Խնդրում ենք սպասել...

Հոդվածներ

Շահան Շահնուր -111 / Ամենաեվրոպական հայ գրողը

01:12, կիրակի, 03 օգոստոսի, 2014 թ.
Շահան Շահնուր -111 / Ամենաեվրոպական հայ գրողը
    
     Կենսագրություն
    
    
Հայ մեծանուն գրող Շահան Շահնուրը (իսկական անունը՝ Շահնուր Քերեսթեճյան) ծնվել է 1903թ.-ի օգոստոսի 3-ին Կ.Պոլսում: Նախնական կրթությունն ստացել է Սկյուտարի Սեմերճյան դպրոցում, ապա՝ Պերպերյան վարժարանում։

    
1921թ.-ին ավարտում է վարժարանը բարձր առաջադիմությամբ: Սովորելու տարիներին հիմնավոր կարդում է հայ ու օտար (հատկապես ֆրանսիական) գրականություն:

    
Շահնուրն օժտված էր նկարելու և գծելու ակնհայտ ձիրքով և վարժարանը ավարտելուց հետո զբաղվում է լուսանկարչությամբ: 1922թ.–ին հաստատվել է Փարիզում: Այստեղ էլ զբաղվում է լուսանկարչությամբ և սկսում առաջին գրական փորձերը:

     Սովորելու տարիներին հիմնավոր կարդում է հայ ու օտար (հատկապես ֆրանսիական) գրականություն։ Շահնուրն օժտված էր նկարելու և գծելու ակնհայտ ձիրքով, և վարժարանը ավարտելուց հետո զբաղվում է լուսանկարչությամբ։ 1922–ին հաստատվել է Փարիզում։ Այստեղ էլ զբաղվում է լուսանկարչությամբ և սկսում առաջին գրական փորձերը։ Աշխատակցել է «Արև», «Ապագա», «Անահիտ» պարբերականների, Թեոդիկի «Ամենուն տարեցույցին» ։
    
     1929–ին լույս է ընծայել իր առաջին վեպը՝ «Նահանջը առանց երգի» ՝ ահազանգելով սփյուռքահայերի ուծացման ու այլասերման վտանգի մասին։ Այս գործը, որտեղ դեպքերն ու հարաբերություններն ունեն հիմնավորված հասարակական հենք, այսօր էլ մնում են այժմեական։ 1928-32 թթ սովորում է Փարիզի համալսարանի գրականության բաժնում։ Ծանր հիվանդության պատճառով նա հեռանում է Փարիզից և հաստատվում Ֆրանսիայի հարավում։ 1933–ին Շ. Շահնուրը հրատարակել է «Հարալեզներուն դավաճանությունը» պատմվածքների ժողովածուն։ Այս երկու գործով նա դասվել է հայ ռեալիստական արձակի վարպետների շարքը։
    
     Որոշ ժամանակ նա ստեղծագործել է ֆրանսերեն՝ Արմեն Լյուբեն ստորագրությամբ, 1956-ից հայերեն տպագրել է հրապարակախոսական, գրաքննադատական հոդվածներ ու մանրապատումներ։ 1939–ին նա «Լա նուվել ռեվյու ֆրանսեզ» –ում ընթերցողին է ներկայացրել «Գիշերային փոխադրություն» հիվանդանոցային հուշերը։ Ֆրանսերեն հրատարակվել են «Պրպտումներ անտեղի» (1942), «Գաղտագողի անցորդ» (1946), «Սուրբ համբերություն» (1951), «Բարձրավանդակ» (1957) ժողովածուները։ 50-ական թթ վերջերից հայերեն լույս են տեսել «Թերթիկս կիրակնօրյա թիվը» (1958) պատմվածքների ժողովածուն, «Զույգ մը կարմիր տետրակներ» (1967), «Կրակը կողքիս» (1973) գրքերը, որոնցում ամփոփված են Շահան Շահնուրի հին ու նոր հոդվածները, հրապարակախոսությունները։1963 թվականին նշվում է նրա 60-ամյակը, և ավելի է տարածվում նրա համբավը։ Առողջական վիճակի վատացման պատճառով 1973 թվականին ավարտվում է Շահան Շահնուրի տառապալից և արգասավոր կյանքը։
    
     ***
     … Մենք ամեն երկիր ունեցած ենք և ունինք լավ լուսանկարիչներ, կաղապարի վարպետներ, սակայն ուր է էականը, բարձրագույնը, գեղեցիկը: Դուն ալ կատարյալ մարմնացումն ես հայության: Հայը ունի լավ նկարիչներ, բայց ո’չ նկարչություն, հայը ունի լավ դերասաններ, բաըց ոչ թատերգություն, հոգնիլ չգիտցող ճամփորդներ` բնավ նավապետ: Հայը ունի զմայլելի բանաստեղծներ, բայց ո’չ գրականություն, Աստված` ոչ դիցաբանություն, խնկելի հեղափոխականներ, բայց ոչ’ հեղափոխություն, հայը ունեցած է ազատություն, երբեք` անկախություն:
     Կը նահանջեն ծնողք, որդի, քեռի, փեսա, կը նահանջեն բարք, ըմբռնում բարոյական, սեր: Կը նահանջե լեզուն: Եվ մենք դեռ կնահանջենք բանիվ և գործերով, կամա և ակամա, գիտությամբ և անգիտությամբ. մեղա մեղա Արարատին:
     Եղան հայեր, որոնք իրենց մորթը փրկելու համար վճարեցին ոսկի, եղան անոնք, որոնք լքեցին տուն, տեղ, երկինք, եղան դեռ վատեր, որոնք ուրացան ազգ ու լեզու և հերոսներ, որոնք տվին արյուն, կյանք, օր ու արև:
     Իսկ մենք կը վճարենք իբրև վերջին փրկագին այն, որ պիտի գա: Իբրև վերջին փրկագին` մանուկներ, որոնք կրնային մեծնալ, ապագայի սերունդներ, որոնք մեզմե վերջ պիտի գային: Որովհետև այն, որ պիտի գա, պիտի ըլլա օտար բանիվ և գործով…
    

     ***
    
    
Մեր գրականության մեծագույն ներկայացուցիչներից մեկը Շահան Շահնուրն է: Նրանով նշանավորվեց արևմտահայ գրականության նոր դարաշրջանը: Նա վիթխարի դեր խաղաց հայ արձակի մեջ: Նրա ամենահայտնի գործը «Նահանջն առանց երգի» վեպն է: Բայց Շահնուրը բացի արձակ գործեչից ունի գրած նաև բանաստեղծություններ: Նրա բանաստեղծական ժողովածուներն են
     1. «Ոչնչի որոնումը» 1942թվական
     2. «Ծպտյալ ճամփորդը» 1946 թվական
     3. «Սուրբ համբերություն» 1951 թվական
     4. «Բարձր դարավանդներ» 1957 թվական
     5. «Կրակ կրակի դեմ» 1964 թվական:
     Ստորև ներկայացնում ենք նրա բանաստեղծություններից մեկը
    
    
     Ոչնչի որոնումը
    
    
Չունենալով տուն կամ բնակարան
     Ոչ իսկ սենեակ մը պատսպարան,
     Ես ինծի շինեցի պատուհան մը,
     Շուրջ` ոչինչ...
    
    
Պատուհան մը, որ շրջանակելով նախանիւթը
     Փափուկ գիծերովը շրջագծին
     Կը բացուի արտեւանունքներու պէս
     Եւ կը փափկուի, շուրջը` ոչինչ:
    
    
Հին սէրերը մերկացան,
     Բայց պատուհանս առանց ապակիի,
     Յարաշարժ կը սուրայ դէպի երկինք,
     Շրջանակովն իր զարմանալի,
    
    
Որ ո'չ միս է, ո'չ ալ ատաղձ սպիտակ,
     Բայց կը պահէ ձեւը ճշգրիտ
     Աչքին` որ անթարթ կընդգրկէ
     Տարածքը նուաճուած, ժամանակը` սրբուած:
    
    
Եւ ես կը մնամ կախեալ շրջանակէն փախչող
     Որուն արցունքն եմ անօգուտ,
     Եւ որ գիշերուան մէջ փակ`
     Արշալոյսին կը բացուի ինծի,
     Շուրջը` ոչի'նչ:
Tatev Abrahamyan-ի կայքից
    
     ***
     Արմեն Լյուպենի (Շահան Շահնուր) մի քանի բանաստեղծություններ` ֆրանսերենով
    

Armen Lubin: Le passager clandestin


    

L’hôpital accueille les éclopés de la foire,
     Ceux qui avaient misé dans les jeux à miroir.
    
     Il les accueille comme on abat à bout portant,
     Le mal physique a soumis même les dissidents.
    
     Même l’enfance oubliée qui soudain se montre,
     Même l’enfance qui soupèse le pour et le contre
    
     Afin de savoir si les ténèbres seront comblées
     Vus d’en bas, ils semblent immenses nos démêlés.
    
     Immense le plafond, immense la noire veilleuse
     Drossée, engloutie par la marée houleuse,
    
     Mais en bon matelot sachant lover une corde
     La douleur touche son homme pour qu’il se torde.
    
     Elle le met en boule, les genoux dans le menton,
     Elle le met en boule, en boule sur le ponton,
    
     Jusqu’à ce qui soit lové selon l’art du capitaine
     Avec trou dans le milieu pour un passager clandestin.
    
    


    

Armen Lubin: SANS RIEN AUTOUR


    

N’ayant plus de maison ni logis,
     Plus de chambre où me mettre,
     Je me suis fabriqué une fenêtre
     Sans rien autour.
    
     Fenêtre encadrant la matière
     Par le tracé de son contour,
     Elle s’ouvre comme la paupière,
     Se ferme sans rien autour.
    
     Se sont dépouillées les vieilles amours,
     Mais la fenêtre dépourvue de glace
     Gagne les hauteurs, elle se déplace,
     Avec son cadre étonnant,
    
     Qui n’est ni chair ni bois blanc,
     Mais qui conserve la forme exacte
     D’un oeil parcourant sans ciller
     L’espace soumis, le temps rayé.
    
     Et je reste suspendu au cadre qui file,
     J’en suis la larme la plus inutile
     Dans la nuit fermée, dans le petit jour,
     Ils s’ouvrent à moi sans rien autour.
    
    
    
    


     L’ETOILE SE MONTRE
    
     Rien que cette terre, rien que cette sévérité première
     Qui s’oppose à toute concession
     Pour pouvoir rester barrière ;
     Mais que le ciel nocturne s’arrondisse
     Qu’il s’ouvre aux résonances,
     Mais que le ciel nocturne résonne
     Et que son battant de cloche s’appelle Espérance,
     C’est en de telles aventures que l’étoile se montre sans défense.
    
    


    

Armen Lubin: MINUIT


    

Le vent bouscule les plus gros déménageurs
     Dont les meubles sortent en tumulte de la forêt.
     A l'hôpital le silence s'étale plus qu'ailleurs
     Quand l'homme se démeuble au dernier degré.
    
     L'arrière-pays n'est plus pour l'homme,
     Pour l'homme étalé. Il est la bête de surface
     Descendu de ses hauteurs, remonté des profondeurs,
     A l'hôpital il y a un mur plus qu'ailleurs.
    
     Plus rien ne passe sinon l'attentat ultime
     Qui colle les paupières pour qu'elles se suppriment,
     Sinon la glace qui pose une bonne couche
     Au-dessus du mal pour en cautériser la bouche.
    
     Moi, je ne dis mot, pour garder l'espoir d'un accord.
     Nous serions disposés à abandonner le corps
     S'il n'était déjà si solitaire dans le drame,
     Il fait toujours minuit lorsqu'on parle de l'âme.
    
     Armen Lubin (SHAHAN SHAHNOUR/Chahan Chahnour 1903-1974)
     Sainte patience [Extrait],
     nrf, Poésie/Gallimard, préface de Jacques Réda, 2005, p. 127.

POSTED BY LOLA KOUNDAKJIAN

ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Շահան Շահնուր
Առաջխաղացնել այս նյութը
Նյութը հրապարակվել է Մամուլի խոսնակի շրջանակներում:
Գրանցվի՛ր և հրապարակի՛ր քո հոդվածները:
Հավանել
1
Չհավանել
0
13540 | 0 | 0
Facebook