
     Արարատ լերն է կանգնած՝
     Մի հրաշք աննյութեղեն:
    
     Հայրենի քնքուշ մի հով
     Անցնելով բարդուց բարդի,
     Գնում ու փարվում է լու ռ
     Լանջերին Արարատի:
    
     Մի փոշոտ, փափուկ ճամփա,
     Փշատի սադափ ծառեր,
     Մի կապույտ, կապույտ երկինք
     ՈՒ արև, արև, արև...
    
     Հայրենի այդ հովի հետ
     Անցնելով բարդուց բարդի,
     ՈՒզում ես գնա՜լ, գնա՜լ
     ՈՒ փարվել Արարատին:
    
    
    

ՏԱՔ ՁՅՈՒՆԸ

Այսօր իջնում է առաջին ձյունը...
     Եվ տաք է ձյունն այդ, ախ, այնքան է տաք,
     Որ ինձ թվում է, թե ձյուն չէ բնավ,
     Որ դա ամպերի կարոտն է մաքուր,
     Եվ որ ամպերը թեթեւանում են իրենց կարոտից:
    
     Ինչ-որ անանուն ծաղկի բուրմունք եմ առնում ես օդից...
     Բայց ոչ, երևի դա բուրմունքը չէ անանուն ծաղկի,
     Դա՝ աղջիկների այտերի վրա
     Շիկնանքից հալչող ձյան փաթիլներն են երևի բուրում:
     Իսկ դու, սիրելիս,
     Դու, որ ինձ համար
     Ամենքից լավ ես շիկնում աշխարհում,
     Հետս չես, չկաս ու չես էլ գալու:
     Մայթերին կախված մշուշը դալուկ
     Ձյունի օրորվող փաթիլների հետ
     Իմ բաց ճակատն է քնքշորեն շոյում...
     Բայց ինձ, սիրելիս, քո տաք ձեռքն էր պետք:
     Նայիր, այս մայթին դեռևս չկա ոչ մի ոտնահետք,
     Իսկ ես կուզեի,
     Որ իմ այս մոլոր հետքերի կողքին
     Ոտնահետքերդ տպվեին մանրիկ...
     Իսկ ես կուզեի,
     Որ այս ձյունը տաք
     Օրհնության նման ու բարության պես
     Իջներ երկուսիս ուսերի վրա և հասակն ի վար,
     Քանզի իր մաքուր ու տաք քնքշանքով
     Այս ձյունը շատ է մեր սիրուն վայել:
     Կուզեի հիմա քո աչքերի մեջ ես անվերջ նայել
     Ու քեզ շշնջալ տողերն այն երգի,
     Որ դեռ չեմ գրել,
     Բայց որոնք արդեն
     Վերուվարում են երակներիս մեջ
     Եվ ինձ շշնջում.
     -Սե՜րը...նման է նա ճշմարտության,
     Կես ճշմարտությունն ինչի՞ է նման,
     Ինչի՞ է նման կես սերն աշխարհում...
     Այսօր է միայն, որ քեզ չեմ տեսել,
     Եվ կապույտ բոցով կարոտս է այրվում:
     Այօր է միայն,
     Որ քո ձեռքի հետ
     Չեմ կիսել քնքշանքն իմ այրվող ափի
     Ու մոլորվել եմ, չգիտեմ արդեն,
     Թե որտեղով է անց կենում, իրավ,
     Սահմանագիծը բախտավորության ու տառապանքի:
     Ու եթե հանկարծ գայիր դու, անգին,
     Եթե պատահմամբ ելնեիր իմ դեմ,
     Ելնեիր ձյունոտ,
     Ցողոտ,
     Ծիծաղկոտ,
     Հավատա, հոգիս,
     Որ եթե անգամ ես լուռ մնայի,
     Չշշնջայի տողերն այն երգի, որ դեռ չեմ գրել,
     Դու կլսեիր շշուկը նրանց.
     -Սե՜րը... նման է նա ճշմարտության,
     Կես ճշմարտություն չի լինում կյանքում,
     Չի լինում կես սեր...
     Ու եթե սերը կիսվում է հաճախ,
     Ապա կիսվում է
     Լոկ երջանկության ու տառապանքի,
     Իսկ տառապանքն այդ (քա՜ղցր տառապանք),
     Հավատա, որ նույն երջանկությունն է:
     Այսօր իջնում է առաջին ձյունը...
    
    
    
    

ՄԵՆԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

Ցավն իմ տաք է դեռ, ու գիտեմ,
     Որ կսկիծն այրող հետո պիտի գա...
     Ես դուրս եմ գալիս,
     Աշխարհի բոլոր ճանապարհները փռված են իմ դեմ,
     Լոկ քեզ մոտ գալու ճանապարհ չկա:
     Ցավն իմ տաք է դեռ,
     ՈՒ ես ափիս մեջ
     Կարողանում եմ դեռ սեղմած պահել
     Իմ ճեղքված սրտի երկու կեսերը:
     ...Ո՛չ, դու չիմացար, թե իմ բախտի մեջ
     Ինչ էր քո սերը,
     Չիմացար, հոգիս, որ քո հայտնության հրաշքից հետո,
     Ես հաճախ էի բռնում ինքս ինձ
     Քարը,
     Կանաչը,
     Հողը շոյելիս,
     Փողոցով անցնող զույգերի առաջ
     Իմ գորովանքի քողը փռելիս,
     Աստղի դեմ,
     Ծաղկի,
     Տիեզերքի դեմ
     Հիացմունքի մեջ անզոր լռելիս:
     ...իշերներն ի լույս,
     Դու և երազս քույրերի նման
     Ձեր գլուխները նույն բարձին դրած,
     Նույն բարձին փռած վարսերը ձեր բոց,
     Զրուցում էիք կիսաքնի մեջ
     ՈՒ երջանկության առասպելներից պատմում մեկմեկու...
     Եվ լուսաբացին,
     Երբ զարթնում էի ու ելնում փողոց,
     Ձեր զրույցն էր դեռ իմ ականջներում,
     Ու ժպտում էի ես մռայլ մարդկանց,
     Ու ժպտում էի մառախուղի մեջ կորած արևին:
     Իսկ երբ այս հորդուն, վարար մայթերով
     Ես քայլում էի քեզ հետ, սիրելիս,
     Ինձ թվոմ էր, թե քայլում է ինձ հետ
     Հպարտությունս և ինքնությունս,
     Թե ինչ-որ դաժան հողմերից խլված
     Միակ քնքշանքն է իմ կողքին քայլում:
     Եվ հիմա չկաս.
     Քայլում եմ մենակ,
     Ինքս իմ ձեռքով սիրտս եմ փայփայում,
     Շոյում եմ նրան որպես որբ մանկան
     Ու որպես հավքի, որ վիրավոր է:
     Քայլում եմ մենակ:
     Իրիկնամուտը արևավոր է,
     Լեռներն են վառվում,
     Ասես լեռներում տոն է կիրակի,
     Հեթանոսական ինչ-որ մի հանդես:
     Ի՞նչ անեմ, ասա,
     Չբռնե՞մ արդյոք այս դժվար ճամփան
     Ու գնամ, գնամ, գնամ լեռն ի վեր
     Եվ սիրտս պահեմ լեռնալանջերի
     Մրրիկների դեմ...
     Սակայն մի անգամ
     (Խենթ պատանության օրերին էր դա)
     Փորձել եմ, գիտեմ,
     իտեմ, բաժանման մրրիկների տակ
     Լոկ թույլ ու առկայծ կրակն է մարում,
     Եվ սաստկանում է զորեղն ավելի:
     Բայց ճամփաները շատ են աշխարհում,
     Կայարաններն են աղմկում անվերջ,
     Եւ քաղաքներն են շառաչում ահեղ
     Աղմուկով դարի,
     Չգնա՞մ արդյոք,
     Որ այդ մետաղե աղմուկների մեջ
     Սրտիս հետ խոսող
     Այս այրող, այս տաք շշուկը մարի:
     Արցո՞ւնքը...
     Հիմա այնպես լավ գիտեմ,
     Որ նրա փոքրիկ ու ջինջ կաթիլը
     Ծովի համն ունի
     Եվ խորհուրդն ունի փոթորկված ծովի:
     Սակայն, սիրելիս,
     ...
     Ես քեզ երբեէ էլ չեմ վրդովի:
     Ինքս իմ ձեռքով սիրտս կփայեմ,
     Կշոյեմ նրան որպես որբ մանկան
     Եվ որպես հավքի, որ վիրավոր է:
    
    
    

ԿԱՆՉ

Ու ես ասում եմ._ կանգնիր, առավո´տ
     Ես էլ եմ գալիս,
     Այնպես է թվում, թե հեռու հեռվից
     Ինձ ձայն են տալիս:
     Ու ես չգիտեմ, դա անլսելի
     Զնգյո՞ւն է քարի
     Շշո՞ւկը հողի, թե՞ սոսափյունը
     Սոսյաց անտառի:
     Ու ես չգիտեմ, անդունդում կորած
     Գե՞տն է տվայտող,
     թե՞ հին խաչքարից ինձ ձայն է տալիս
     Մամռոտած մի տող:
     Լռությո՞ւնն է դա ճգնակեցությամբ
     Ապրող անձավի,
     թե´ կաթիլ-կաթիլ մորմոքն է քամվում
     Հնամյա ցավի:
     Գուցե լեռներում վարգում է մի որբ,
     Տխուր հովատակ
     Եվ կապույտի մեջ փշրվում է խուլ
     Վրնջոցը տաք:
     Կամ գուցե, գուցե դա դարեր առաջ
     Ինձանից զատված
     Իմ իսկ ղողանջն է, որ ետ է դառնում
     Մաքուր ու զտված:
     Այդ կանչերի մեջ մի կորած, հեռու
     Աշխարհ է լալիս:
     Ու ես ասում եմ._ կանգնիր, արավո´տ,
     Ես էլ եմ գալիս:
    
    
    

Ես չգիտեմ, ի՞նչ ես շահում

Ես չգիտեմ, ի՞նչ ես շահում
     Քո քմահաճ խաղից,
     Բայց ես՝ մի ողջ պատանություն
     Ու մի մաքուր թախիծ:
     Գուցե հրճվում ես դու թաքուն,
     Որ հանգիստս տարար,
     Իսկ ես աչքերս եմ լուռ փակում
     Ու իմն է լույսն արար:
     Գուցե շոյում է քեզ սրտիս
     Շփոթմունքը վրդով,
     Իսկ ես հարուստ եմ սիրելիս,
     Իմ շփոթված սրտով:
     Գուցե դու չար սատանությամբ
     ծիցաղում ես, խաբում,
     Իսկ ես գտած պատանության
     Երկինքներն եմ չափում:
     Բայց սիրելիս, ինչ էլ լինի,
     Եթե խաբես անգամ,
     Շնորհակալ եմ քեզանից
     Հարյուր, հազար անգամ:
    
    
    

Դու խուժեցիր իմ բախտի մեջ

Դու խուժեցիր իմ բախտի մեջ
     Իբրև մի տոթ հարավ,
     Տվիր լույսի շնորհը մեծ,
     Բայց և մի խոր ծարավ:
     Մերթ կանչելով՝ խուսափեցիր,
     Խուսափելով՝ եկար,
     Մերթ հով եղար, սոսափեցիր,
     Ու մերթ՝ մրրիկ մի չար:
     Մերթ ապառաժ դարձար ու վեմ
     Ու մերթ՝ փխրուն մի սիրտ:
     Մերթ մթնեցիր, որ մոլորվեմ,
     Մերթ տո´նն արիր լույսիդ:
     Իմ կարոտի ու ապասման
     Գիշերներին ի վարձ
     Դու ինձ թողիր անպատասխան
     Ու անմեկին մի հարց:
     Անզոր եղա ես քո անափ
     Լույսն ու մութը դատել,
     Անզոր եղա քեզ հասկանալ,
     Անզոր եղա ատել...
    
    
    

ՍՐՏԻՍ ԶԱՐԿԵՐԸ և ԺՊԻՏԸ ՔՈ...

Գլուխդ կրծքիս շնչում ես դու մեղմ,
     ՈՒ ես չգիտեմ,
     Ննջում ե՞ս արդեն
     Թե խոնջ քնքշուտյամբ կոպերդ փակած,
     Սրտիս զարկերն ես լսում դու լռին.
     Իսկ ի՞նչ են ասում զարկերն իմ սրտի...
     Ասում են:
     -Հոգիս, ես սիրում եմ քեզ, -
     Ասում են սակայն զգում են նայև,
     Որ այդ խոսքերով չեն ասում վոչինչ...
     Լռում են մի պահ, նոր խոսք վորոնում
     Եվ չգտնելով, կրկնում են նորից.
     --Ես սիրում եմ քեզ...
     ՈՒ դա երևի
     Եվ ամենահին,
     Եվ ամենանոր,
     Եվ ամենալավ երգն ե աշխարհի.
     Իսկ ի՞նչ է ասում ժպիտը քո լուռ...
     Ասում է:
     -Սակայն այս խոսքերը դու
     Շատ շատերին ես ասել, սիրելիս...
     Զարկերն իմ սրտի ասում են:
     -Այո.
     Ես շատերին եմ այդ խոսքերն ասել,
     Բայց այդ խոսքերով
     Եքո հասցեն եմ փնտրել երևի
     ՈՒ գտել եմ, տե՛ս:
     Բայց թարթիչներիդ կապույտ շուքի տակ
     Ծվարած ժպիտն անմեկին է շատ,
     ՈՒ չեմ հասկանում -
     Զարկերը սրտիդ կրկնում են արդյո՞ք
     Այն ամենահին,
     Այն ամենանոր,
     Այն ամենալավ յերգը աշխարի:
     -Խենթ, թե չեն կրկնում, ի՞նչու են հապա
     Մազերս այսպես քո կրծքին թափված
     Մազերս,
     Նայիր,
     Երեկ հինա եմ մազերիս դրել,
     Որ երբ արցակեմ քո կրծքի վրա,
     Նրանք հին ոսկու փայլակումը տան
     ՈՒ բուրեն կրծքիդ հին գինու բույրով.
     Եթե չեն կրկնում,
     Ինչու եմ հապա ես գեղեցկանում,
     Երբ մոտդ եմ գալիս...
     -Թե իրավ է դա,
     Որտե՞ղից հապա այն չարությունը,
     Որ խառնում ես դու քնքշությանը քո...
     Ինչու է հաջախ
     Մեր հանդիպումի հույսն - անհուսալի,
     Մեր մոտիկությունն - անմերձենալի,
     Պարզությունը քո - արեղծվածային,
     Քնքշանքդ - դաժան,
     Նազանքդ - խոցող,
     Եվ կրակը քո ի՞նչու է հաճախ
     Ողջակիզումի խարույկի նման:
     -Ես կին եմ, իմ խենթ...
     ՈՒ թեկուզ հիմա
     Մազերիս ոսկին թապել եմ կրծքիդ,
     ԵՎ կիսաբաց է իմ կուրծքը քո դեմ,
     Չխաբվես սակայն...
     Ես դեռ շատ անգամ քեզ կշնորհեմ
     Մեր հանդիպումի հույսն անհուսալի,
     Մեր մոտիկությունն անմերձենալի,
     Քնքշանքն իմ դաժան,
     Նազանքն իմ խոցող...
     Գարուն կլինի, կանցնեմ փողոցով
     Գերևարելով հայացք ու հիացք
     Եվ շնորհելով քեզ շանթը խանդի...
     Գարուն կլինի,
     Ես հեռվից հեռու կձայնեմ քեզ լուռ
     Եվ կխուսափեմ...
     Գարուն կլինի,
     Գեղեցկանալով ես մոտդ կգամ
     Եվ կհեռանամ
     Առավել փխրուն ու գեղեցկացած:
     Ես կին եմ, իմ խենթ,
     Եվ ամենահին,
     Եվ ամենանոր,
     Եվ ամենալավ երգը աշխարհի
     Այդ ես եմ հյուսել
     Եվ այդպես հյուսել:
     -Գիտեմ, սիրելիս,
     Գիտեմ և քեզ եմ ես փառաբանում:
     Փառաբանում եմ
     Մազերիդ ոսկին - իմ կրծքին թապված,
     Փառաբանում եմ կուրծքդ կիսաբաց
     Եվ թարթիչներիդ կապույտ շուքի տակ
     Ծվարած ջպիտն այդ անմեկնելի,
     Որ մեղավոր է ու թովիչ սակայն...
     Փառաբանում եմ
     Մեր հանդիպումի հույսն անհուսալի,
     Մեր մոտիկությունն անմերձենալի,
     Գեղեցկացումը քո գարնանային,
     Քո հեռացումը,
     Քո վերադարձը
     Եվ անգամ ահեղ
     Խանդի սև շանթն եմ ես փառաբանում...
     ... Ողջ գիշեր այսպես զրույց են անում
     Սրտիս զարկերը և ժպիտը քո...
     1963
    
    
    

ԽՈՍՔ ՆՈՐ ՏԱՐՈՒՆ

Ես ինչ եմ ուզում որ բերես դու ինձ...?
     Ոչինչ... Ախ, միայն ոչինչ չտանես,
     Միայն չխլես,
     ՈՒ քո անզիջում հողմերին չտաս
     Այս սերը-
     Իր մեջ առաջին սիրո
     Կապույտն ունեցող
     ՈՒ լույսն ունեցող
     Այս սերը,
     Նրա հրաշքն անքնին
     Եվ անգամ նրա տառապանքն անքուն.
     Չտանես,
     Քո խենթ հողմերին չտաս,
     ՈՒ ես ամեն ինչ կունենամ կյանքում.
     1965
    
    

Չեմ հիշում հիմա, թե անունն ի՞նչ էր

Չեմ հիշում հիմա, թե անունն ի՞նչ էր...
     Հայացքը տխուր, տխուր ու ջինջ էր:
     Մորթը սևուկ էր ու չալ էր պոչը,
     Աստղերի հետ էր նրա հաչոցը:
     Նրա ոռնոցը լուսնի դեմքին էր,
     Ու նրա տեղը մեր տան շեմքին էր:
     Հետո ամեն ինչ մեգ-մշուշում է,
     Եվ մշուշի մեջ ոռնում է շունը:
     Նա մեր գնալու հոտը առել էր,
     Ցավից կուչ եկել ու տառապել էր:
     Տխուր էր այնպես ու սրտադող էր,
     Ոռնում էր անվերջ, փորում էր հողը:
     Եվ շան մասին էր իմ տատի հարցը.
     -Ի՞նչ պիտի լինի խեղճ արարածը:
     Հետո ամեն ինչ մեգ-մշուշում է,
     Ու մշուշի մեջ ոռնում է շունը:
     Մեր բեռը կապած ու ձին բարձած էր,
     Մեր դռան առաջ արցունք ու լաց էր:
     Շունը կլանչում, շեմքը թողնում էր,
     Փաթաթավում տատիս, տխուր ոռնում էր:
     Մերթ վազում դեպի մեր քարավանը,
     Մերթ ետ էր դառնում, պառկում դռանը:
     Հարցում էր անում, ասես, մեր շունը.
     Թե թողնի՞ արդյոք այգին ու տունը,
     Ծանոթ աստղերը, ծանոթ լուսինը,
     Որ ամեն գիշեր մեր տան ուսին էր:
     Հետո ամեն ինչ մեգ-մշուշում է,
     Ու մշուշի մեջ ոռնում է շունը:
     Տխուր զնգում է ձիու զանգակը,
     Մեր ճամփան հեռու երկնքի տակ էր:
     Ու քանի անգամ, ախ, քանի-քանի,
     Նա եկավ հետքով մեր քարավանի:
     Հևիհև էր նա, լեզուն հանած էր,
     Խոնավ աչքերում խոնավ մի հարց էր:
     Փաթաթվում էր ինձ, լիզում էր ձեռքս,
     Կիսում էր հացս, կիսում էր վերքս:
     Ոռնում, վայում էր նա գիշերն ամբողջ
     Ու ետ սլանում իր եկած ճամփով:
     Հետո ամեն ինչ մեգ-մշուշում է,
     Ու մշուշի մեջ ոռնում է շունը:
     Կլանչում էր նա, վազում հևիհև
     Մեր քարավանի ու մեր տան միջև...
    
    
    

Հովի շունչը կար ու հովի թև

Հովի շունչը կար ու հովի թև,
     Ու լուսին կար խոշոր,
     Եկել էր նա՝ հագին թեթև,
     Հագին բարակ մի շոր:
     Եկել էր նա, եկել թաքուն,
     Բայց հլու չէր, ա՜խ, չէր,
     Գալարում էր մեջքը ճկուն
     Եվ ուզում էր փախչել:
     Բայց վախվորած սիրտը սրտիս
     Ուրի՜շ բան էր ասում...
     Ու բուրում էր նրա շուրթերից
     Մեղքի համը հասուն:
     Հովե՜րն էին... կուրծքը բացին,
     Շա՜տ էր բարակ հագել,
     Ու լուսնի տակ թպրտացին
     Տատրակի զույգ ձագեր:
     Եվ դողում էր, դողում էր նա՝
     Հագին բարակ մի շոր...
     Շողում էին լուսնյակի տակ
     Արցունքները խոշոր…
    
    
    

Ժամն է արդեն, սիրելիս, եկ բաժանվենք մենք անձայն

Ժամն է արդեն, սիրելիս, եկ բաժանվենք մենք անձայն,
     Ամեն մեկս մեր բախտին ու կորստին մեր հլու...
     Ամառային խելահեղ այն ամպրոպները անցան,
     Սիրտս խաղաղ է հիմա և ուժ ունի ներելու:
     Աշնան հավքերը չվել, կարկաչել են երկնքով,
     Եվ հոգնաբեկ ծառերից քամին տերև է տանում,
     Համբուրելով է տանում ու տանում է քնքշանքով
     Ու տանում է նա այնպես, ասես շնորհ է անում:
     Այս կարոտի ցավի հետ ես մտերիմ եմ վաղուց,
     Ծանոթ ու լավ եմ ծանոթ, աշնան քամու արածին...
     Ինչ տխո՛ւր է, երբ բարակ, անգույն անձրև է մաղում,
     Երբ խանդի շանթը չկա, ու ներում են սիրածին...
    
    
    

ՁՄՌԱՆ ԳԻՇԵՐ

Ձյո՜ւն է գալիս դրսում... Եվ որքան լավ է այս
     Գիշերի մեջ նստել ու անրջել,
     Խորհել, որ կյանքը կա, որ աշխարհում դու կաս,
     Որ գարուն կա պահված հողի մեջ ջերմ...
     Որ դու իջնող ձյունի քնքշությունը հագած
     Այս գիշերով խաղաղ կարող ես տունն իմ գալ,
     Ներշնչանքի նման սպասված և սակայն
     Ներշնչանքի նման անակնկալ:
     Որ դու կարող ես գալ այս գիշերով խաղաղ՝
     Թարթիչներիդ վրա ձյունն սպիտակ,
     Քո մատներով քնքուշ՝ մազերիս հետ խաղալ
     Ու մեղմորեն շոյել ճակատս տաք:
     Որ կարող է քո սև թարթիչներին իջած
     Ձյունափոշին հալվել իմ տաք շնչից,
     Ու կարող ես դու ինձ գիշերի մեջ ժպտալ
     Սիրո մաքուր-մաքուր արտասուքի միջից:
     Ձյո՜ւն է գալիս դրսում... Եվ որքան լավ է այս
     Գիշերի մեջ նստել ու անրջել,
     Խորհել, որ կյանքը կա, որ աշխարհում դու կաս,
     Որ գարուն կա պահված հողի մեջ ջերմ:
    
    
    

Ես հաշտ էի ապրում իմ բախտի հետ

Ես հաշտ էի ապրում իմ բախտի հետ
     Ու տարբերում հստակ չարն ու բարին,
     Բայց դու ինչո՞ւ եկար, իմ սեթևեթ,
     Ու կանգնեցիր սիրուս ճանապարհին:
     Ինչո՞ւ եկար, որ ես ոչինչ, ոչինչ
     Չհասկանամ նորից պատանու պես,
     Ոչ հայացքները քո խրթին ու ջինջ,
     Ոչ հմայքները քո և չար և հեզ:
     Ինչո՞ւ եկար, որ ես երազանքիս
     Շքեղ գաղտնարանը նորից բանամ,
     Ծիածաններ, գույներ հանեմ անգին,
     Քեզ զարդարեմ ու լուռ սքանչանամ:
     Որ քեզ հանեմ լուսե մի բարձունքի
     Ու կերպարանքը քո լույսով ցողեմ,
     Մաքրության մեջ վճիտ իմ արցունքի
     Ամբողջ քո հասակը արտացոլեմ:
     Եվ որ հետո, հետո բերեմ քեզ վար
     Իբրև իմ իսկ ձեռքով կերտված բագին...
     Ես հաշտ էի ապրում, ինչո՞ւ եկար
     Ինձ մատնելու այս հին տառապանքին:
    
    
    

ԱՅԳԵՊԱՆԻ ԱՂՋԻԿԸ

Դուրս է եկել, ոտաբոբիկ կանգնել հողին
     ՈՒ նայում է, նայում հեռուն,
     Հողից խայտանք է բարձրանում, փոխվում դողի
     ՈՒ կրծքի տակ քաղցր եռում:
     Սև են ծամերն, իսկ երեսից լույս է ծորում,
     Բարալիկ է` նման վազի,
     Այս գարնան հետ աչքերի մեջ նրա խորունկ
     Ցոլքն է ուրիշ մի երազի:
     Այս գարնան հետ, ախր, շատ է գեղեցկացել,
     Դարձել թախիծ ու կարոտանք,
     Չթե շապիկն այս գարնան հետ նե'ղ է դարձել,
     Սեղմել կրծքի ալիքը տաք:
     Ինչ-որ դողից թրթռում է թևը հոնքի,
     ՈՒ նա աչքերն է լուռ փակում,
     Բոբիկ է նա, հողը հրաշքն իր զարթոնքի
     Նրա մեջ է շարունակում...

    
    

ՈՍԿԵԳԵՏԱԿԸ

Ակունքը հեռու,
     Ակունքը կապույտ,
     Ակունքը կանաչ
     Լեռների տակ էր,
     Ջուրը՝ արտասուք,
     Հատակը ոսկի,
     Եվ անունն, այո,
     Ոսկեգետակ էր։
     Թեքվել եմ ահա
     Վազող ջրերին,
     Որ աստղով, լույսով,
     Շողքով են լիքը,
     Ուզում եմ բռնել,
     Բայց ձեռքերիս մեջ
     Թռչուն է դառնում
     Վճիտ ալիքը...
     Թռչուն է դառնում,
     Զարկում ափերիս
     Իր թրթռացող
     Թևերի դողը,
     Թևին է տալիս,
     Թռչում է հեռու,
     Տանում է անդարձ
     Իր լույսն ու շողը։
     Ակունքը հեռու,
     Ակունքը կապույտ,
     Ակունքը կանաչ
     Լեռների տակ էր,
     Ոսկի էր տանում,
     Հեռու էր տանում,
     Անդա՜րձ էր տանում
     Ոսկեգետակը...
    
    
    
    

Զարթնել են նորից տարիներն անցած

Զարթնել են նորից տարիներն անցած
     Եվ աղմկում են, որպես խենթ հեղեղ,
     Աղմկում որպես գետակն այն պայծառ,
     Որ իմ մանկության ընկերն է եղել։
     Ու կարծես իմ դեմ նորից երամով
     Աղավնիներն են պոկվում քարափից,
     Կրակ է թափում երկինքը այն մով,
     Ու հևում է օդն ամառվա տապից։
     Քարոտ մի կածան ձորի լանջերից
     Կախվում էր մինչև գետակը կապույտ,
     Վազում էինք մենք, ու մեր կանչերից
     Զրնգում էին անձավները մութ։
     Ահա և գետը... Մի քանի վայրկյան՝
     Ու ճողփում էր նա մեր թևերի տակ,
     Մեզ հետ լողում էր արևը ամռան
     Ալիքների մեջ զով ու կապուտակ։
     Հետո հագեցած ջրի զով շնչից,
     Մենք պառկում էինք ափի ավազին,
     Վերում երկինքն էր կապուտակ ու ջինջ՝
     Նման մեր պայծառ, պայծառ երազին...
     Երկինքը... Նա մեզ թևեր պարգևում
     Ու կարծես կանչում, տանում էր վերև,
     Եվ թվում էր, թե արար աշխարհում
     Միայն կապույտ կա ու միայն արև։
     Ու թվում էր, թե աշխարհը արար
     Հյուսված է միայն երգից ու խաղից,
     Հյուսված արևի շողերից վարար
     Ու բաց երկնքի կապույտ ծիծաղից։
    
    
    
     ՊԱՏԱՆՈՒԹՅԱՆ ԳԻՇԵՐ
     Հրանտ Թամրազյանին
     Մեզ պետք չէր ոչինչ, -- գինետան թախիծ,
     Իսկ հետո՝ կապույտ քո հայացքը, Տե՛ր,
     Տողեր էին պետք չարենցյան տաղից
     ՈՒ երևանյան ամայի մայթեր...
     Շներ էին պետք անտեր ու անտուն,
     Որ մեր հետքերով լուռ ու մունջ գային,
     ՈՒ երբ նստեինք, նստեին տրտում,
     ՈՒ երբ ոռնայինք, մեզ հետ ոռնային:
     Իսկ մեր ոռնոցը շատ էր ահավոր,
     Իսկ մեր արցունքը շատ էր անարատ,
     Առաջին սիրո թախիծ էր նա որբ
     ԵՎ հանճարների մահվան պատարագ:
     Մեզ պետք չէր ոչինչ-- մի բուռ ծխախոտ,
     Որ կուշտ ծխեինք գիշերվա կեսին
     ԵՎ դառնությունն այդ անզոր մի ոխով
     Փչեինք այս նենգ կյանքի երեսին:
     Զնգում նաիրյան արծաթե առուն,
     Աստղերի ցողն էր մեզ վրա կաթում,
     Այնքան էինք մենք տխրորեն հարուստ,
     Որ լուսաբացն իսկ չէինք նկատում:
     ...Ի՞նչ է կատարվել, չգիտեմ, ների՛ր,
     Հին մայթերն արդեն մեզ չեն ճանաչում,
     Իսկ որբությունն այն անտեր շների
     Մեր այս որբության վրա է հաչում...
     1990թ.
     ՎԱՀԱԳՆ ԴԱՎԹՅԱՆ
     ==============================
    
    
    

Երկերի մատենագիտություն

• Առաջին սեր, Երևան, 1947թ.:
• Աշխարհի առավոտը, Երևան, 1950թ.:
• Ճանապարհ սրտի միջով, Երևան, 1955թ.:
• Լուսաբացը լեռներում, Երևան, 1957թ., 227 էջ:
• Թոնդրակեցիներ, Երևան, 1961թ., 196 էջ:
• Թոնդրակեցիներ, Թեհրան, 1962 թ., 169 էջ:
• Ամառային ամպրոպ, Երևան, 1964թ., 384 էջ:
• Բայց ծնվեցի, Երևան, 1965թ.:
• Գինու երգը, Երևան, 1966 թ., 192 էջ:
• Ծուխ ծխանի, Երևան, 1969թ., 239 էջ:
• Անկեզ մորենի, Երևան, 1972թ., 256 էջ:
• Երկերի ժողովածու 2 հատորով, հատ. 1-2, Երևան, 1973-1975 թթ.:
• Զուգահեռ ճանապարհ (հուշագրություններ, ուղեգրություններ, հրապարակախոսություն), Երևան, 1976թ., 404 էջ:
• Կապույտ գիրք, Երևան, 1978թ., 356 էջ:
• Բարի հսկան (հանդիպումներ Վիլյամ Սարոյանի հետ), Երևան, 1979թ., 208 էջ:
• Լույսն իբրև հաց (հատընտիր), Երևան, 1980թ., 196 էջ:
• Ասք սիրո, Երևան, 1982թ., 460 էջ:
• Լույս առավոտի, Երևան, 1984թ., 216 էջ:
• Երկերի ժողովածու 2 հատորով, հատ. 1-2, Երևան, 1985թ.:
• Անքնություն, Երևան, 1987թ., 350 էջ:
• Ծննդավայր, Երևան, 1988թ.:
• Հայերգություն, Երևան, 1988, 237 էջ:
• Ի սկզբանե էր Բանն (հոդվածներ, էսսեներ), Երևան, 1989թ., 606 էջ:
• Հայաստան 88, Երևան, 1991թ.:
• Համառոտ պատմություն հայոց, Երևան, 1992 թ․:
• Գիրք ողբի և գովքի, Երևան, 1994 թ.:
• Հողմաշունչ գիշերներ, Երևան, 1995թ., 126 էջ:
• Անխորագիր (էսսե վիպակ), Երևան, 2003թ., 163 էջ:
• Օրհնության նվագներ, Երևան, 2003թ., 158 էջ:
• Արևոտ հովիտ, Երևան, 2007թ., 248 էջ:
• Հայերգություն, Երևան, 2008թ.:
• Ընտրանի, Երևան, 2012թ., 192 էջ:

* Գրքեր Վահագն Դավթյանի թարգմանությամբ

• Արմատ և Էություն, Ա․Կիրակոսյան (1967թ.), (1971թ.)
• Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկի (1975թ.)
• Իմ սիրտը լեռներում է, Ռոբերտ Բյորնս (1977)
• Քարե գինի, Է․ Մեժելայտիս (1980թ.)
• Շանդոր Պետեֆի (1981թ.)
• Աստղային ձայներ (թարգմանությունների ժողովածու) (1983թ.)
• Արյունոտ Հարսանիք, Գարսիա Լորկա (1986թ.)
• Ռուդաքի (1995թ.)

* Դավթյանը օտար լեզուներով

• Рассвет в горах (1960թ.)
• Летний зной (1960թ.)
• Poème d'amour et d'épée (1974)
• Неопалимая купина (1980թ.)
• Свет как хлеб (1981թ.)
• Libro Azul (1981թ.)
• Сказания о любви (1984թ.)
• Ռեքվիեմ՝
  • լիտվերեն (1980թ.)
  • իսպաներեն (1981),
  • ռուսերեն (1981),
  • գերմաներեն (1986թ),
  • ֆրանսերեն (1986թ),
  • արաբերեն (1996),
  • վրացերեն (2015թ)

Մամուլ

• Ծարավ: «Գարուն», 1967, № 1։

Գրականություն

• Վահագն Դավթյանի պոեզիան, Հենրիկ Գալստյան, 1978թ
• Վահագն Դավթյան, Ժենյա Քալանթարյան, 1991թ
• Վահագն Դավթյանի խոսքարվեստը, Լ․Հ․ Հայրապետյան, 1999թ
• Անցողիկն ու հավիտենականը, Վահագն Դավթյանի հիշատակին, կազմող՝ Ս․ Յուզբաշյան, խմբ․՝ Գ․ Ջանիկյան, 2005
• Վահագն Դավթյան, Դավիթ Գասպարյան, 2007