Հոդվածներ

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ, ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
    
    
     Սիլվա (Սիրվարդ) Բարունակի (ծնվել է 20. 1. 1919-ին Երևանում) -հայ բանաստեղծուհի, հասարակական գործիչ:
     1941-ին ավարտել է ԵՊՀ բանասիրական ֆակուլտետը:
     1950-ին Մոսկվայի Մ. Գորկու անվան գրականությանինստիտուտի բարձրագույն դասընթացները: Կապուտիկյանիստեղծագործությունները թարգմանվել են բազմաթիվ լեզուներով: ՈՒնի ռուսերեն ավելի քան 20 ժողովածու: ԽՍՀՄ պետական (1952) , Հայաստանի պետական (1988) , Նոսիդեի անվան միջազգային (Հռոմ, 1989) մրցանակներ:
    
    
    

Դու վայրի ժայռի ծայրին

Դու վայրի ժայռի ծայրին
     Քմահաճ կակաչ լինես,
     Ես նայեմ, նայեմ վերից
     Ու քեզնից կարոտ մնամ:
     Դու խորունկ խորունկ ձորում
     Ինձ կանչող կարկաչ լինես,
     Ես անզոր նայեմ վերից
     Ու քեզնից ծարավ գնամ:
    
     Դու ծավի ծովի ծոցում
     Մարգարիտ քարը լինես,
     Ես անհույս նայեմ ափից
     Ու քեզնից անհաս մնամ.
     Դու հավերժ մոտ ու հեռու՝
     Մեր Մասիս սարը լինես
     Ես նայեմ, այրվեմ անվերջ
     Ու քեզնից անհաս մնամ...

ԽՈՍՔ ԻՄ ՈՐԴՈՒՆ

    
     Այս գարնան հետ, այս ծաղկունքի,
     Այս թռչնակի, այս առվակի,
     Հետն այս երգի ու զարթոնքի
     Բացվեց լեզո՜ւն իմ մանկիկի:
     ՈՒ թոթովեց բառ մի անգին
     Հայկյան լեզվից մեր սրբազան,
     Ասես մասունք հաղորդության
     Դիպավ մանկանս շրթունքին...
     - Լսի'ր, որդիս, պատգամ որպես
     Սիրող քո մոր խո՜սքը սրտանց,
     Այսօրվանից հանձնում եմ քեզ
     Հայոց լեզո՜ւն հազարագանձ:
     Կտրել է նա, հանց աստղալույս,
     Երկինքները ժամանակի,
     Շառաչել է խռովահույզ
     Սլացքի հետ հայկյան նետի,
     ՈՒ Մեսրոպի սուրբ հանճարով
     Դարձել է գիր ու մագաղաթ,
     Դարձել է հո՜ւյս, դարձել դրո՜շ,
     Պահել երթը մեր անաղարտ...
     Նրանո'վ է մրմրնջացել
     Հայ պանդուխտը վերքն իր սրտի,
     Նրանո'վ է որորտացել
     Կռվի երգն իմ ժողովրդի,
     Նրանո'վ է մայրս ջահել
     Ինձ օրորոց դրել մի օր,
     Հիմա եկել, քե՜զ է հասել
     Նրա կարկաչը դարավոր...
     Բա'ց շուրթերդ, խոսի՜ր, անգի'ն,
     Ժիր դայլայլի՜ր, ի'մ սիրասուն,
     Թող մանկանա' քո շուրթերին
     Մեր ալեհե՜ր հայոց լեզուն...
     Պահի'ր նրան բարձր ու վճիտ,
     Արարատի սուրբ ձյունի պես,
     Պահի'ր նրան սրտիդ մոտիկ,
     Քո պապերի աճյունի պես,
     ՈՒ ոսոխի զարկիցը սև
     Դու պաշտպանի'ր կրծքով նրան,
     Ինչպես մո՜րդ կպաշտպանես,
     Թե սո'ւր քաշեն մորդ վրան,
     ՈՒ տե'ս, որդիս, ո'ւր էլ լինես,
     Այս լուսնի տակ ո՜ւր էլ գնաս,
     Թե մո'րդ անգամ մտքիցդ հանես,
     Քո մա՜յր լեզուն չմոռանա'ս:

Ֆարիզա ՈՒնգարսինովա (տարգմ. Ս. Կապուտիկյան)

     Քեզ պիտի գաղտնիք բացեմ ես հիմա,
     Ես կգամ քեզ մոտ -
     Գուցե խենթացած սիրուց ու բախտից,
     Գուցե խստադեմ, մռայլ, ինչպես մահ,
     Մինչ ոսկորներս հոգնած աշխարհի
     Սևից ու ստից:
     Սակայն իմացիր,
     Երբեք ես չեմ գա քեզ մոտ դիմակով.
     Կգամ ինչպես կամ -
     Սիրիր, ինչպես կամ -
     Եվ, աղաչում եմ, դու էլ մի զուգվիր
     Լուսապսակով,
     Եղիր ինչպես կաս,
     Սիրիր ինչպես կաս.
     Քեզանից առաջ
     Ցամաքած, տրտում ջրհոր էր հոգիս,
     Դու եկար,
     Եվ ես լցված եմ մի ծովի նման,
     Բայց, աղաչում եմ,
     Շողում խոսքերով ինձ մի ամոքիր,
     Ատում եմ կեղծը -
     Ինձ իսկականն է հարկավոր միայն:
     Հրդեհ մի խաղա -
     Եթե կրակդ մարել է իրավ.
     Մի քաշվիր ցավից -
     Խաբվելու ցավը ավելի է մեծ.
     Ստից շնչահեղձ այս աշխաչի մեջ
     Արի գոնե մենք չխաբենք իրար...

Մի´ մռայլվիր...

     Մի´ մռայլվիր ի´մ սիրելի,
     Թե հոգնել ես, էլ մի´ մնա.
     Թե գերում են քեզ աշխարհի հեռուները,
     Այնտե´ղ մնա:
     Թե դաշտերին ես կարոտել,
     Էլ մի´ փակվիր դու իմ հովտում,
     Թե լեռներն են հեռվից դյութել,
     Մի՜ թախծիր այս ստորոտում:
     Թե աչքեր կան աչքերիդ մեջ.
     Էլ ինձ նայել զուր մի´ ջանա.
     Գնա´, ու թե սերդ է անշեջ,
     Դու ե´տ կգաս, չե´ս մոռանա...
     Գիտե արդեն իմ լուռ հոգին՝
     Նրա համար է աշխարհում
     Վանդակը միշտ վանում թռչնին,
     Որ դռները փա´կ են պահում...

ԹՈՒՐՔ ՊԱՏՄԱԲԱՆԻՆ ԿԱՐԴԱԼՈՒՑ ՀԵՏՈ

     Ո՞վ է տեսել, որ քարտեզը
     Կոկորդ սեղմող մի ձեռք լինի,
     Կապույտ-կանաչ-դեղին գույնը
     Աչքիդ՝ կարմիր մի վերք լինի.
     Ճշմարիտը ստիպումով
     Հազար հանդերձ առնի վրան,
     Սուտը՝ այսքա'ն երեսպատռած,
     Այսքան լկտի ու մե'րկ լինի:
     1881թ.
    
     ***
    
    
     Երբ "տասնըհինգ" են ասում,
     Ես "թվական" եմ հիշում,
     Երբ "լեռնային" են ասում,
     Ես Ղարաբաղ եմ հիշում,
     Մեջս իրենց հունն ունեն
     Բառերն՝ ինձնից էլ թաքուն,
     "Արդարություն" են ասում,
     Ես որբ իմ Վա՜նն եմ հիշում...
     1881թ.
    
    

ԵՐԵՎԱՆԻ ՀԻՆ ՊԱՆԹԵՈՆՈՒՄ

    
     Մեր պանթեոնը փոքր է ու տխուր,
     Իրար հավաքած մի քանի շիրիմ.
     Օ, մեծ մահերով հարուստ ժողովուրդ,
     Ո՞Ւր են քո որդոց շիրիմները հին:
     Դարեր՝ անոստան ու անհայրենիք,
     Քո որդիներին մեծագործ ու զոհ
     Ապրելիս՝ չեղա՜վ հայրենի տանիք,
     Մեռնելիս՝ չեղա՜վ հայրենական հող.
     ՈՒ հիմա օտար շիրմատներում
     Որբ ու մամռոտած հանգչում են նրանք,
     Մեկը՝ Սենայի ափերին հեռու,
     Մեկն՝ ամերիկյան խուլ երկնքի տակ.
     Եվ քանի՜ մեծեր, օ, անլուր օրհաս,
     Սրահար ընկան անապատի մեջ,
     Շիրմի փոխարեն՝ տատասկ ու ավազ
     Եվ ապրողներիս մորմո՜քը անվերջ...
     Մեր պանթեո՜նը. նա խուռն ու անշուք
     Աշխարհովը մեկ փռված է լռին.
     Օրհնա՜նք ու արցունք, օրհնա՜նք ու արցունք
     Հեռո՜ւ, հեռավոր մեր շիրիմներին...
     1957թ.

Թե ես չեմ սիրում

     Թե ես չեմ սիրում, չեմ սիրում քեզ,
     Ինչու է ձմեռն այսքան գարուն,
     Ձմռան արեվը այսքան այրում,
     Անխոս երկինքը այսքան անհուն,
     Եթե ես չեմ սիրում, չեմ սիրում քեզ:
    
     Եթե դու չես սիրում, չես սիրում ինձ,
     Հապա ինչու են ձեր փողոցում
     Այդքան սիրով ինձ ճամփա բացում
     Անցորդներ, տներ, մայթեր ու ձյուն,
     Եթե դու չես սիրում, չես սիրում ինձ:
    
     Ու թե չենք սիրում մենք իրարու,
     Ինչու են աստղերն այսքան անթիվ,
     Այսքան գեղեցիկ գիշեր ու տիվ,
     Աշխարհը այսքան հաշտ ու ազնիվ,
     Եթե չենք սիրում մենք իրարու:

    
    

Երգ Երգոց

    
    
    
     Ինձ շատ բան տվեց բախտը աշխարհում,
     Միայն չտվեց երջանիկ մի սեր.
     Չտվեց, որ ես հոգով անդադրում
     Դեռ տենչամ, փնտրեմ, չգտնեմ ես դեռ, -
     Չտվեց, որ միշտ ազնիվ մի կարոտ
     Մեղեդու նման թրթռա իմ մեջ,
     Որ ինձ հետ զարթնի ամեն առավոտ
     Ինչ որ մի տագնապ, անհասի մի տենչ, -
     Որ մենակ լուսնի տեսքից հառաչեմ,
     Կանչող ծառերի լեզուն հասկանամ,
     Որ թաղծոտ երգը օդի պես շնչեմ,
     Որ Վերթերի հետ տառապեմ ու լամ .-
     Որ իմ մեջ առնեմ աշխարհն անհագուրդ
     Ու տամ աշխարհում սիրտ հոգի ու գանձ,
     Ապրեմ իմ այս խենթ վատնումով հարուստ,
     Իմ կորուստներով ՝ ահսահման գտած,
     Չտվեց, որ ես միայն չլցվեմ
     Խուլ երջանկությամբ՝ անընտել ցավին,
     Չլացող աչքի արցունքը տեսնեմ,
     Լսեմ խոսքը ՝չասված տակավին,
     Որ բյուր քույրերիս խռովքն անհատում
     Զգամ իմ արյամբ, էությամբ իմ ողջ,
     Որ մի էջ՝հայոց երգի մատյանում
     Լցվի հավերժող հառաչով կնոջ:
    
    
    
    

Ես քո սիրով, դու՝ ուրիշի...

     Թափառում ենք փողոցներում
     Ես քո սիրով, դու՝ ուրիշի,
     Այրվում ենք մենք հրդեհներում՝
     Ես քո հրով դու՝ ուրիշի:
    
     Կարոտում ենք, խնդում, տխրում՝
     Ես քո խոսքավ դու ուրիշի,
     Սուզվում քաղցր երազներում՝
     Ես քո տեսքով, դու ուրիշի:
    
     Էհ ինչ արած, բախտը խռով,
     Թող աշխարհում մեզ չհիշի,
     Միայն ապրենք մենք սիրելով՝
     Թեկուզ ես քեզ, դու՝ ուրիշի...

ՑԱՎՈՏ ՍԵՐ

    
     Սենտիմենտալ եմ դարձել ես այնքան,
     Լաց լինելու չափ դարձել եմ բարի,
     ՈՒզում եմ գրկել պատահած մանկան,
     Հեզ ականջ դնել դողդոջ ծերերին:
    
     Հարցնել՝ ո՞ւր է հայրիկդ, բալիկ,
     Որտե՞ղ է որդիդ, իմ տխուր եղբայր,
     Ո՞ր օտար երկրում կռիվ է տալիս՝
     Ձեզ ապրելու փող ղրկելու համար:
    
     Թռչնահար կանանց՝ վաթսունին հակված,
     Որ դեռ ջանում են երևալ ջահել,
     Մոտենալ, ասել. "Ի՜նչ լավ ես հագված",
     Ասել մի քիչ սուտ, բայց մոգիչ բառեր:
    
     Ասել կնոջն այս՝ դեռ սիրունատես,
     Պայուսակներով ծանր բեռնված,
     - Հերիք Դուբայի ճամփեքը չափես,
     Ինչ է թե տանը չմնան անհաց:
    
     Դեսպանատան մոտ՝ շվար խմբերին
     Տրտում թախանձել՝ որդիս, մի' գնա.
     Ձախորդ օրերը, կասեր Ջիվանին,
     Կուգան ու կերթան, էսպես չի մնա:
    
     Որդուն կորցրած մորը տեսնելիս
     ՈՒզում եմ չոքել, մրմնջալ "Մեղա՜".
     Աղետի գոտու տարապյալներից
     Ես եմ ամաչում ուրիշի տեղակ:
    
     ՈՒզում եմ փարվել մայր հողին, մարդկանց,
     Չգիտեմ ինչո՞ւ՝ չչնջալ "ների՜ր"...
     Սենտիմենտալ եմ դարձել ես այնքան,
     Լաց լինելու չափ դարձել եմ բարի...
    
    
    
    
    
    
    
    

    
    

Թե իմանայիր

    
     Ինչ խռովահույզ ճամփաներով եմ տարել իմ սերը
     Երբ թվացել է մարել են դարձիդ բոլոր լույսերը
     Խարխափել եմ ես անհայտության մեջ կեսգիշերային
     Բայց վար չեմ նետել իմ սրտի բեռը
     Իմ ամեն քայլին
     Նոր գայթակղության առու է եղել
     Շամպայնի նման խշշացող, կանչող
     Արբեցնող առու
     Բայց ես թեքել եմ թեքել եմ ճամփաս ու փախել հեռու:
     Հավաքույթներում ամենից զնգուն ես եմ ծիծաղել
     Ու երջանկության ծփանք են կարծել իմ երգն ու ձայնը
     Բայց երբ գիշերը
     Ուղեկիցներիս մնաս բարով եմ ասել խնդադեմ
     Ու տուն մտնելով` շրջել եմ դանդաղ դռան փականը
     Նույն բանալիով փակել եմ դրսի աշխարհ իմ դեմ
     Ու խոր հանձնվել իմ կարոտներին, իմ մենությանը
     Քայլել եմ կյանքում մենակ ու համառ
     Հասնելու հույսով քայլել եմ նորից
     Թեև անհայտ է եղել կայանը
     Մի ժպտա այդպես
     Հավատարիմ եմ մնացել ես ինձ
     Իմ հոգու լույսին իմ էությանը:

Մի լացացնի շատ եմ լացել, սիրելիս,

    
     Մի լացացնի շատ եմ լացել, սիրելիս,
     Դու մի կարծիր պաղ եմ այսպես ու գոռոզ,
     Սիրտս շատ է լցված եղել վերքերով,
     Սպիներից է կարծրացել, սիրելիս:
    
     Հոգնել եմ ես ցավոտ, դավոտ սերերից,
     Ամենքի դեմ սիրտս բացած, աչքս` փակ,
     Քար է եղել նրանց շքեղ կրծքի տակ,
     Իսկ ես, ավաղ. սիրտ եմ կարծել, սիրելիս:
    
     Հոգնել եմ ես, թող որ քնեմ ես հանգիստ,
     Մանկան նման` ծնկիդ գլուխս դրած,
     Ինձ խնայիր ու գուրգուրա ինձ վրա,
     Ժամս է արդեն իրիկնացել, սիրելիս...

Սպասումի պահեր

    
     Արդեն գիշեր է, ուշ գիշեր փողոցներում,
    
     Ու դու չեկար. սիրտս փողոց է ամայի
    
     Միայն հեռվից լռություննեն կտցահարում
    
     Ոտնաձայները ուշացած անցորդների:
    
     Հոգիս դեռ հույսն է ամոքում. թվում է, որ
    
     Հեռվում ծնվող ոտնաձայները անցորդի
    
     Դանադաղում են լուսամուտիս մոտենալով
    
     Եվ թվում է, ահա կանգնեն, կանգնեն պիտի...
    
     Բայց հեռանում են, հեռանում նորից նրանաք`
    
     Տագնապներիս այնպես օտար և անհաղորդ,
    
     Տրորում է սիրտս ասես իր ոտքի տակ
     Լուսամուտիս տակով անցնող ամեն անցորդ..

Ես կգամ քեզ մոտ

    
     Գուցե խենթացած սիրուց ու բախտից,
     Գուցե խստադեմ, մռայլ, ինչպես մահ,
     Մինչ ոսկորներս հոգնած աշխարհի
     Սևից ու ստից:
     Սակայն իմացիր,
     Երբեք ես չեմ գա քեզ մոտ դիմակով.
     Կգամ ինչպես կամ -
     Սիրիր, ինչպես կամ -
     Եվ, աղաչում եմ, դու էլ մի զուգվիր
     Լուսապսակով,
     Եղիր ինչպես կաս,
     Սիրիր ինչպես կաս.
     Քեզանից առաջ
     Ցամաքած, տրտում ջրհոր էր հոգիս,
     Դու եկար,
     Եվ ես լցված եմ մի ծովի նման,
     Բայց, աղաչում եմ,
     Շողում խոսքերով ինձ մի ամոքիր,
     Ատում եմ կեղծը -
     Ինձ իսկականն է հարկավոր միայն:
     Հրդեհ մի խաղա -
     Եթե կրակդ մարել է իրավ.
     Մի քաշվիր ցավից -
     Խաբվելու ցավը ավելի է մեծ.
     Ստից շնչահեղձ այս աշխաչի մեջ
     Արի գոնե մենք չխաբենք իրար..

ՍԻԼՎԱ ԿԱՊՈՒՏԻԿՅԱՆ

(1919-2006)
    
    
     ԽՈՍՔ ԻՄ ՈՐԴՈՒՆ
    
     Այս գարնան հետ, այս ծաղկունքի,
     Այս թռչնակի, այս առվակի,
     Հետն այս երգի ու զարթոնքի
     Բացվեց լեզո՜ւն իմ մանկիկի։
     Ու թոթովեց բառ մի անգին
     Հայկյան լեզվից մեր սրբազան,
     Ասես մասունք հաղորդության
     Դիպավ մանկանս շրթունքին...
     - Լսի՛ր, որդիս, պատգամ որպես
     Սիրող քո մոր խո՜սքը սրտանց,
     Այսօրվանից հանձնում եմ քեզ
     Հայոց լեզո՜ւն հազարագանձ։
     Կտրել է նա, հանց աստղալույս,
     Երկինքները ժամանակի,
     Շառաչել է խռովահույզ
     Սլացքի հետ հայկյան նետի,
     Ու Մեսրոպի սուրբ հանճարով
     Դարձել է գիր ու մագաղաթ,
     Դարձել է հո՜ւյս, դարձել դրո՜շ,
     Պահել երթը մեր անաղարտ...
     Նրանո՛վ է մրմրնջացել
     Հայ պանդուխտը վերքն իր սրտի,
     Նրանո՛վ է որորտացել
     Կռվի երգն իմ ժողովրդի,
     Նրանո՛վ է մայրս ջահել
     Ինձ օրորոց դրել մի օր,
     Հիմա եկել, քե՜զ է հասել
     Նրա կարկաչը դարավոր...
     Բա՛ց շուրթերդ, խոսի՜ր, անգի՛ն,
     Ժիր դայլայլի՜ր, ի՛մ սիրասուն,
     Թող մանկանա՛ քո շուրթերին
     Մեր ալեհե՜ր հայոց լեզուն...
     Պահի՛ր նրան բարձր ու վճիտ,
     Արարատի սուրբ ձյունի պես,
     Պահի՛ր նրան սրտիդ մոտիկ,
     Քո պապերի աճյունի պես,
     Ու ոսոխի զարկիցը սև
     Դու պաշտպանի՛ր կրծքով նրան,
     Ինչպես մո՜րդ կպաշտպանես,
     Թե սո՛ւր քաշեն մորդ վրան,
     Ու տե՛ս, որդիս, ո՛ւր էլ լինես,
     Այս լուսնի տակ ո՜ւր էլ գնաս,
     Թե մո՛րդ անգամ մտքիցդ հանես,
     Քո մա՜յր լեզուն չմոռանա՛ս։
    
    
    
     Այն ո՞վ է ասում
    
     Այն ո՞վ է ասում
     Որ Արարատը ձերն է ու ձերը.
     Անհեթեթ պատրա՜նք.
     Քարտեզն է ձերը,
     Քարտեզի վրա չափած-գծա՜ծը,
     Իսկ ինքը՝ լե՛ռը...
     Նրա ընկալմամբ են, որ հավերժության խորհուրդ են առնում,
     Նրա պարուրող մշուշն ու ամպը
     Մեր ընկալմա՜մբ են Եղեգան փողի ծուխ ու բոց դառնում.
     Նրա ամեն մի անշունչ, անկենդան ավազահատը
     Մեր արյան կարմիր գնդիկների՛ն են կենսահյութ տանում։
     Մոխի՛րն է ձերը,
     Սարը բաղադրող կոշկոռը քարե.
     Մեզ համար գործող հրաբուխ է նա,
     Խառնարա՜ն ոգու,
     Որ դար ու դարեր
     Մեր ընդվզումի կրակն է ժայթքում
     Եվ բորբոքում մեր ցասո՜ւմը կենաց։
     Սառո՜ւյցն է ձերը,
     Սառը, անհաղորդ սառույցը դեղնած,
     Իսկ մեզ՝ բյուրավոր արեգակների
     Ներուժությո՜ւնն է անդուլ ճառագում նրա կողերից,
     Որ տաքացնում է մի որջ հողագունդ_
     Այդ հողագնդին փռված-ծվարած մեր բեկորները։
     Օ՜, սուրբ առասպել Արա արքայի,
     Մեր էությունը ցոլացնող պատում,
     Մեր փնտրումի գյո՜ւտ, _
     Որ երեսուն դար ու դեռ ավելին
     Սոսկ հոլովեցին ու չհասկացան
     Բոլոր հին ու նոր Շամիրամները, _
     Մարմի՛նն է ձեը
     Արա արքաի-Արարատ լեռան,
     Սպանված, մեռած մարմի՜նը միայն,
     Որը չե՛ն կարող, չե՛ն կենդանացնի
     ձեր այլաբարբառ հարալեզները...
     Մեը՝ հոգի՛ն է.
     Սերնդ է-սերունդ անշեջ թևածնող,
     Վերջին շնչում իսկ՝ հազար կերպ առած նորի՛ց պոռթկացող,
     Որ չես սպանի զենքով ու դիրքով,
     Չե՛ս խլի երբեք գիր ու կնիքով
     Եվ սահմանների փշալարերով երբեք չե՛ս բանտի
     Մերը՝ հոգի՛ն է....
    
    
    
     Հայոց աշխարհ, հայոց երկիր, հայոց հող
    
     Հայո՜ց աշխարհ, հայո՛ց երկիր, հայո՛ց հող,
     Լայն աշխարհում քո գրկի մե՜ջ ապրեմ թող։
     Դու ժայռակուռ մի ամրոց ես հնավանդ,
     Աշտարակներդ՝ Արագած ու Արարատ։
     Թող ես լինեմ աշտարակիդ աղավնին,
     Շուքդ մնա իմ ապավեն հովանին։
     Ո՛ւր էլ թռչեմ, ինչ աշխա՜րհ էլ թափառեմ,
     Նորից ե՛տ գամ, քո տանիքո՜ւմ ծվարեմ։
     Ու թե մեռնեմ, քո գրկի մե՛ջ մեռնեմ թող,
     Հայո՜ց աշխարհ, հայո՛ց երկիր, հայո՜ց հող։
    
    
    
     ՀՈՂ ՀԱՅՐԵՆԻ
    
     Ուղեկիցս ծերունի էր մի բարեդեմ.
     Կողքին երկու թոռներն էին թուխ ու սիրուն.
     Երբ իմացավ հայ եմ՝ դեմքի բարին արդեն
     Դարձավ մի տաք երջանկություն։
     ԱյնուհետԵվ Մոսկվայից մինչ Երեվան
     Նա խոսում էր, ապա լսում, լսում սիրով՝
     Շաբաթներով ջրի կարոտ մարդու նման
     Հայերենը ըմբոշխնելով։
    
     Ոսկերիչ էր։ Ադանացի։
     Ալիքները նրան Փարիզ էին նետել։
     Ապրում է լա՛վ։ Ոսկերիչի ոսկի՜ ձեռքեր,
     Ուր էլ լինեն՝ չեն ծանգոտի։
     Բայց ի՞նչ օգուտ, - ծերը նայում է թոռներին,
     Ու ձայնի մեջ կարծես թե ծուխ է խտանում,
     Խորթանո՜ւմ են զաւակները, ձեռքից գնում,
     Թառամում է հայրենի բառը շուրթերին-
     Ինքը ծեր է, ոտքի մեկը՝ գերեզմանում,
     Դե՛հ, այսօր կայ, վաղը չկա...
     Իրենից ետ, ո՜վ իմանա,
     Պիտի հիշե՞ն հայրենիքը ու հարենին...
     Դրա համար հավաքել է ուժերը ողջ
     Ու թոռներին Հայաստան է բերել այցի.
     Տեսնեն թսղ գեթ, ու ճանաչեն, ու թող զգա՜ն,
     Ու հող ունեն ու ժողովուրդ, լեզու ու տոհմ,
     Եվ հոգու մեջ, գեթ մի կանթե՜ղ պահեն դարձի...
    
     Ինքնաթիռը խրվեց գիրկը Հահաստանի,
     Խառնվեցին ամպ ու Սեվան.
     Հետո՜, հետո՜
     Մեր նրբազգաց երկինքն ահա
     Ամպի ճերմակ վարագույրը քաշեց մի կողմ,
     Որ ԵրԵվանը երԵվա՛...
     Ծերուկն էլ չէր խոսում ինձ հետ։ Շփոթահար՝
     Մեկ թոռներին մոտն էր տանում ու մեկ՝ թողնում, ,
     Մեկ խոսակցում էր նրանց հետ, մեկ՝ մոռանում,
     Եվ ինքնասույզ՝ պատուհանին գամվում նորից։
     Իսկ թոռները, պատանեկան մի աշխույժով
     Այս ու այն կողմ էին վազում զվարթաձայն,
     Մեկ աջ, մեկ ձախ պատուհանին կպչում ուժով,
     Ֆրանսերեն կանչում իրար ու ցույց տալիս, ---
     «Օ‘՜, Աղաղատ...
     Օ՜, ԵղԵվան...» .
     Ֆրանսերե՜ն.
     Դո՛ւ Հյուգոյի հրեղեն խոսք,
     Ու Վեռլենյան մարմանդ անձրԵվ,
     Հնար լիներ, կնստեի՝ առավոտից մինչ երեկո,
     Կլսեի՜, դյութվածի պես, քաղցրահնչյուն բառերը քո,
     Որպես շղարշ երաժշտություն, որպես Ռավե՜լ...
     Ֆրանսերե՜ն.
     Ուրեմն ինչո՞ւ պատանեկան այս շուրթերից
     Քո բառերը այսպես խորունկ խոցում են ինձ,
     Եվ այլափոխ արտաբերումը Աղաղատ
     Թվում է ինձ գերյալ սարից մի աղաղակ,
     Մի խոր, մի նոր տագնապի կա՜նչ՝ գերյալ սարից,
     Ախ, այս անգամ առեվանգված քեզնով արդեն...
    
     Վարում արդեն ԵրԵվանն էր՝
     Շառագունած արեգակից Եվ իր քարից,
     Երազի մէջ երեվացող քաղաքի պես
     Անիրական Եվ իրական...
     Եվ իջնում էր ինքնաթիռը, իջնում էր ցած՝
     Կարոտած ու տագնապալից,
     Զույգ վիթպարի թԵվը բացած՝
     Պատրաստվելով իջնել, դիպչել, փարվե՜լ հողին...
     Իսկ ծերունի՜ն,
     Նա թոռներին ամուր գրկած,
     Դեռ պլլված պատուհանին՝
     Վա՜ր էր նայում լացակալած իր հայացքով,
     Հայացք չէր դա, այլ պաղատանք, կանչ ու մրմո՜ւնջ,
     Բոբիկ եկած ուխտավորի հույս ու աղոթք,
     ԱյլԵվ պահա՛նջ,
     ԱյլԵվ բողո՛ք,
     Հո՛ղ հայրենի,
     Դու՝ Արշակի կերկեր լեզուն զորացնող շո՜ւնչ,
     Փռվի՛ր, փռվի՜ր ոտքերի տակ այս հեգ մանկանց,
     Ու թող հանկարծ,
     Ավանդական նույն հրաշքո՜վ մեր հայրերի,
     Քեզ դիպչելով՝ խոսե՛ն նրանց շուրթերը մունջ
     Հայերենով մի արքենի,
     Հո՛ղ հայրենի...
    
    
    
     * * *
     Հպարտ, բյուրեղյա քո ծաղկամանում
     Ահով նվիրած իմ ծաղիկները
     Օրերով անջու՛ր, անջու՛ր են մնուն։
    
     Ու կաթիլ- կաթիլ՝ թոշնած թերթերը
     Արցունքներիս պես ընկնում են նկուն
     Գրասեղանիդ սառը ապակուն…
    
    
    
     * * *
     Շարվել ենք շարված, կողք կողքի-
     Շախմատի քարերի նման-
     Ուզում ենք հաղթել մեկ մեկի-
     Շախմատի քարերի նման.
     Բայց մեկ է, զինվոր թե արքա՝
     Հաղթենք էլ, իջնելու ենք ցած
     Տախտակին նորերն են շարքի-
     Շախմատի քարերի նման…
    
    
    
     ԴԵՌ ՀԱՎԱՏԱ
    
     Դու՝ փորձաքար իմ ժողովուրդ, ,
     Ինչքան էլ որ խոր մոլորվես,
     Երկրպագես կուռքերին սուտ,
     Ես մոր նման ներում եմ քեզ։
    
     Դու՝ տաքգլուխ Սասնա Դավիթ,
     Դու՝ իմաստուն Սասնա Մհեր,
     Թեկուզ եվ ծեր ու ալեհեր,
     Բայց մնում ես դու միամիտ։
    
     Հավատացիր, թե հիրավի
     Գարին դարձավ ընկուզաչափ,
     Ու դուրս եկար քարանձաւվից
     Ու խաբվեցիր դու չարաչար։
    
     Այնքան դառն է կյանքդ ու գորշ,
     Ու գալիքդ իրականում,
     Որ փակում ես աչքդ ու քո
     Խաբկանքին ես ապավինում։
    
     Ու տեսնում ես ամեն ի՛նչ վառ,
     Թև ես առնում չեղած տեղից,
     Նորոգվում ես բնազդաբար
     Ու հառնում ես մոխիրներից։
    
     Քո խաբվելն է քեզ պահպանում,
     Ու հին խոսքդ՝ «Աստված կտա» .
     Դու՝ միֆերով ապրող մանուկ,
     Դեռ հաւատա՜, դեռ հաւատա՜...
    
    
    
     ԿԱՑԻՆՆ ՈՒ ԾԱՌԸ
    
     Ասում են, երբ փայտահատը՝ կացինն առած
     Մոտենում է, որ ճյուղատի ծառը կանգուն,
     Ծառն զգում է կացնի շունչը մահատարած,
     Ծառն զգում է, ինչպես մարդն է ահը զգում։
    
     Ծառն զգում է Եվ օրհասի իր բնազդով
     Ճյուղերի մեջ, ճյուղերից ներս՝ լարված ցավից.
     Հավաքում է հյութերը ողջ, սաղմ ու ավիշ
     Ու մղում վար, արմատներն է մղում տենդով։
    
     Զուր են սրում կացինները, զուր են սրում,
     Կարծում են, թե այդ ես, որ կաս՝ թույլ ու հլու։
     Բյուր անգամներ ճյուղատել են քեզ դարերում,
     Բյուր անգամվա դու փորձ ունես ընձյուղելու...
    
    
    
     ԷՐՎՈՒՄ ԵՄ, ԷՐՎՈՒՄ
    
     Ես նրան տեսա իր մոլեգնության գերագույն պահին.
     Հևիհև ռիթմից դեմքը փոխված էր - այլայլված, դեղնած.
     Ականջը դոփող եղանակի տակ մի անմարդկային
     Ծռմըռվում էր նա։
     Իսկ երբ ցավագար պատեֆոնն արդեն մարեց շնչաբեկ,
     Դեռ քըրտնաթաթաթախ երգապնակը ես ձեռքս առա.
     Երգապնակը... Նրա երեսին տնաբույս մի ձեռք
     Խև ռոք-ն-ռոլի ձայնագրություն էր կպցրել բարակ։
     Թաղանթի տակից մեր գրերն էին մանրիկ երևում,
     Մեր երգն եր այնտեղ - «Էրվում եմ, էրվում» ...
    
     Մթնեցին ասես աչքերս հանկարծ,
     Սեղմվեց հոգիս վիրավորանքից, զայրույթից, ցավից.
     Թվաց, որ այստեղ, այս սենյակներում
     Իմ Կոմիտասը - հրից ու սրից հազիվ փրկված
     Մի երրորդ անգամ մեռնում է ցավից...
    
     Դու, երիտասարդ.
     Դու, որ նշաձև սև աչքեր ունես և ունքեր կեռման,
     Որ գեղեցիկ ես Արայի նըման,
     Խորհե՞լ ես արդյոք, թե ինչքան էր պետք քո հին հայրերին
     Զոհաբերություն, ոգի և գորով,
     Որ մեր այդ երգը - Գողթան գուսանի դողդոջ շուրթերից
     Դժվար դարերի թոհուբոհերին
     Տոկար ու հասներ ճարտարարվեստի դարին այս նորոգ
     Ու դառնար խոսուն մի երգապնակ...
     Եվ հիմա, հիմա դու հեշտ ու հանգիստ, անտարբեր սրտով
     Խեղդել ես նրան ցելուլոիդի լըպրծուն շերտով,
     Տրորել խենել այդ երաժշտության սըմբակների տակ...
     Ո՛չ, կանգնի՛ր, կանգնի՛ր,
     Մի՛ թողնիր, որ մեղկ այդ ալիքները կեսգիշերային -
     Օվկիանոսների այն ափից եկած,
     Քեզ - քաշած իրենց ալեպտույտում - պոկեն քո ծառից,
     Եվ դու - շյուղի պես մի հողմահալած -
     Անտուն, անարմատ հածես աշխարով,
     Չորանաս, ընկնես հեռու մի հողում։
     Մի՛ թողնիր, որ այն, ինչ որ դարերում
     Թշնամին անել ջարդով ու սըրով,
     Չկարողացավ
     Արվի խոսքերի փաղաքուշ փայլով,
     Ժպիտով սիրուն,
     Երգով, համբույրով ու գուրգուրելով...
    
     Պոկի՛ր, շուտ պոկի՛ր երգապնակից
     Կրակե շապիկն այդ կանաչավուն.
     Լսում ես, օտար թաղանթի տակից
     Հարազատ մի ձայն կանչում է ցավով, -
     «Էրվում եմ, էրվում» ...
    
    
    
     ԱԲՈՎՅԱՆ ՓՈՂՈՑ
    
     Մի պայծառ ճամփա, մի զվարթ փողոց -
     Շուրթին անունը մեր Աբովյանի,
     Ձգվում է, փռվում - ծառով, ծիծաղով
     Կանաչ սրտի մեջ մեր Երևանի.
    
     Բացվել են ուրիշ շքեղ փողոցներ,
     Ու սերունդներ են եկել ու անցել,
     Բայց նա ինչպես հին ու առաջին սեր
     Նորից ամենից թանկն է մնացել.
    
     Տխրում է հոգին - իր գիրկն ենք գնում,
     Երբ ուրախ ենք մենք այնտեղ ենք կրկին
     Երբ մտերմի է սիրտըորոնում
     Այնտեղ ե գտնում իր որոնածին.
    
     Ու երբ մթնում է մեր միտքը բարի
     Հայոց հինավուրց բախտի մռայլով
     Մեզ սփոփում է նրա մայթերի
     Կենդանությունը, աշխույժը խռով.
    
     Ասես երակն է աշխարհի հայոց
     Որ բաբախում է հավերժ կենդանի
     Մի պայծառ ճամբա, մի զվարթ փողոծ
     Շուրթին - անունը մեր Աբովյանի...
    
    
    
     ԻՆՔՆԱՀԵՌԱՑՈՒՄ
    
     Կարոտում եմ.
     Ինքս՝ իմ մեջ, ինձ հետ մնալ - կարոտում եմ.
     Զարթնել՝ անհոգ,
     Մանուկ օրվա հետ մանկանալ - կարոտում եմ.
     Դուրս գալ տնից ու անճանաչ գնա՜լ, գնա՜լ- կարոտում եմ.
     Գտած մի նոր տողի համար
     Աշխարհի՜ չափ ուրախանալ - կարոտում եմ.
     Քո մի խոսքից առավոտել,
     Թաքուն բախտով ներսից հորդել,
     Փխրել, տխրել ու կարոտել - կարոտում եմ.
     Հազար տեսակ հոգս ու հարցում՝
     Մեկը մեկից առաջ ընկած՝
     Ինձ առել են իրենց տենդոտ հրմշտոցում,
     Ինձ՝ ինձանից հեռացնո՜ւմ են, անջատո՜ւմ են.
     Եվ զգում եմ մեկ էլ հանկարծ
     Որ ինքս՝ ինձ կարոտո՜ւմ եմ ...
    
    
    
     * * *
     Այնպես անփո՜ւյթ, այնպես հանգի՜ստ,
     Անցնում ես իմ տան մոտով,
     Մինչ ես ուրիշ տեղերում իսկ
     Քե՜զ եմ փնտրում կարոտով։
    
     Ասում են, թե մոռացել ես,
     Չեմ հավատում, իմ անգին,
     Պարզապես դու հեռացել ես,
     Մոտս թողել քո հոգին։
    
     Եվ այնպես հեշտ, այնպես խնդուն
     Մատնո՜ւմ ես ինձ աշխարհին,
     Մինչ դողում է, որպես երդում
     Անունդ իմ շուրթերին։
    
     Ասում են, թե ինձ դավել ես,
     Չեմ հավատում, իմ անգին,
     Պարզապես դու խռովել ես,
     Ու տանջում ես իմ հոգին։
    
     Անցնում ես դու ու չես նայում,
     Մինչ ես կանգնած մոլորուն,
     Քեզ աչքերիս մեջ եմ պահում
     Ու տանում եմ հետս տուն։
    
    
    
     * * *
     Արի, արի, արի
     Թեկուզ վերջին անգամ,
     Թեկուզ քայլով դժկան
     Միայն արի, արի։
    
     Թեկուզ բերես դու ինձ
     Նոր բաժանման թախից
     Անդարձ գնաս նորից,
     Միայն արի, արի։
    
     Թեկուզ անսեր անցիր,
     Թեկուզ հեգնող ու խիստ,
     Թեկուզ խայթող ու բիրտ,
     Միայն արի, արի։
    
     Թեկուզ բերես դու ինձ,
     Մի նոր դավի կսկից,
     Թեկուզ ուրիշ գրկից,
     Միայն արի, արի։
    
    
    
     ՍԵՐ
    
     Այսօր առավոտ նայեցիր դու ինձ
     Այնպես մտերիմ, այնպես տնօրյա
     Մի շղարշ հայացք քո լուրջ աչքերից
     Հյուսվեց դեպի ինձ, փռվեց ինձ վրա։
    
     Եվ առավոտից թափառու եմ ես
     Պարուրված քո այդ հայացքով նիրհուն
     Դու երկնքի պես գալիս ես ինձ հետ,
     Դու երկնքի պես մնում ես հեռվում։
    
     Վաղուց կարոտած մեղեդու նման
     Ծանոթ մի թախիծ իմ սիրտն է լցվել,
     Արցունքներ, գանձեր իմ պատանության
     Դուք կաք, դուք եկաք, դուք չեք սպառվել։
    
    
    
     * * *
     Թափառում ենք փողոցներում
     Ես քո սիրով, դու՝ ուրիշի,
     Այրվում ենք մենք հրդեհներում՝
     Ես քո հրով դու՝ ուրիշի։
    
     Կարոտում ենք, խնդում, տխրում՝
     Ես քո խոսքավ դու ուրիշի,
     Սուզվում քաղցր երազներում՝
     Ես քո տեսքով, դու ուրիշի։
    
     Էհ ինչ արած, բախտը խռով,
     Թող աշխարհում մեզ չհիշի,
     Միայն ապրենք մենք սիրելով՝
     Թեկուզ ես քեզ, դու՝ ուրիշի…
    
    
    
     Երգ Երգոց
    
     Ինձ շատ բան տվեց բախտը աշխարհում,
     Միայն չտվեց երջանիկ մի սեր.
     Չտվեց, որ ես հոգով անդադրում
     Դեռ տենչամ, փնտրեմ, չգտնեմ ես դեռ, -
     Չտվեց, որ միշտ ազնիվ մի կարոտ
     Մեղեդու նման թրթռա իմ մեջ,
     Որ ինձ հետ զարթնի ամեն առավոտ
     Ինչ որ մի տագնապ, անհասի մի տենչ, -
     Որ մենակ լուսնի տեսքից հառաչեմ,
     Կանչող ծառերի լեզուն հասկանամ,
     Որ թաղծոտ երգը օդի պես շնչեմ,
     Որ Վերթերի հետ տառապեմ ու լամ .-
     Որ իմ մեջ առնեմ աշխարհն անհագուրդ
     Ու տամ աշխարհում սիրտ հոգի ու գանձ,
     Ապրեմ իմ այս խենթ վատնումով հարուստ,
     Իմ կորուստներով՝ ահսահման գտած,
     Չտվեց, որ ես միայն չլցվեմ
     Խուլ երջանկությամբ՝ անընտել ցավին,
     Չլացող աչքի արցունքը տեսնեմ,
     Լսեմ խոսքը՝ չասված տակավին,
     Որ բյուր քույրերիս խռովքն անհատում
     Զգամ իմ արյամբ, էությամբ իմ ողջ,
     Որ մի էջ՝ հայոց երգի մատյանում
     Լցվի հավերժող հառաչով կնոջ։
    
    
    
     Առաջին համբույր
    
     Այս իրիկուն ես ուշ դարձա, ուշ դարձա տուն,
     Ես դարձա տուն այսօր շիկնած ու ահադեմ.
     Թվաց բոլորը փողոցում ինձ են նայում
     Եվ իմ մասին արդեն դիտեն, արդեն գիտեն։
    
     Այս իրիկուն ես ուշ դարձա, ուշ դարձա տուն
     Ես դարձա տուն, եվ տխուր էր սիրտս տխուր,
     Թվաց անդարձ կորցրել եմ գանձ մի անհուն,
     Եվ իմ աչքին ափսոսանքի արցունք կար լուռ։
    
     Ես տուն դարձա ու հոգուս մեջ ահ կար թաքուն,
     Դռների մոտ մայրս, մայրս ելավ իմ դեմ.
     Նրա աչքերում ես փնտրեցի կասկած ու քեն,
     Եվ նախատիք ես փնտրեցի նրա աչքերում։
    
     Բայց, ոչ, այնտեղ նույն գորովն էր, նույն սերը հեզ
     Նայում էր նա այնպես խաղաղ ու անսքող.
     - Ախ, մի նայիր ինձ ալյեվս մանկան որպես,
     Մայր փոխվել է, փոխվել է արդեն աղջիկը քո։
    
    
    
     * * *
     Դու վայրի ժայռի ծայրին
     Քմահաճ կակաչ լինես,
     Ես նայեմ, նայեմ վերից
     Ու քեզնից կարոտ մնամ։
     Դու խորունկ խորունկ ձորում
     Ինձ կանչող կարկաչ լինես,
     Ես անզոր նայեմ վերից
     Ու քեզնից ծարավ գնամ։
    
     Դու ծավի ծովի ծոցում
     Մարգարիտ քարը լինես,
     Ես անհույս նայեմ ափից
     Ու քեզնից անհաս մնամ.
     Դու հավերժ մոտ ու հեռու՝
     Մեր Մասիս սարը լինես
     Ես նայեմ, այրվեմ անվերջ
     Ու քեզնից անհաս մնամ…
    
    
    
     Սիրո երգ
    
     Թե ես չեմ սիրում, չեմ սիրում քեզ,
     Ինչու է ձմեռն այսքան գարուն,
     Ձմռան արեվը այսքան այրում,
     Անխոս երկինքը այսքան անհուն,
     Եթե ես չեմ սիրում, չեմ սիրում քեզ։
    
     Եթե դու չես սիրում, չես սիրում ինձ,
     Հապա ինչու են ձեր փողոցում
     Այդքան սիրով ինձ ճամփա բացում
     Անցորդներ, տներ, մայթեր ու ձյուն,
     Եթե դու չես սիրում, չես սիրում ինձ։
    
     Ու թե չենք սիրում մենք իրարու,
     Ինչու են աստղերն այսքան անթիվ,
     Այսքան գեղեցիկ գիշեր ու տիվ,
     Աշխարհը այսքան հաշտ ու ազնիվ,
     Եթե չենք սիրում մենք իրարու։
    
    
    
     ՑԱՎՈՏ ՍԵՐ
    
     Սենտիմենտալ եմ դարձել ես այնքան,
     Լաց լինելու չափ դարձել եմ բարի,
     ՈՒզում եմ գրկել պատահած մանկան,
     Հեզ ականջ դնել դողդոջ ծերերին։
    
     Հարցնել՝ ո՞ւր է հայրիկդ, բալիկ,
     Որտե՞ղ է որդիդ, իմ տխուր եղբայր,
     Ո՞ր օտար երկրում կռիվ է տալիս՝
     Ձեզ ապրելու փող ղրկելու համար։
    
     Թռչնահար կանանց՝ վաթսունին հակված,
     Որ դեռ ջանում են երևալ ջահել,
     Մոտենալ, ասել. «Ի՜նչ լավ ես հագված»,
     Ասել մի քիչ սուտ, բայց մոգիչ բառեր։
    
     Ասել կնոջն այս՝ դեռ սիրունատես,
     Պայուսակներով ծանր բեռնված,
     - Հերիք Դուբայի ճամփեքը չափես,
     Ինչ է թե տանը չմնան անհաց։
    
     Դեսպանատան մոտ՝ շվար խմբերին
     Տրտում թախանձել՝ որդիս, մի՛ գնա.
     Ձախորդ օրերը, կասեր Ջիվանին,
     Կուգան ու կերթան, էսպես չի մնա։
    
     Որդուն կորցրած մորը տեսնելիս
     ՈՒզում եմ չոքել, մրմնջալ «Մեղա՜» .
     Աղետի գոտու տարապյալներից
     Ես եմ ամաչում ուրիշի տեղակ։
    
     ՈՒզում եմ փարվել մայր հողին, մարդկանց,
     Չգիտեմ ինչո՞ւ՝ չչնջալ «ների՜ր» ...
     Սենտիմենտալ եմ դարձել ես այնքան,
     Լաց լինելու չափ դարձել եմ բարի...
    
    
    
     ՄԵՐ ՍԵՐԸ
    
     Հայաստա՛ն աշխարհ,
     Դու մե՛րը եղար ու մերը չեղա՜ր,
     Դրա համար էլ մենք քեզ սիրեցինք սիրահարի՝ պես ...
     Դու մե՛րը եղար,
     Ինչպես որ մերն է մեր երակներում հոսող արյունը,
     Եվ մերը չեղար,
     Ինչպես մերը չէ Վարագա սարի արեվածագը,
     Սասնա անտառին իջնող մանանան,
     Մշո դաշտերը շոյող սոսափը ...
     Դու մոտի՛կ եղար՝
     Սրտիդ տրոփը մեր կոշտ ձեռքերին հաղորդելո՜ւ չափ,
     Եվ հեռու եղար՝
     Սահմանից այն կողմ
     Անիի կարմիր ավերակներից մեզ երեվացող
     Մայր տաճարի՜ պես։
     Դու տաք հո՜ղ եղար՝
     Մեր պիրկ խոփերի տենչանքին հլու,
     Մեր գգվանքներից ծլարձակող հո՜ղ,
     Եվ միրաժ եղար
     Կապույտ, անշոշափ ու անբռնելի,
     Մենք՝ անվերջ հասնո՛ղ,
     Իսկ դու՝ հեռացո՛ղ, անվերջ հեռացո՜ղ...
     Հայաստա՛ն աշխարհ,
     Դու այդպե՛ս եղար,
     Եվ դրա համար մենք քեզ սիրեցինք
     Ո՛չ հարազատի հանդարտիկ սիրով,
     Այլ՝ սիրածի՛ պես, սիրահարի՜ պես.
     Ցավո՛տ, ցավախա՜ռն
     Երազով, լույսով, երգող տխրությամբ,
     Մերթ խռովելով,
     Մերթ հաշտվելով,
     Քո գրկո՛ւմ անգամ՝ քեզ կարոտելո՛վ,
     Քեզ կորցնելու ահից՝ տագնապա՛ծ,
     Քեզ ունենալու խինդից՝ երջանի՜կ,
     Եվ բախտիդ համար անվերջ, ամեն պահ մեռնել-ապրելո՜վ...
     Հայաստա՜ն աշխարհ...
    
    
    
     ՄՈԽՐԱԳՈՒՅՆ ԱՉՔԵՐ
    
     Ինձ չի տվել հողը հայոց
     Հնոց գեղերը հայուհու,
     Ոչ սեգ հասակ, ոչ հուր հայացք,
     Ոչ հյուսքերի բոցեր հլու.
     ՊարգԵվել է նա ինձ խորունկ
     Զույգ մոխրագույն աչքեր միայն
     Լցված մոխրով իրդարերի,
     Խորքում՝ անթեղը ներշնչման...
     Հայկական աչքեր
     Ո՛ւր էլ լինենք, ինչ դեմքի վրա՝
     Խորշոմած մի մոր, թե մանկան մի թուխ,
     Հոգնած հարսների դեմքին արԵվհար,
     Հայկակա՛ն աչքեր, գեղեցի՜կ եք դուք։
     Դուք, տեսած այդքան լաց ու արհավիրք,
     Ինչպե՞ս կարեցաք դարերից այն հին
     Մնալ այսքան մե՜ղմ, այսքան գեղեցի՜կ,
     Այսքան գեղեցի՛կ նայել աշխարհին...
    
    
    
     ԱՐԵՎԻ ՍԵՐԸ
    
     Ասում են ճերմակ լուսինն էլ մի օր
     Աղջիկ էր ջահել - վարսքով ոսկևոր
     Աղջիկ էր ջահել ու սիրով անհուն
     Սիրում եր հուրհեր Արև պատանուն
     Բայց դե Արևի սիրտը բարձրագահ
     Գերված էր սիրով Երկիր-աղջկա,
     Երկիր-աղջկա, որ կյանք էր անշեջ
     Որ հզոր հողի բույր ուներ իր մեջ...
     Մռայլվեց լուսնի ճակատը լուսե
     Ու լույս մի գիշեր - արցունքը աչքին
     Թողեց նա բյուրեղ դղյակն իր անգին
     Եվ առած աստղանց զորքը անհամար,
     Բռնեց տիեզերքի ճամփաներն անծայր
     Որ գերի առնի Արև-սիրածին
     Ու խլի Երկրի գրկից հողածին...
     ...Ու օրեր անցան, անցան տարիներ,
     Ջահել լուսինը դարձավ ալեհեր,
     Ոսկի մազերին ցուրտ ձմեռ իջավ
     Դեմքը խորշոմեց, հայածքը շիջավ,
     Բայց մինչև օրս էլ անքուն ու աննինջ -
     Առած աստղերի շքախումբը ջինջ -
     Մերժված կնոջ խանդով մոլեգին -
     Դեռ հետևում է նա արեգակին...
     Եվ երբ հուսահատ նա այգեբացին -
     Հավաքած աստղանց զորքերը կրկին -
     Գնում է նորից սերն ին փնտրելու
     Անամպ տիեզերքի ծայրերում հեռու, -
     Ելնում է Արև-տղան ամրակամ
     Ու գրկում նորից Երկիր-աղջկան
     Երկիր աղջկան, որ կյանք է անշեջ
     Եվ հզոր հողի բույր ունի իր մեջ...
    
    
    
     ԼՍԻ՛Ր, ՍԻՐԵԼԻՍ
    
     Քեզ պիտի գաղտնիք բացեմ ես հիմա,
     Ես կգամ քեզ մոտ -
     Գուցե խենթացած սիրուց ու բախտից,
     Գուցե խստադեմ, մռայլ, ինչպես մահ,
     Մինչ ոսկորներս հոգնած աշխարհի
     Սևից ու ստից։
     Սակայն իմացիր,
     Երբեք ես չեմ գա քեզ մոտ դիմակով.
     Կգամ ինչպես կամ -
     Սիրիր, ինչպես կամ -
     Եվ, աղաչում եմ, դու էլ մի զուգվիր
     Լուսապսակով,
     Եղիր ինչպես կաս,
     Սիրիր ինչպես կաս.
     Քեզանից առաջ
     Ցամաքած, տրտում ջրհոր էր հոգիս,
     Դու եկար,
     Եվ ես լցված եմ մի ծովի նման,
     Բայց, աղաչում եմ,
     Շողում խոսքերով ինձ մի ամոքիր,
     Ատում եմ կեղծը -
     Ինձ իսկականն է հարկավոր միայն։
     Հրդեհ մի խաղա -
     Եթե կրակդ մարել է իրավ.
     Մի քաշվիր ցավից -
     Խաբվելու ցավը ավելի է մեծ.
     Ստից շնչահեղձ այս աշխաչի մեջ
     Արի գոնե մենք չխաբենք իրար...
    
    
    
     ՀՈԳԵՀԱՆԳԻՍՏ
     (Լուսինե Զաքարյանի հիշատակին)
    
     Խորանի առաջ, Աստվածամոր դեմ
     Սպիտակ մի մոմ խոշոր ու վերձիք,
     Սպիտակ մի մոմ կայծկլտում է մեղմ -
     Սպիտակ հագած փխրուն մի աղջիկ։
     Ու մոմի ծայրին՝ բոցի փոխարեն,
     Լույսի փոխարեն ձա՜յն է թրթռում,
     Հալհլող մոմից «Սուրբ-սուրբ» է ծորում,
     Պահ առ պահ հատնում, այրում ինքն իրեն։
     Դրսում զանգերն են ղողանջում տխուր,
     Մայր Էջմիածնից մինչև Գանձասար.
     Ծունկի է իջել ու խունկ է ծխում
     Աղոթքով լցված մի հայ ներաշխարհ։
     Տե՛ր, ընդունելի՛ արա մեր զոհը,
     Տե՛ր, քե՜զ է մնում մեր բախտը ու մենք,
     Վառե՜լ ենք քո դեմ մեր վերջին մոմը,
     Դրանից մաքուր էլ ոչինչ չունենք...
    
    
    
     ԴԱՐՁՅԱԼ ԺՈՂՈՎՐԴԻՍ
    
     Ելնեմ, գնամ հեռո՜ւ, հեռո՜ւ,
     Հեռվի՛ց նայեմ ու կարոտեմ,
     Հեռու հեռվում ինքս նորի՛ց
     Քեզ արարեմ ու կարոտեմ։
     Շեն ու շքեղ աշխարհներում
     Դեմս ելնես՝ խեղճ ու մաքուր,
     Ետ գամ խոնարհ ու ծունկի՜ գամ
     Ժայռերիդ դեմ ու կարոտեմ։
    
    
    
     ԵՐԵԿՈ
    
     Եվ գիտես, կգա, կիջնի երեկո,
     Ու ցուրտ կլինի, կլինի մենակ,
     Իսկ այրված կյանքիդ մոխիրները տաք
     Ցրված կլինեն երկնքի ներքո։
     Ս.Կապուտիկյան
     Եվ ահա իջավ, իջավ երեկո,
     ՈՒ մենակ եմ ես, հիրավի, մենակ.
     Հեռու են ինձնից և որդի, և թոռ,
     Իմ տագնապներին՝ անհաղորդ ու փակ։
     Սակայն լցված է իմ տունն ու հոգին
     Ծեր ու մանկանցով, ձայներով տարբեր,
     Բազմություններ եմ զգում իմ կողքին,
     Ինձ գրկող աչքեր, ինձ փարվող ձեռքեր...
     Կին էի ծնվել՝ չդարձա՜ ես կին,
     Մի կողմում մնաց բախտս կանացի,
     Եվ ինչպես մարդու՝ սիրահարվեցի
     Գգվանքի կարոտ իմ ժողովրդին։
     Նրան տվեցի և երգ, և կրակ,
     Ինձ օջախ դարձավ հայաշխարհ մի ողջ,
     Եվ անթեղեցին ոգին նրա բորբ
     Այրված իմ կյանքի մոխիրները տաք։
     Հնչում են շուրջս օրհնանքի խոսքեր,
     Ապավինումի շշնջումներ մաքուր.
     Ո՛չ, չցրեցի ես կրակս՝ զուր
     Զուր չվատնեցի շնորհներ ու սեր։
    
    
    
     ՈՐ ԱՊՐԵՄ ԵՐԿԱՐ
    
     Շնորհակալ եմ ձեր լավ խոսքերից.
     Բարի, բարեսիրտ ձեր մաղթանքներից՝
     Որ ապրեմ երկար, որ լինեմ առողջ,
     Բախտս վայելեմ առոք ու փառոք,
     Խուսափեմ ցրտից, հուզմունքից, վեճից
     ՈՒ սրտիս մոտիկ չընդունե՜մ ոչինչ...
     Ես համաձայն եմ, բայց, բարեկամներ,
     Ես ինչպե՞ս մնամ պաղ ու անտարբեր,
     Ինչպես անցնեմ ու չտեսնելու տամ
     Կիսաքաղց ծերին, մուրացիկ մանկան,
     Տեսնեմ վտանգը ու չ՛տագնապեմ,
     Տեսնեմ կեղծիքը ու չ՛ծառանամ,
     Տեսնեմ սադրանքը ու չզայրանամ,
     Կտրեմ կյանքի հետ կապերս բոլոր,
     Ի՛նչ է, թե ապրեմ ավելի երկար։
     Զուր եք ինձ կարդում խրատ ու հորդոր,
     Միայն ապրելը քիչ է ինձ համար։
    
    
    
     ԳԾԱՆԿԱՐ
    
     Կաթնագույն մի օր,
     Լույսից ու մութից սերած, ծոցվորած
     Մի վաղորդայնի
     Ես իջա մորս գրկից
     Ու ոտքս
     Հայկական պարի վրա դրեցի,
     Ու սկսեցի քայլել դեպի վեր
     Հայկական պարի եզրագծերով։
     Քայլեցի՝ այսպես,
     Նախ տոտիկ-տոտիկ, թոթով քայլերով
     Եվ ապա՝ ամուր,
     Համառ, հաստատուն։
     Քայլեցի նորից՝
     Այս անգամ Մասսի եզրագծերով,
     Մինչև որ հասա ճերմակ գագաթին։
     Այստեղ կանգնեցի երկար, երկյուղած.
     Աշխարհն էր շուրջս,
     Եվ ժամանակը՝
     Տարինե՜ր, դարե՜ր, հազարամյակնե՜ր։
     Ես մեջս առա շուրջս ու հեռուն,
     Առա աշխարհը և ժամանակը՝
     Տարիներ, դարեր, հազարամյակներ
     Եվ էջքի ճամփան բռնեցի հետո...
     Հոգնած էի շատ,
     Փոքր Մասիսը բարձրացա-իջա
     Դժվար, երերուն,
     Ծանր քայլերով։
     Ու հիմա իջնում,
     Իջնում եմ՝ ընդմիշտ անէանալու
     Հարթավայրերում...
     Տեսնես, մնացի՞ն ոտնահետքերս
     Իմ անցած ճամփի
     Եզրագծերին...
    
    
    
     ՂԱՐԱԲԱՂԻ ԲԱՐԲԱՌԸ
    
     Ժայռի նմա՜ն է այս հին բարբառը,
     Ժայռի պես կո՛շտ է, չըհըղկվա՛ծ.
     ՈՒ ժայռի պես էլ կարծր է, համառ է,
     Չի՜ պոկի նրան ոչ մի հարված.
     Շուրթերի վրա այնպե՛ս է բառը,
     Ինչպես որ ժա՜յռն է հողում խրված...
    
    
    
     ԹՈՒՐՔ ՊԱՏՄԱԲԱՆԻՆ ԿԱՐԴԱԼՈՒՑ ՀԵՏՈ
    
     Ո՞վ է տեսել, որ քարտեզը
     Կոկորդ սեղմող մի ձեռք լինի,
     Կապույտ-կանաչ-դեղին գույնը
     Աչքիդ՝ կարմիր մի վերք լինի.
     Ճշմարիտը ստիպումով
     Հազար հանդերձ առնի վրան,
     Սուտը՝ այսքա՛ն երեսպատռած,
     Այսքան լկտի ու մե՛րկ լինի։
     1881 թ.
    
    
    
     * * *
     Երբ «տասնըհինգ» են ասում,
     Ես «թվական» եմ հիշում,
     Երբ «լեռնային» են ասում,
     Ես Ղարաբաղ եմ հիշում,
     Մեջս իրենց հունն ունեն
     Բառերն՝ ինձնից էլ թաքուն,
     «Արդարություն» են ասում,
     Ես որբ իմ Վա՜նն եմ հիշում...
     1881թ.
    
    
    
     ԵՐԵՎԱՆԻ ՀԻՆ ՊԱՆԹԵՈՆՈՒՄ
    
     Մեր պանթեոնը փոքր է ու տխուր,
     Իրար հավաքած մի քանի շիրիմ.
     Օ, մեծ մահերով հարուստ ժողովուրդ,
     Ո՞ւր են քո որդոց շիրիմները հին։
     Դարեր՝ անոստան ու անհայրենիք,
     Քո որդիներին մեծագործ ու զոհ
     Ապրելիս՝ չեղա՜վ հայրենի տանիք,
     Մեռնելիս՝ չեղա՜վ հայրենական հող.
     Ու հիմա օտար շիրմատներում
     Որբ ու մամռոտած հանգչում են նրանք,
     Մեկը՝ Սենայի ափերին հեռու,
     Մեկն՝ ամերիկյան խուլ երկնքի տակ.
     Եվ քանի՜ մեծեր, օ, անլուր օրհաս,
     Սրահար ընկան անապատի մեջ,
     Շիրմի փոխարեն՝ տատասկ ու ավազ
     Եվ ապրողներիս մորմո՜քը անվերջ...
     Մեր պանթեո՜նը. նա խուռն ու անշուք
     Աշխարհովը մեկ փռված է լռին.
     Օրհնա՜նք ու արցունք, օրհնա՜նք ու արցունք
     Հեռո՜ւ, հեռավոր մեր շիրիմներին...
     1957թ.
    
    
    
     ԵՐԳ ՄԵՐ ՔԱՐԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
    
     Սև են եղել ու մութ մեր շենքերը դարեր։
     Մեր վանքերը խոհուն, տաճարները համակ,
     Օ՜, սևագո՜ւյն քարեր, օ՜ սևավո՜ր քարեր.
     Սուգերով լի քարեր ու սևաքանդակ։
     Ավերների միջին, արյունների միջին,
     Երբ կերտել ենք համառ ու փնտրել ձեզ,
     Դուք եք եղել թարգման մեր սևակնած սրտին.

    
    

ԵՐԳ ՄԵՐ ՔԱՐԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
    
     Սև են եղել ու մութ մեր շենքերը դարեր։
     Մեր վանքերը խոհուն, տաճարները համակ,
     Օ՜, սևագո՜ւյն քարեր, օ՜ սևավո՜ր քարեր.
     Սուգերով լի քարեր ու սևաքանդակ։
     Ավերների միջին, արյունների միջին,
     Երբ կերտել ենք համառ ու փնտրել ձեզ,
     Դուք եք եղել թարգման մեր սևակնած սրտին.
     Դուք եք եղել հարմար բախտին մեր սև։
     Օ, խաչքարեր տխուր՝ շիրիմներին քաշված
     Դուք ծնկաչոք հայի աղոթքներից մաշված,
     Դուք մումերի մրից սև՜ կրկնակի։
     Մինչ խորքերում հողի քարեր կային վառման,
     Քարեր կային զվարթ, հազարագույն,
     Մոզիրներում թաղված անթեղների նման,
     Սրտերի մեջ փակված հույսի հանգույն...
     Օ՜, ծիրանի՜ քարեր, է՛, վարդագո՜ւյն քարեր,
     Յասքամանի՜ քարեր, ծաղիկների,
     Դուք՝ խնդություն, պահված հողերի տակ դարեր,
     Դուք՝ գետնի տակ սանձած կար՜տ կյանքի,
     Դուրս եք հորդել հիմա մեր դարավոր սրտից,
     ճեղքած մռայլը հին՝ եղել եք վեր,
     Սյուն-սյուն շատրվանել հողի խորունկ շերտից.
     Կամար- կամար շուքով ծիածանվել
     Ծաղիկների՜ գույնի, ծաղիկների՜ նման,
     Բարի ժպտում եք դուք լույսի՛ն, մարդո՛ւն,
     Ո՞ր հողի տակ ուրիշ կյանք ու գույն կա այսքան
     Դարերը հուն չգտած ուրախություն։
     Հավատում եմ հոգով բախտին ժողովրդիս,
     Նրա աստղը պիտի պայծառ փայլի այսպես,
     Այնքան խորո՜ւնկ նա նրա խինդը հորդի,
     Որ դուք իսպառ ելնեք արևերես։
     Որ դուք ձեր քարակոփ հայերենով անմեռ,
     Լլիվր ձայնո՛վ հաստեք հավերժը մեր կյանքի.
     Օ՜, ծիրանի՜ քարեր, է՛, վարդագո՜ւյն քարեր,
     Յասամանի քարեր, ձնծաղիկի...
    
    
    
     ՀԱՎԱՏԱՐՄՈՒԹՅՈՒՆ
    
     Թե իմանայիր,
     Ինչ խռովահույզ ճամփաներով եմ տարել իմ սերը,
     Երբ թվացել է` մարել են դարձիդ բոլոր հույսերը,
     Խարխափել եմ ես անհայտության մեջ կեսգիշերային,
     Բայց վար չեմ նետել իմ սրտի բեռը։
     Իմ ամեն քայլին
     Նոր գայթակղության առու է եղել,
     Շամպայնի նման խշշացող, կանչող, արբեցնող առու,
     Բայց ես թեքել եմ, թեքել եմ ճամփաս ու փախել հեռու։
     Սիրել եմ նետել խոսքեր երկսայրի,
     Որ դիմացինին շփոթեցրել են, մտքերը շեղել,
     Բայց և նույն պահին բեկել եմ, փոխել
     Աչքերիս կանաչ ազդալույսերը սթափ կարմիրի
     Եվ փակել բոլոր ճանապարհները։
     Հավաքույթներում ամենից զնգուն ես եմ ծիծաղել
     Ու երջանկության ծփանք են կարծել իմ երգն ու ձայնը.
     Բայց երբ գիշերը
     Ուղեկցողներիս մնաս բարով եմ ասել խնդադեմ
     Ու տուն մտնելով` շրջել եմ դանդաղ դռան փականը,
     Նույն բանալիով փակել եմ դրսի աշխարհը իմ դեմ
     Ու խոր հանձնվել իմ կարոտներին, իմ մենությանը։
    
     Քայլել եմ կյանքում մենակ ու համառ,
     Հասնելու հույսով քայլել եմ նորից,
     Թեև անհայտ է եղել կայանը…
     Մի ժպտա այդպես.
     Հավատարիմ եմ մնացել ես ինձ,
     Իմ հոգու լույսին, իմ էությանը,
     Ինձ և ոչ թե քեզ…
    
    
    
     * * *
     Սիրտ իմ նորից քեզ գցել եմ կրակի մեջ։
     Նորից խենթս, քեզ սնել եմ պատրանքներով,
     Քեզ թեժացրել սիրո խինդ ու խայտանքներով,
     Քեզ հաղորդել խոսքեր, խոհեր, խորհուրդներ մեծ,
     Որ երևի նա չէր ասել։
     Այդ ես էի միայն լսել,
     Այդ ես, այդ ես էի հյուսել,
     Սարդի նման` ինքս իմ հոգուց, իմ թևերից,
     Ամենանուրբ իմ թելերից,
     Իմ երազի դեռ չսպառված ծաղկեփոշուց`
     Ոստայն մի սուտ
     Ու քեզ առել այդ ոսկեղեն ոստայնի մեջ,
     Նուրբ օրորել այդ մոլորուն օրորոցում…
    
     Սիրտ իմ ներիր չխրատվող քո տիրուհուն
     Այս անգամ էլ։
     Այս անգամ էլ քանդիր պատրանքը արբեցնող,
     Մկաններդ պրկիր նորից
     Ու դուրս մղիր քո խորշերից
     Խուլ նվացող արյունն այս դառն ու խռոված,
     Անոթներիդ մեջ խցանված կարոտն այս գաղջ
     Դուրս հորդեցրու…
    
     Եվ առ քո մեջ օդը դրսի,
     Առաջնաստեղծ մաքրությունը արշալույսի,
     Ճամփաների բուժական շունչը եզակի,
     Մանուկների ծիծաղն` հարուստ թթվածինով,
     Եվ ամոքիչ կենսահյութը անանձնական երազանքի։
     Ներս առ, խառնիր քո հյուսվածքին այս ամենը
     Ու նորոգվիր.
     Ու նորոգիր այս անգամ էլ
     Չխրատվող քո տիրուհուն։
    
     Իմ միամիտ, իմ իմաստուն…
    
    
    
     Մի՛ մռայլվիր...
    
     Մի՛ մռայլվիր ի՛մ սիրելի,
     Թե հոգնել ես, էլ մի՛ մնա.
     Թե գերում են քեզ աշխարհի հեռուները,
     Այնտե՛ղ մնա։
     Թե դաշտերին ես կարոտել,
     Էլ մի՛ փակվիր դու իմ հովտում,
     Թե լեռներն են հեռվից դյութել,
     Մի՜ թախծիր այս ստորոտում։
     Թե աչքեր կան աչքերիդ մեջ.
     Էլ ինձ նայել զուր մի՛ ջանա.
     Գնա՛, ու թե սերդ է անշեջ,
     Դու ե՛տ կգաս, չե՛ս մոռանա...
     Գիտե արդեն իմ լուռ հոգին՝
     Նրա համար է աշխարհում
     Վանդակը միշտ վանում թռչնին,
     Որ դռները փա՛կ են պահում...
    
    
    
     * * *
     Մեզ չի միացնում այլևս ներկան.
     Գալիքն ավելի կնետի հեռու.
     Անցյալն է մերը։
     Մեր հոգիներում հիշատակների Զվարթնոցներ կան,
     Եվ մենք լավ գիտենք` անհնարին է վերականգնելը։
     Միայն կարենանք անփույթ մի խոսքով,
     Մի մութ արարքով
     Չեղծել, չաղարտել սուրբ խոյակները,
     Նրանց պահպանել միայն կարենանք,
     Որ եթե այցի գնանք անցյալին,
     Լուռ ծնրադրելու քարեր ունենանք...
    
    
    
     * * *
     Մի լացացնի շատ եմ լացել, սիրելիս,
     Դու մի կարծիր պաղ եմ այսպես ու գոռոզ,
     Սիրտս շատ է լցված եղել վերքերով,
     Սպիներից է կարծրացել, սիրելիս։
    
     Հոգնել եմ ես ցավոտ, դավոտ սերերից,
     Ամենքի դեմ սիրտս բացած, աչքս` փակ,
     Քար է եղել նրանց շքեղ կրծքի տակ,
     Իսկ ես, ավաղ. սիրտ եմ կարծել, սիրելիս։
    
     Հոգնել եմ ես, թող որ քնեմ ես հանգիստ,
     Մանկան նման` ծնկիդ գլուխս դրած,
     Ինձ խնայիր ու գուրգուրա ինձ վրա,
     Ժամս է արդեն իրիկնացել, սիրելիս...
    
    
    
     Սպասումի պահեր
    
     Արդեն գիշեր է, ուշ գիշեր փողոցներում,
     Ու դու չեկար. սիրտս փողոց է ամայի
     Միայն հեռվից լռություննեն կտցահարում
     Ոտնաձայները ուշացած անցորդների։
     Հոգիս դեռ հույսն է ամոքում. թվում է, որ
     Հեռվում ծնվող ոտնաձայները անցորդի
     Դանադաղում են լուսամուտիս մոտենալով
     Եվ թվում է, ահա կանգնեն, կանգնեն պիտի...
     Բայց հեռանում են, հեռանում նորից նրանք`
     Տագնապներիս այնպես օտար և անհաղորդ,
     Տրորում է սիրտս ասես իր ոտքի տակ
     Լուսամուտիս տակով անցնող ամեն անցորդ...
    
    
    
     ԻՐԱԿԱՆ ՊԱՏԿԵՐ
    
     Բարձրացնում եք Ձեր պարիսպը, նախագահ,
     Ես ի՞նչ ասեմ և Ձեր, և՛ իմ թարս բախտին,
     Դուրս եմ գալիս ես պատշգամբ և ահա
     Աչքս իսկույն դեմ է առնում պարսպին։
     Այս տանն ապրել, սակայն չեմ էլ նկատել,
     Որ իմ կողքին մեր Խորհուրդն էր Գերագույն,
     Գերագույնին ոչ սիրել եմ, ոչ ատել,
     Անտես, անշուք մի պատ էր մեր արանքում։
     Հիմա... Հիմա Ձեր նստավայրն է շքեղ,
     Դուք նախագահ մեր դեմոկրա՜տ պետության,
     Ամեն անգամ, երբ ժամանում եք այստեղ՝
     Խառնվում են ազդալույս ու ոստիկան։
     Դատարկվում է մեր հին նրբանցքը իսկույն,
     Դուք եք անցնում ավտոների շիք շարքով.
     Մոտ աղբարկղի մուրացկանը ընկրկում,
     Կանգնում ու Ձեզ ուղեկցո՜ւմ է հայացքով...
     Բարձրացնում եք Ձեր պարիսպը, նախագահ,
     Բայց դեռ հնուց իմաստուններն են ասում՝
     Ի՛նչ էլ անենք, ահաբեկիչը կգա՝
     Նա մեր մեջն է, մեր հոգում է, մեր ներսում։
     Բարձրացնում եք Ձեր պարիսպը... Նույն պահին
     Մարդն է, մա՛րդը աղբի արկղը քջջում։
     Նայում եմ ես այս անանուն պատկերին,
     Եվ Ձե՜զ համար, և ի՜նձ համար ամաչում...

    
    
     Ապստամբություն
    
     Ես չեմ ապրում արդեն ու ես չեմ էլ մեռնում,
     Եվ իմ չմեռնելը տևելու է երկար,
     Ո՛ւր էլ լինեմ` տանը, դրսում, հեռաստանում,
     Ես ձեր դատաստանին պետք է լինեմ ներկա:
    
     Դուք, փոքր ու մեծ տերեր, այրեր դուք ապիկար,
     Առաջնորդներ չնչին ու կեսկատար,
     Ստոր ձեր տեսակին ստորոտն էր հարմար,
     Դուք եղծությամբ, ստով հասաք կատար:
    
     Մտքի ընտրյալներին դուք դարձրիք ծառա
     Ու դարձրիք պատանդ, հլու ընտրազանգված,
     Մի պարկ փուտ ալյուրով մարդկանց խիղճը առաք,
     Դուք` փչացած վաղուց` փչացրեցիք նրանց:
    
     Ու լլկեցիք հոգին ու փշրեցիք նորից
     88-ի հրաշք ժողովրդին.
     Ստիպեցիք լքել հայրենիքը, որին
     Արյուն էին տվել, կյանք ու որդի:
    
     Իսկ նա, որ ստրուկին ճզմեց իր մեջ, ելա՛վ,
     Հանուն պատվի, պարտքի եկավ հրապարակ,
     Զորքով, փշալարով շուրջկալեցիք նրան
     Ու ջանացիք ջարդել ոտքերի տակ…
    
     Օ՜, խաղատուն դարձած հայրենական մեր տուն,
     Ցեխերի մեջ ընկած մագաղաթյա մատյան,
     Կախաղանի սյունից կախված անկախություն,
     Մեր լույս երազների խավարակուռ պատյան:
    
     Ես ի՞նչ, ի՞նչ խոսքերով նզովք կարդամ ու սաստ,
     Ձեզ, որ խուժդուժ կարգերն այս երկնեցիք,
     Ուր դուք դարձաք հեծյալ, ժողովուրդը` գրաստ,
     Օտարի դուռն ընկած մի մուրացիկ:
    
     Եվ ես հայ բանաստեղծ, ի՞նչ սև բախտի արժանացա,
     Որ նզովքի խոսք եմ ասում… հային.
     Հզոր ճախրից հետո այս անկումը տեսա
     Եվ ապրեցի օրերն այս դիվային:
    
     Ո՛չ, չեմ ապրում արդե՛ն ու ես չեմ էլ մեռնում,
     Իսկ թե - անեծք վերին - մնաք ինձնից երկար,
     Մե՛կ է, ո՛ւր էլ հանգչեմ, ո՛ր մի գերեզմանում,
     Ես ձեր դատաստանին լինելու եմ ներկա…